Nee, de Vlaamse coronaboosters zijn niet ‘alleen getest op acht muizen’

Bij de herfstvaccinatiecampagne tegen covid-19 worden in ons land ook ‘bivalente’ boosterprikken gebruikt, die zijn aangepast aan de omikronvariant van het coronavirus. Al twee weken circuleert het gerucht dat die boosters ‘alleen getest zijn op muizen’. Dat klopt niet, maar het werpt wel een interessante vraag op: is het nodig dat nieuwe boosters nog klinische proeven op mensen doorlopen?

‘Goed nieuws! Onze herfstvaccinatiecampagne kan op 12 september starten met de aangepaste vaccins van Pfizer en Moderna. Op die manier kunnen we de beste bescherming bieden.’ Dat tweette Vlaams minister van Welzijn Hilde Crevits (CD&V) begin deze maand. De boostervaccins zijn, net zoals de vroegere coronaprikken, niet verplicht. Het Agentschap Zorg en Gezondheid stelt dat ze aanbevolen zijn voor mensen ouder dan 65, mensen met een verzwakte immuniteit of mensen die in de zorgsector werken. Voor alle overige volwassenen is een boosterprik ‘te overwegen’: ook zij krijgen de volgende maanden een kans om een extra booster te halen.

Dat niet alle Vlamingen dat van plan zijn, bleek uit de meer dan duizend boze reacties op de tweet van Crevits, waarin termen als ‘gifprikken’ en ‘genocide’ vielen. Opvallend was dat heel wat personen ook beweerden dat de boosterprikken niet getest waren op mensen, maar slechts op ‘acht muizen’. Klopt dat?

Mickey Mouse

Het Twitterbericht van Crevits kwam op dezelfde dag als de goedkeuring van zogenaamde ‘bivalente’ boosters van Pfizer en Moderna door het Europees Geneesmiddelenbureau. Zo’n aangepaste booster combineert het originele recept van de eerdere coronavaccins met nieuw mRNA-materiaal dat typisch is voor een nieuwe coronavariant – in dit geval de omikronvariant BA.1. Bivalente boosters beschermen beter tegen de huidige virusvarianten dan een extra herhaalprik met het vertrouwde vaccin, zo bleek uit verschillende studies onder honderden proefpersonen.

Waar komt dan die claim vandaan dat de boosters die klaarliggen in de Vlaamse vaccinatiecentra alleen zouden zijn getest ‘op muizen’? Dat verhaal was de voorbije weken alomtegenwoordig in coronasceptische kringen, inclusief cartoons en memes waarin Mickey Mouse je verzekert dat het vaccin veilig is.

De verwarring kwam van over de Atlantische Oceaan. Op 31 augustus, een dag voor de goedkeuring van het Europees Geneesmiddelenbureau, had de Food and Drug Administration (FDA) in de VS toelating verleend aan een nog nieuwer type boostervaccins. Specifiek gaat het om een bivalent vaccin dat is aangepast aan het spike-eiwit van de subvarianten van omikron BA.4 en BA.5, de varianten die nu over de hele wereld dominant zijn. Te verwachten is dat de nieuwste formule nog beter zal beschermen, want de omikronvariant BA.1 circuleert eigenlijk niet meer.

De toelating van de FDA kwam er op basis van het veiligheidsprofiel van de bivalente BA.1-boosters, maar ook – en daarop berust de controverse – op basis van louter dierenproeven voor de nieuwste BA.4- en BA.5-update. Die zijn inderdaad alleen op muizen getest. Klinische proeven op mensen zijn voor de BA.4-5-booster wel gepland, want die zijn noodzakelijk voor een definitieve goedkeuring. Het is deze beslissing om de boosterupdate goed te keuren zonder klinische proeven op mensen die controversieel is – en verward werd met de Europese boosters.

