Nieuwe race naar de maan: wat mogen bedrijven doen in de ruimte?

Het economische verhaal van de Aarde krijgt stilaan een vervolg in de ruimte. Maar wat mogen bedrijven doen buiten onze atmosfeer? Mogen ze de maan of een asteroïde ontmijnen en de grondstoffen verkopen? Daarover bestaan verschillende visies.

Ruimtevaart is sinds kort niet langer het territorium van overheidsinstanties, maar wordt steeds meer toegankelijk voor grote en kleine ondernemers die businessopportuniteiten buiten onze atmosfeer zien. Elon Musk, oprichter van SpaceX, beweert dat hij over tien jaar kolonisten naar Mars brengt. Ook Amazon-stichter en eigenaar van raketbedrijf Blue Origin Jeff Bezos voorspelt dat in de toekomst miljoenen mensen in de ruimte zullen werken en leven.

Onlangs werd alweer een nieuw hoofdstuk toegevoegd in het commerciële verhaal van de ruimtevaart met de eerste private interplanetaire vlucht. Het Israëlische bedrijf SpaceIL lanceerde namelijk met een van Elon Musks Falcon 9’s een private lander naar de maan. De Beresheet-robot liftte mee met een Indonesische communicatiesatelliet en een kleine Amerikaanse experimentele satelliet en had als doel om te landen en te rijden op het maanoppervlak en zo het vierde land ooit te worden (na de Verenigde Staten, Rusland en China) dat erin slaagt een ruimteschip een zachte landing op de natuurlijke satelliet van de Aarde te laten maken. Tegelijk zou het ook het eerst commerciële bedrijf zijn dat dat verwezenlijkte.

De landing van Beresheet werd evenwel een mislukking. In de laatste fase van de afdaling deden er zich problemen voor. SpaceIL gaat nu op zoek naar een ander object in de ruimte om te landen en kondigde dit aan via Twitter met de woorden ‘Dare to dream’.

De non-profitorganisatie SpaceIL wil in de eerste plaats Israëlische studenten inspireren om voor wetenschap te kiezen, maar ook de weg vrijmaken voor andere internationale bedrijven die in haar kielzog in de toekomst de ruimte en haar grondstoffen willen exploreren. Zo zal het Amerikaanse bedrijf Firefly Aerospace gebruik maken van de technologie en de ervaringen van de Beresheet om een eigen maanlander te ontwikkelen en materiaal van de Nasa naar de maan te brengen.

Een nieuwe maanvaarder aan het firmament die het nog grootser ziet, is Jeff Bezos. Onlangs stelde hij zijn maanlander Blue Moon voor. Volgens Bezos is het nodig om het zonnestelsel te exploiteren, onder meer om toekomstige energiecrissen te vermijden.

En daar knelt het schoentje. Er is momenteel geen wettelijke basis voor bedrijven die ruimtegrondstoffen willen gebruiken, ook al bestaat er een Outer Space Treaty.

Het Outer Space Treaty (Officieel: Treaty on Principles Governing the Activities of States in the Exploration and Use of Outer Space ) uit 1967 stelt dat ‘de maan en andere hemellichamen door staten enkel mag worden gebruikt voor vredevolle doeleinden’. Tegen de achtergrond van de ruimtewedloop in de Koude Oorlog moest zo’n regel vermijden dat een bepaald land zich unilateraal ruimtegrondstoffen toe zou eigenen.

Het Treaty verbiedt landen ook om de soevereiniteit op te eisen van eender welk deel van het zonnestelsel. Niet-gouvernementele organisaties, waaronder ook commerciële bedrijven, hebben toestemming en continue supervisie nodig van hun overheden. Dat laatste was een clausule op vraag van de Verenigde Staten die de visie van de toenmalige Sovjet-Unie, dat ruimtevaart beperkt moest blijven tot overheden, niet deelden.

Ironisch genoeg hebben de Verenigde Staten nog steeds geen vergunningsmechanisme voorde autorisatie en supervisie van start-ups die naar de ruimte hebben willen gaan. Een van die prille Amerikaanse ruimtevaartbedrijven, Moon Express, zag zijn plannen voor een private ruimtevaartmissie daardoor in het water vallen. Er ligt echter wel een wetsontwerp klaar voor de oprichting van een Office of Space Commerce, dat 60 dagen de tijd zou hebben om een aanvraag van een commercieel bedrijf goed of af te keuren.

