Mysterie van de dag: waarom hebben we een déjà vu?

Deze zomer viert Knack.be de mysteries van het leven. Elke dag kruipen we in de huid van een verwonderd kind en verbazen we ons over al dan niet alledaagse mysteries. Vandaag: waarom hebben we een déjà vu?

60 tot 80 procent van de mensen heeft al ooit een déjà vu gehad. Er bestaat echter weinig wetenschappelijk onderzoek over hoe en waarom het gebeurt omdat het nu eenmaal iets vluchtig is en moeilijk te bestuderen valt. Lang werd aangenomen dat een déjà vu de creatie van een valse herinnering is. Andere meer zweverige verklaringen spreken over herinneringen uit een vorig leven.

Wetenschappers van de universiteit van St Andrews in het Verenigd Koninkrijk denken nu een andere reden te hebben gevonden waarom we soms het gevoel hebben dat de geschiedenis zich herhaalt. Ze ontdekten dat een déjà vu ontstaat wanneer het brein een fact checking uitvoert bij zichzelf.

Het team slaagde er bij een aantal testpersonen in om een déjà vu te creëren in het lab door een valse herinnering op te roepen, vergelijkbaar met een methode uit eerdere studies. Ze confronteerden de deelnemers met een reeks aan slaap gerelateerde woorden zoals, ‘bed’, ‘kussen’, ‘nacht’, ‘droom’, maar het woord ‘slaap’ vermeldden ze niet. Bij een latere ondervraging vroegen ze de participanten of ze een woord beginnend met een ‘s’ hadden gehoord. De proefpersonen antwoordden negatief. Op de vraag of ze het woord ‘slaap’ hadden gehoord, begonnen de participanten te twijfelen. Daar ontstond de verwarring. Ze hadden het gevoel dat ze dat woord hadden gehoord, maar ze wisten dankzij de ‘s-vraag’ dat dat niet waar was. Ze ervaarden een déjà vu.

Tijdens deze déjà vu (‘Ik denk dat ik dat woord gehoord heb, maar ik kan dat niet gehoord hebben, toch denk ik het’) werden hun hersenen onderzocht en lichtten de gebieden op die betrokken zijn bij het nemen van beslissingen, en niet de hippocampus, het deel dat herinneringen verwerkt. De theorie dat een déjà vu dus de creatie is van een valse herinnering valt hier dus mee in duigen.

Dat doet vermoeden dat er tijdens een déjà vu een soort van conflict ontstaat in de hersenen waarbij het brein een autobiografische fact checking uitvoert en signaleert dat de realiteit en de herinnering niet overeenstemmen. Déjà vu’s zijn dus een signaal dat het geheugen goed werkt. Naarmate we ouder worden, krijgen we er om die laatste reden minder van.

En wat met mensen die nooit een déjà vu ervaren? Zij hebben wellicht betere geheugensystemen waardoor ze een dergelijke geheugenfout niet maken en dus die fact checking niet nodig hebben. Maar daarvoor is verder onderzoek vereist.