Mysterie van de dag: waarom staat het noorden altijd bovenaan op een kaart?

Deze zomer viert Knack.be de mysteries van het leven. Elke dag kruipen we in de huid van een verwonderd kind en verbazen we ons over al dan niet alledaagse mysteries. Vandaag: waarom staat het noorden altijd bovenaan op een kaart?

Er bestaat geen enkele wetenschappelijke reden om aan te nemen dat het noorden het dak van de wereld is. Onze Aarde heeft immers geen boven- of onderkant. Toch wijst iedereen steevast de Noordpool aan als het topje van onze planeet. En dat heeft ook gevolgen voor onze kijk op de wereld.

Al 14.000 jaar tekent de mens kaarten op steen, papyrus, papier en tegenwoordig, de computer. Toch is het pas de laatste honderd jaar dat het noorden altijd bovenaan staat. Daarvoor bevond het noorden zich zelden aan de bovenkant om de simpele reden dat de duisternis uit het noorden komt. Ook het westen kreeg zelden de toppositie omdat de zon in het westen verdwijnt. Op oude Egyptische kaarten staat het oosten dan weer bovenaan, de windstreek van de zonsopgang. De eerste islamitische kaarten zetten het zuiden bovenaan omdat de meeste vroege moslimculturen zich ten noorden van Mekka bevonden, dus moesten ze opkijken naar het zuiden.

Opkijken naar de keizer

Vroege Chinese kaarten gingen tegen de stroom in en zetten het noorden wel op de bovenste plaats omdat de keizer in het noorden woonde. Zo konden zijn onderdanen naar hem opkijken.

Dankzij de vele ontdekkingsreizen bracht de Vlaamse geograaf Gerardus Mercator in 1569 zijn kaart uit. Hij zette de polen boven- en onderaan omdat niemand erg geïnteresseerd was om daar naartoe te gaan. Maar waarom dan niet de zuidpool bovenaan? Wellicht is dat te wijten aan het feit dat in die tijd de Europeanen het meeste exploratiewerk deden.

Zijn kaart werd algemeen in gebruik genomen. In een wereld met steeds meer handelscontacten was het voor iedereen makkelijker als de wereld er voor iedereen hetzelfde uitzag.

Steeds meer stelt men zich echter de vraag of deze manier van kaarten tekenen wel een goede zaak is. Volgens sommigen beïnvloedt het onze manier van denken. Uit psychologisch onderzoek blijkt dat de meeste mensen het noorden spontaan bovenaan zetten en het zuiden onderaan en ook nog eens onbewust positieve woorden associëren met het noorden. Het is daarom niet geheel ondenkbaar dat mensen misschien iets minder geven om wat er gebeurt in landen of gebieden die ‘lager’ liggen dan zijzelf op de kaart.

Wilt u de wereld eens op een nieuwe frissere manier zien? Bekijk dan deze kaart eens:

(TE)