Visie 1: grondstoffen behoren niet aan iedereen toe

Over de essentie – wat mogen privébedrijven eigenlijk doen buiten onze atmosfeer en mogen ze de maan of een asteroïde ontmijnen en de grondstoffen vervolgens verkopen? – blijft het Treaty dus vaag en is het aan de landen zelf om daarvoor een wettelijk kader te scheppen.

In Europa is het opvallend genoeg het kleine Luxemburg dat op dat vlak aan de kar trekt. Het Groothertogdom heeft de ambitie om het centrum te worden van de Europese ruimtemijnbouw. Luxemburg, dat sinds 2005 lid is van het Europees ruimtevaartagentschap ESA, onderzoekt of we in de toekomst grondstoffen niet langer uit de aardkorst maar uit de ruimte kunnen halen en wil daarom een aantrekkelijk vestigingsklimaat scheppen in het land. Daarnaast werkt het VN-COPUOS (Peaceful Uses of Outer Space), een gespecialiseerd comité binnen de Verenigde Naties, samen met andere Europese en niet-Europese landen om een internationaal kader in het leven te roepen.

‘We willen vermijden dat we alle fouten die begaan zijn bij de industrialisering op Aarde herhalen in de ruimte’, aldus de Luxemburgse minister van Economie Etienne Schneider. ‘Er zijn op het niveau van de Verenigde Naties nieuwe regels nodig die investeerders garandeert dat mineralen die ze vinden in de ruimte niet aan iedereen toebehoren’, vindt de minister. Het verdrag van 1967 is niet meer aangepast aan de enorme marktactiviteiten die zich vandaag ontwikkelen.’

Schneider trekt een parallel met de oceanen, die buiten de territoriale wateren evenmin aan een land toebehoren, en waarin iedereen mag vissen voor commerciële doeleinden. Het nieuwe juridische kader moet individuele rechten verzoenen met het collectieve belang van de mensheid bij de exploratie, het gebruik en de exploitatie van ruimtebronnen. Zo’n kader moet ‘vermijden dat we alle fouten van de industrialisering op Aarde herhalen in de ruimte’, aldus de Luxemburgse minister, die onder meer verwees naar het afvalprobleem.

De Luxemburgse regering is er de voorbije jaren in geslaagd verschillende partners te vinden (gaande van Japan tot China, Portugal en de Verenigde Arabische Emiraten). Verschillende ruimtevaartbedrijven hebben intussen ook een vestiging in Luxemburg, waar de wetgeving bedrijven bovendien garanties biedt dat ze eigendomsrechten hebben op de vondsten die ze in de ruimte doen.

Het Groothertogdom is daarmee het tweede land ter wereld, na de Verenigde Staten, dat zo’n wetgeving heeft. Privébedrijven mogen zich grondstoffen toe-eigenen en verkopen, maar mogen in navolging van het Outer Space Treaty niet het eigenaarschap van het hemellichaam zelf claimen.

Visie 2: opbrengst komt de hele mensheid ten goede

De visie van Luxemburg en de Verenigde Staten om de ruimte op eenzelfde manier te ontginnen als internationale wateren wordt echter niet gedeeld door bijvoorbeeld Rusland, dat aanvoert dat de mogelijke opbrengsten van commerciële exploitatie van de maan en andere hemellichamen de hele mensheid ten goede moeten komen, of minstens onder streng internationaal beheer moeten vallen met een internationaal vergunningssysteem en een internationale onderneming die de grondstoffen zou exploiteren en de winst zou delen onder andere landen.

Voor welke visie men ook kiest, het is een feit dat het ontmijnen van hemellichamen voorlopig nog toekomstmuziek is. Ruimtevaart is nog steeds ontzettend duur ondanks het verschijnen van commerciële bedrijven op het toneel en mijnbouw is allerminst lonend.

Een internationaal debat dringt zich daarom op. Hemellichamen bevatten tal van grondstoffen die waardevol zijn zoals water, aluminium, kobalt, ijzer en mangaan. Vooral water is extra interessant, omdat het rechtstreeks bruikbaar is voor de mens en omdat het als brandstof kan dienen voor toekomstige ruimtemissies. Maar experts geloven ook dat de ontginning van hemellichamen de oplossing is voor het grondstoffentekort op Aarde.

Volgens consultant PwC gaat het om markt die tegen 2045 kan groeien tot een omzet van 73 miljard of zelfs 170 miljard euro. Afhankelijk van de omvang van de investeringen, zou het kunnen gaan om 845.000 tot 1,8 miljoen voltijdse jobs.