Wuhanvariant

Geen enkele ernstige expert trekt het nut van boostervaccinatie voor kwetsbare personen in twijfel. We weten dat de werkzaamheid van vaccins afneemt in de tijd en door de opkomst van varianten, en dat boostervaccins die weer opkrikken. Ook dat bivalente boosters beter beschermen dan bestaande herhaalprikken is geen controversieel standpunt. Maar ook een prominente vaccinoloog als Paul Offit, een autoriteit in zijn vakgebied, stelde hardop vragen bij de toelating van een boostervaccin zonder afgeronde menselijke proeven. Zou het niet kunnen dat die paradoxaal het vertrouwen van mensen in vaccinatie verlaagt?

Andere immunologen en vaccinologen trekken liever de parallel met de griepvaccins. Die worden elk jaar samengesteld op basis van de varianten van het influenzavirus die men voor het komende griepseizoen verwacht, maar worden daarbij ook lang niet meer consequent onderworpen aan klinische proeven bij mensen. Dergelijke proeven kosten veel, duren lang, en de griepvaccins hebben hun veiligheid ondertussen bewezen. Hetzelfde argument, klinkt het dan, geldt ondertussen ook voor de coronavaccins. Na miljarden dosissen, toegediend over de hele wereld, hebben we een goed zicht op de risico’s en bijwerkingen van de Pfizer- en Modernavaccins en is de werkzaamheid en veiligheid ervan een vaststaand feit. Moeten herformuleringen van vaccins met een lichte aanpassing van enkele nucleotiden, om beter te beschermen tegen mutaties, nog telkens worden onderworpen aan trials met menselijke proefpersonen?

Het is een moeilijke afweging. Het prominente discours onder vaccintwijfelaars en antivaxers luidde de voorbije maanden namelijk dat boosterprikken ‘niet meer relevant’ waren, omdat ze gebaseerd waren op ‘de originele Wuhanvariant van het coronavirus’. En inderdaad, we hebben al heel wat nieuwe varianten en golven gekend, waarbij bleek dat coronavaccins daadwerkelijk minder goed – zij het nog steeds bevredigend – bescherming bieden. ‘We moeten afwachten tot er nieuwe, aangepaste boosters zijn!’ klonk het in die kringen. Maar de vaccinontwikkelaars hebben het lastig om de natuurlijke evolutie van dominante varianten bij te benen.

Onzekerheid

Het beste criterium is misschien wel wat een dergelijke beslissing teweegbrengt voor de vaccintwijfel in de maatschappij. Het staat sowieso vast dat antivaxers elke kleine snipper informatie – correct of niet correct – zullen misbruiken om vaccinatie verdacht te maken. Als de vaccins in aanbieding niet ‘verouderd’ zijn, dan zijn ze wel ‘te nieuw’ of ‘te experimenteel’. Van die radicale groep valt weinig heil te verwachten. Maar ook onder de brede bevolking, die mogelijk twijfelt aan een extra booster, kan het ‘muizenverhaal’ een funeste rol spelen.

Dat inschatten wordt óók niet simpel. Zal er uit de coronacijfers van besmettingen, hospitalisaties en overlijdens iets te leren vallen over de werkzaamheid van de nieuwere ‘Amerikaanse’ boosters van het type BA.4 en 5 ten opzichte van de ‘Europese’ boosters van het type BA.1? Lastig. De basisvaccinatiegraad in België en de VS is al moeilijk te vergelijken – bij ons ligt hij veel hoger – en het valt nog te bezien in hoeverre de boostervaccins aftrek vinden, in het bijzonder bij jongere gezonde groepen die een booster aangeboden maar niet noodzakelijk aanbevólen zullen krijgen.

Welke varianten krijgen we in de herfst en winter mogelijk nog te verwerken? Zullen mensen voor wie het nuttig of aan te raden is hun boosterprik halen? En welk effect heeft het ‘muizenverhaal’ uit de VS op de vaccinscepsis bij ons? De enige constante, na bijna drie jaar coronacrisis, is dat we ons zullen moeten neerleggen bij een bepaalde graad van onzekerheid.