Mysterie van de dag: waarom worden ouderen soms ‘verward’?

Dementie is een aandoening die we allemaal kennen, maar het kan ook zijn dat iemand plots ‘acuut verward’ is. Dat is veel minder bekend en absoluut niet zo onschuldig. Wat is er aan de hand?

Iedereen is af en toe wel eens verward. Je vergeet waar je je sleutels gelegd hebt, je vergeet een boodschap af te halen … Hoe ouder je wordt, hoe vaker dit voorkomt. Als dit af en toe is en verder is er geen afwijkend gedrag, dan is dit niets om je zorgen over te maken.

Bij acute verwardheid verandert het gedrag van de ene moment op de andere. Dit is dan geen dementie, maar delirium. Het is absoluut niet zo onschuldig als ‘iemand heeft zijn dag niet’ of ‘iemand is lastig’ …

Het is een sirene, een rood knipperlicht van de hersenen om aan te geven dat de normale werking verstoord is.

Wat is delirium?

Het is een plotse verwardheid die binnen enkele uren tot dagen ontstaat. Hierin valt het duidelijk te onderscheiden van dementie. De verwardheid kan tot uiting komen op drie verschillende manieren: een hyperactief delirium kom je tegen wanneer de persoon echt ‘hyperactief’ is. Dit kan gepaard gaan met hallucinaties, enorme kracht, zeer onrustig zijn tot soms zelfs een gevaar zijn voor de omgeving. Een hypoactief delirium is net het omgekeerde, waarbij de persoon zeer in zichzelf gekeerd is, niet reageert, niet spreekt en gewoon voor zich uit staart. Bij de gemengde vorm wisselen de twee elkaar af.

Oorzaken van delirium

Delirium geeft aan dat er een lichamelijk probleem is of dat de persoon overmatige stress heeft.

Bepaalde mensen zijn vatbaarder voor het ontwikkelen van delirium: ouderen, mensen met een dementie of een ernstige ziekte. Ook een verminderd zicht of gehoor, een fysieke beperking, slapeloosheid of een verblijf in een vreemde omgeving verhogen het risico op delirium. Ook personen die veel geneesmiddelen nemen of een heelkundige ingreep hebben ondergaan, zijn kwetsbaarder.

Lichamelijke oorzaken kunnen een ernstige infectie zijn zoals een blaas- of een longontsteking of een hart- of bloedvatenziekte. Ook door het gebruik van bepaalde geneesmiddelen kan delirium ontstaan. Iemand die gewend is aan overmatig alcoholgebruik, nicotine of kalmeringsmiddelen en daar plots mee stopt, kan delirium krijgen. Wanneer het einde van het leven nadert, heb je extra kans om delirium te ontwikkelen.

Bij onderliggende lichamelijke oorzaken kan het hebben van verstopping, uitdroging, onvoldoende bestreden pijn, ademhalingsmoeilijkheden, ondervoeding of een gebrek aan slaap voldoende zijn om delirium te ontwikkelen. Beeld je in dat je als oudere slechter gaat zien en gaat horen. Je kan je daardoor onzeker gaan voelen, wat stress met zich mee brengt en de kans op delirium verhoogt.

Hoe vaak komt delirium voor?

Van alle ouderen die worden opgenomen in het ziekenhuis krijgt 25% tot 40% delirium. Van alle ouderen die worden opgenomen in een woonzorgcentrum krijgt 12% tot 35% delirium. Hoe vaak delirium voorkomt in de thuissituatie, is jammer genoeg nog niet geweten.

Hoe kan je delirium herkennen?

Doordat delirium vrij plots ontstaat en de klachten kunnen wisselen gedurende de dag, is het moeilijk te herkennen. De persoon gaat zich zeer vreemd gedragen, het is niet meer mogelijk om een normaal gesprek aan te knopen. Onsamenhangend praten, de aandacht er moeilijk bij houden en zich niet zichzelf voelen, hallucineren, dag-nacht ritme omdraaien, onrust of lusteloosheid zijn allemaal tekens van delirium. Ook de stemming kan plots omslaan: van boos naar verdriet of achterdocht. Het is logisch dat je hierdoor heel angstig kan worden en in paniek kan raken. Dit kan zich uiten door woede en agressie, wat zeer moeilijk is voor de omgeving om mee om te gaan.

Wat moet je doen?

Meld aan een zorgverlener dat de persoon de laatste tijd abnormaal verward is en ga na wanneer dit begonnen is. Delirium is een acute situatie die behandeld wordt door het hele team van zorgverleners: de zorgkundigen, verpleegkundigen, artsen, maar ook de kinésist, ergotherapeut …

Zelf kan je zorgen voor een rustige, goed verlichte kamer en een rustige benadering. Spreek in korte, eenvoudige zinnen en stel korte, eenvoudige vragen. Zorg dat brillen en hoorapparaten gebruikt worden en geef voldoende te drinken en te eten. Zorg voor een normaal dag/nacht ritme en beweging. Vertrouwde voorwerpen in de omgeving, zoals een klok, een kalender, foto’s van familie of vrienden helpen bij het herstel. Probeer de persoon zo weinig mogelijk alleen te laten en zorg dat ze zich veilig voelen.

Als iemand bang is voor dingen die hij denkt te voelen of te zien (die u zelf niet voelt of ziet), zeg dan niet dat het onzin is. Ga geen discussie aan, maar toon begrip en leg uit hoe jij de werkelijkheid ziet. Probeer met uw stem en houding rust en kalmte over te dragen.

Tracht duidelijk te maken dat iedereen begrip kan opbrengen voor de situatie. Veel personen herinneren zich dat ze delirium doorgemaakt hebben, waarbij ze zich vaak zeer vreemd gedragen hebben, waardoor ze zich diep schamen.

Eens de zorgverlener de onderliggende oorzaak heeft vastgesteld, zal deze behandeld worden. Bij een blaas- of longontsteking zal er antibiotica gegeven worden, bij een verstopping laxeermiddelen, het medicatiebeleid aangepast. Een goede pijnbestrijding is uitermate belangrijk.

Wat na delirium?

Delirium kan enkele dagen tot enkele weken duren. Het is dus belangrijk dat er een contactpersoon is en dat delirium wordt opgevolgd. Hoe lang een delirium duurt, hangt erg af van de oorzaak. Als het voorbij is, is het goed dat de persoon nog eens met een zorgprofessional gaat praten en bespreekt wat er is gebeurd en hoe het kan zijn. Als de oorzaak bekend is, weet je waar je op moeten letten om te voorkomen dat delirium terugkomt of om de verschijnselen al vroeg te kunnen herkennen.