Voor de Universiteit Van Vlaanderen buigt Sofie Claerhout zich over de vraag hoe je cold cases nog kan oplossen. ‘Een moordenaar laat zijn DNA achter, maar we vinden geen match… Via CSY of ‘Crime Scene Investigation’ op het mannelijk Y-chromosoom, kunnen we de familie van de dader opsporen en zo eindelijk aanslepende mysteries na jaren alsnog ontrafelen. Zo blijft geen dader onbekend.’
In de nacht van 11 november 1992 werd de jonge studente Christiane Heiser brutaal vermoord op haar studentenkamer in Brussel. De dader liet een bloedspoor met zijn DNA achter op de crime scene. Maar ondanks dat DNA een doeltreffend hulpmiddel is om iemand te identificeren, is de moordenaar van Christiane nog steeds niet ontmaskerd. Waarom niet? Er bleek geen identieke DNA-match te zijn met de verdachten in de zaak of met misdadigers gekend bij justitie. De zaak blijft tot op vandaag een groot mysterie en draagt nu al bijna 30 jaar het label ‘cold case’, een onopgeloste zaak. Maar met mijn CSY onderzoek kan dat veranderen.
Maar wat als ik zeg dat het onderzoek hier niet hoeft te stoppen. We weten tegenwoordig al veel meer over DNA dan dertig jaar geleden. Als de dader onder de radar blijft, zouden we hem nu ook kunnen vinden via zijn familie dankzij het Y-chromosomaal DNA. Hoe? DNA krijg je van beide ouders, maar wordt na elke generatie door elkaar geschud. Zo is nog maar 12.5% van jouw DNA gelijk aan dat van je neef en nicht. Veel te weinig. Het Y-chromosoom daarentegen is het enige stukje DNA dat elke zoon bijna ongewijzigd overerft van zijn vader. En dit voor generaties lang. Hierdoor vergroot de kans dat we een achterneef van de dader vinden, wat met de standaard DNA technieken niet mogelijk is.
CSY – ‘Crime Scene Investigation’ via het Y-chromosoom
Vanaf nu kunnen we dus het mannelijk Y-chromosoom gebruiken als nieuw ‘Crime Scene Investigation’ wapen, of kortweg CSY. Is dit onderzoek dan enkel voor mannelijke daders? Ja. Maar aangezien meer dan 90% van alle moordenaars in België mannen zijn, kunnen we dit toepassen op de meeste moordzaken.
Het enige probleem is dat er nog geen Y-DNA databank bestaat. Daarom moeten we op zoek gaan naar mannen rond de crime scene die de moord willen helpen oplossen door vrijwillig hun Y-DNA te geven. Via een grootschalig CSY verwantschapsonderzoek vergelijken we dan alle Y-chromosomen met dat van de dader.
Maar zo’n grootschalig onderzoek is tijdrovend en duur. Daarom creëerde ik na jarenlang onderzoek drie hulpmiddelen om dit proces te versnellen. De ‘CSYseq’ detecteert van bijna 100 mannen tegelijk de meest interessante regio’s op het Y-chromosoom. Daarna sorteert de ‘Ysurnames’ deze mannen op Y-DNA gelijkenis met de dader en voorspelt hij de kans dat ze dezelfde familienaam dragen. En uiteindelijk berekent de ‘YMrCA’ de verwantschap tussen de gevonden match en de onbekende dader. Zo kan de politie gericht verder klimmen in de familiestamboom om de moordenaar te traceren.
En hoe werkt zo’n CSY verwantschapsonderzoek nu concreet?
Wanneer er voldoende vrijwilligers zijn, vergelijken we de interessantste regio’s op hun Y-chromosoom met dat van de dader. Interessantste regio’s? Wel, doorheen de generaties kan de Y-DNA code veranderen of muteren. Snelle mutaties zorgen ervoor dat we accuraat dichte familie kunnen terugvinden, zoals broers of neven, maar ook heel verre verwanten tot zelfs 40 generaties ver! En daar stopt het niet. Trage mutaties brengen ons maar liefst 300.000 jaar terug in de tijd via migratielijnen richting Y-adam in Afrika. Hierdoor kunnen we de biologische afkomst van elke man op aarde achterhalen, en dus ook van de onbekende dader.
Doordat deze mutatie-analyse lang duurt, ontwikkelde ik samen met mijn promotor de ‘CSYseq’. Dat is de eerste detectiemethode ooit die zowel snelle als trage Y-mutaties samen kan analyseren. Hierdoor kunnen we efficiënt dichte en verre familieleden van de dader detecteren én tegelijk zijn biologische afkomst achterhalen. En daarbovenop kunnen we met de CSYseq bijna 100 mannen in één keer analyseren, wat het uiterst doeltreffend maakt voor grootschalig verwantschapsonderzoek. Een primeur! Onze nieuwe methode kreeg dan ook wereldwijde interesse, waardoor ik in 2019 de hoofdprijs won op het forensisch wereldcongres.
Y-chromosoom als familie barcode
En hoe gaat het dan verder? Stel, de dader matcht met meneer Claerhout. Heeft de onbekende dader dan dezelfde familienaam? Misschien wel, want de familienaam wordt ook doorgegeven van vader op zoon. Daarom ontwikkelde ik de ‘Ysurnames’, het eerste programma ooit dat berekent hoeveel procent kans er is dat de dader dezelfde familienaam draagt als zijn match. Door mijn Y-chromosoom onderzoek op 1.100 familienamen, ondervond ik dat deze kans afhankelijk is van bijvoorbeeld het aantal mutaties of hoe frequent de familienaam voorkomt.
Maar hoe vinden we dan de dader binnen die familie? Via de ‘YMrCA’, onze nieuwe rekenmachine om in te schatten hoeveel generaties er zitten tussen de dader en zijn match. Aan de hand van 2.500 verwante mannen, onderzocht ik de specifieke snelheid waarmee de Y-regio’s muteren. Daardoor kunnen we nu accurater inschatten of de match van de dader zijn broer is of eerder een verre achterneef.
Top, maar waar wachten we op?
Helaas mogen we in België nog niet het Y-chromosoom en verwantschapsonderzoek voor gerechtelijk speurwerk gebruiken… Maar na mijn grootschalige bevolkingsenquête, zag ik het positief in: 96% van de deelnemers wou samen met mij de laatste kans benutten om een vastgelopen moordzaak na jaren vol onzekerheden op te lossen. Jij ook? Surf dan naar www.csy-leuven.be en wie weet help je binnenkort mee met het identificeren van de moordenaar van Christiane Heiser!
Sofie Claerhout is forensis geneticus aan de KU Leuven. Met haar onderzoek won zij de Vlaamse PhD Cup, en de hoofdprijs op het Wereldcongres voor forensisch onderzoek in Praag. Eind oktober ligt haar boek ‘Dader onbekend‘ in de winkel.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier