Lang zullen we leven! Worden onze kinderen straks allemaal ouder dan 100 jaar?

Vooruitgangsoptimisten zijn ervan overtuigd dat mensen weldra 150 jaar zullen worden. Maar uit recent onderzoek blijkt dat onze levensverwachting veel minder snel stijgt dan gedacht. ‘We hebben het menselijke leven al enorm kunnen rekken, maar er lijkt toch een plafond te zijn.’

‘Toen zei de Heere: Mijn Geest zal niet voor eeuwig met de mens twisten, omdat ook hij vlees is, maar zijn dagen zullen honderdtwintig jaar zijn.’ Het gebeurt niet vaak, maar af en toe schurkt een Bijbelcitaat dicht aan tegen de waarheid.

En hoewel de Heere zichzelf geregeld lijkt tegen te spreken – denk maar aan Noach, de man van de ark, die naar verluidt 950 jaar werd – zit hij hier niet ver naast de waarheid: tot op vandaag ligt het menselijke wereldrecord ‘om ter oudst worden’ op 122 jaar en 164 dagen. Dat werd gehaald door de Franse Jeanne Calment, geboren in 1875 en het loodje gelegd in 1997, na een rustig leven met zo nu en dan een sigaret en een glaasje port. Toen Calment geboren werd, lag de levensverwachting nog maar rond de 40 jaar. Vandaag ligt die in België voor de totale bevolking op 82 jaar.

Een verdubbeling dus, op zowat 150 jaar tijd: dat doet heel wat mensen dromen. Zeker in de jaren 90 raakten vooruitgangsoptimisten overtuigd dat the sky the limit was. Een van de beruchtste is de Britse gerontoloog Aubrey de Grey, die stellig verkondigt dat de eerste mens die duizend jaar oud zal worden, nu al op deze aarde rondloopt.

Mollen meppen

Maar een recente studie van de Amerikaanse gerontoloog Jay Olshansky, die verscheen in Nature Aging, zet De Grey en zijn aanhangers weer met beide voetjes op de grond. Samen met collega-onderzoekers analyseerde hij demografische data uit de acht landen met de langst levende populaties (Australië, Frankrijk, Italië, Japan, Zuid-Korea, Spanje, Zweden en Zwitserland), plus Hongkong en de Verenigde Staten. Conclusie: de levensverwachting neemt nog toe, maar véél trager dan in de voorbije decennia.

Bovendien blijft de kans om een eeuw oud te worden minimaal: meisjes die in 2019 geboren werden in een van deze landen, hebben 5,1 procent kans om de honderd te halen, jongens zelfs maar 1,8 procent. In een interview met CNN vergeleek hij de vele pogingen tot levensverlenging met ‘Whac-A-Mole’ of ‘Mollen meppen’: een kinderspelletje waarbij je zo snel mogelijk mollen in de grond moet slaan, terwijl die steeds vlugger weer omhoog schieten. ‘Elke mol staat voor een ziekte. Hoe ouder je wordt, hoe meer mollen en hoe sneller ze opduiken.’

Volgens demograaf Patrick Deboosere (VUB) is dit een zeer betrouwbare studie. ‘Olshansky is een van de vooraanstaande demografen wereldwijd, met een sterk evolutionaire kijk op levensverwachting. Hij sluit niet uit dat de levensverwachting nog zou kunnen stijgen als er aan ons DNA wordt gemorreld, maar als we kijken naar de huidige homo sapiens, is er niet veel reden om aan te nemen dat het record van Jeanne Calment snel zal worden verbroken.

Het idee dat mensen ooit 300 jaar oud zouden worden, is trouwens altijd betwist door wetenschappers. Het concept levensverwachting wordt heel vaak fout geïnterpreteerd. Eigenlijk moet je het zien als een maatschappelijk fenomeen, een sociale indicator: het hangt heel nauw samen met welvaart, de afwezigheid van honger, epidemieën en allerhande crises. De evolutie in de geneeskunde en voeding zijn daar een belangrijk onderdeel van, maar bijvoorbeeld ook lucht- en waterkwaliteit. Het is dus geen biologisch gegeven: de mens verandert niet, de omstandigheden waarin hij leeft wel.’

Vechten tegen de biologische veroudering: ‘Lang leven is als topsport’

Eeuwige kwallen

‘We zien de leeftijdspiramide enorm veranderen, met steeds meer mensen die een hoge leeftijd bereiken, maar een eenzame top, die bovendien niet meer groeit’, vertelt professor Dierenfysiologie en Neurobiologie Liesbet Temmerman (KU Leuven). ‘Dat figuren als Aubrey de Grey geloven dat mensen veel ouder kunnen worden, is op zich niet vreemd. Er zijn diersoorten, zoals sommige haaien, die wel 400 jaar oud kunnen worden. En bepaalde kwallen lijken zelfs het oneindige leven te hebben, al zullen we dat als sterfelijke onderzoekers natuurlijk nooit helemaal zeker weten.

De voorbije decennia hebben heel wat medische interventies ervoor gezorgd dat we ouder worden. Denk aan het bestrijden van kankers, diabetes en cardiovasculaire aandoeningen. Maar die gaan voorbij aan de kern van het probleem: het biologische verouderingsfenomeen wordt niet gestopt. We hebben het menselijke leven al enorm kunnen rekken, maar er lijkt toch een plafond te zijn.’

Dat fenomeen valt grotendeels evolutionair te verklaren, legt Temmerman uit. ‘Puur biologisch maakt het niet uit of we 80 of 100 worden. Ons lichaam is niet perfect, maar wel goed genoeg om de volgende generatie op de wereld te zetten. Zodra jouw nakomelingen zelfstandig kunnen functioneren, word jij zelf overbodig voor het voortbestaan van de soort. En hoewel het als soort voordelig is om ons voort te planten, worden we daar als individu door benadeeld. Om ons voort te planten gaan we in een soort overdrive: denk maar aan de vele slapeloze nachten van jonge ouders.’

Kopieerfouten

Bovendien stapelen we doorheen ons leven steeds meer fouten op in onze cellen, vervolgt Temmerman. ‘Om een “perfect” lichaam te behouden, zou ons DNA telkens identiek gekopieerd én perfect volgens de instructies gebruikt moeten worden. Maar dat is niet het geval: hoe langer je leeft, hoe meer fouten erin sluipen. En ook bij het kopiëren van DNA naar je nakomelingen worden foutjes gemaakt. Dat klinkt spijtig, maar het is een goede zaak, want zo ontstaat diversiteit. En die zorgt er weer voor dat we als soort beter kunnen overleven.

Erg vereenvoudigd gesteld: als onze omgeving verandert, omdat er een pandemie of een ijstijd uitbreekt, zullen bepaalde mensen dat overleven, omdat ze toevallig beter aangepast zijn. Als we kijken naar soorten die schijnbaar eeuwig leven, dan is die langlevendheid niet los te koppelen van hun omgeving. De keerzijde van de nood aan diversiteit: steeds meer genetische fouten die er uiteindelijk voor zorgen dat ons lichaam bezwijkt.’

De vraag is: zullen wetenschappers ooit in staat zijn om dit soort fouten uit ons systeem te krijgen? ‘Bij knaagdieren en wormen wordt dat al onderzocht’, vertelt Temmerman. ‘Er zijn bijvoorbeeld “muis-mutanten” en andere dieren met een hogere “getrouwheid” bij het kopiëren van DNA in nieuwe cellen. Dat blijkt bij die dieren te leiden tot langere en gezondere levens. Alleen sterven die beestjes uiteindelijk alsnog.’

Gezond en waardig ouder worden doe je zo: dit zegt de wetenschap

Slimme oude muizen

Professor Ann Massie (VUB) voert al 20 jaar onderzoek met gemuteerde muizen. Zij focust op de cystine/glutamaat-antiporter in de hersencellen, waarmee cystine naar binnen wordt gehaald en glutamaat naar buiten wordt gebracht. Die eerste stof is nodig voor de aanmaak van antioxidanten, de tweede voor het doorgeven van informatie tussen hersencellen, maar in hoge concentraties leidt deze tot toxiciteit.

‘Aanvankelijk wilden we onderzoeken welke impact dit systeem had op hersenaandoeningen zoals parkinson. We gebruikten genetisch gemanipuleerde muizen zonder deze antiporter. Tot onze verbazing bleken die gemiddeld langer te leven én bleven ze in betere conditie, zelfs op gevorderde leeftijd. We testten ook hun hersenfunctie en hun ruimtelijk geheugen. Dat wordt in normale omstandigheden aangetast door veroudering: net als mensen lijden muizen aan geheugenverlies. Maar bij de genetisch gemanipuleerde muizen bleef hun ruimtelijke geheugen goed bewaard.’

Waarom stijgt aantal parkinsonpatiënten zo snel? ‘Vermijd pesticiden en toxische stoffen’

Zulke onderzoeksresultaten leiden bij het grote publiek traditioneel tot een hoerastemming: ook mensen zullen weldra ouder worden, met een perfect geheugen en fit lichaam! Maar dat wil Massie toch ernstig nuanceren. ‘Je mag niet vergeten dat het om genetisch gemanipuleerde muizen gaat. Zij worden geboren zonder de antiporter, iets wat we voorlopig niet kunnen nabootsen met medicatie, omdat we nog geen moleculen hebben die specifiek inwerken op deze antiporter.

De focus van ons onderzoek ligt niet op levensverlenging, ook niet bij muizen, wel op de cognitieve veroudering. Het is dan ook heel waardevol dat we een “muismodel” hebben dat ouder wordt, met een intact geheugen. Daardoor kunnen we onderzoeken wat er precies in hun hersenen gebeurt en waarom zij beschermd zijn tegen het verouderingsproces. Hopelijk leveren we daarmee een stukje van de puzzel om niet alleen het verouderingsproces van de hersenen af te remmen maar ook om therapieën tegen bepaalde leeftijdsgerelateerde hersenaandoeningen te ontwikkelen.’

Rimpels zijn besmettelijk: nieuwe inzichten over ouder worden

Slijtageslag

Andere wetenschappers zoeken wél koortsachtig naar manieren om biologische veroudering af te remmen, of zelfs om te draaien. In zijn boek Why we die neemt Nobelprijswinnaar Venki Ramakrishnan het fenomeen onder de loep. Volgens hem zijn er heel wat zaken te koop – zoals supplementen om je telomeren te verlengen – die helemaal geen bewezen werking hebben. Maar er zitten ook veelbelovende ontdekkingen tussen. Het spectaculairst is stamcel-regeneratie: cellen in het lichaam ‘herprogrammeren’ tot pluripotente stamcellen. Zo zou je veroudering letterlijk kunnen terugdraaien. Bij proefdieren lijkt dit te lukken, maar zoals zo vaak is de stap naar de mens groot. En er loert gevaar: door deze toepassing kunnen ook kankercellen ontstaan, waarschuwt Ramakrishnan.

Al blijft sleutelen aan ons DNA wel een valabele piste. Maar ook de epigenetica is belangrijk, stelt arts Servaas Bingé, die zopas een nieuw boek schreef: Lang zullen we leven. Wat werkt om langer energiek en gezond te zijn. ‘Zeker bij proefpersonen hebben wetenschappers al grote stappen vooruit gezet. Maar wat mij toch verontrust, is dat veroudering wordt gezien als een ziekte, iets waartegen je ooit een pilletje zal kunnen nemen. Zo eenvoudig zal het nooit zijn. Ik geloof zeker in de vooruitgang van de wetenschap, maar we moeten ook het heft in eigen handen nemen en zo fit mogelijk blijven. Waar genetische manipulatie zich richt op het veranderen van de DNA-structuur zelf, gaat epigenetica juist over het “aan- of uitzetten” van genen door omgevingsfactoren zoals voeding, beweging en stress. Dit bepaalt mee hoe cellen verouderen, zonder de genetische code te wijzigen.

Het leven is een slijtageslag: vanaf je twintigste begint het achteruit te gaan. Gelukkig kun je veel doen om dat proces te vertragen. Gezonde voeding is daarbij cruciaal, maar ook calorische restrictie – minder eten – lijkt een beloftevolle methode. Net als een focus op plantaardige eiwitten, natuurlijke beweging en zingeving. Ook je microbioom goed verzorgen, met vezelrijke en gefermenteerde voeding, blijkt erg belangrijk.’

Omarm uw veroudering

Hoogleraar Gerontologie Ivan Bautmans (VUB) gelooft ook dat we vooral moeten investeren in een gezonde oude dag. ‘Hoewel honderd jaar worden inderdaad voorbehouden blijft aan de happy few, is het wel zo dat de levensverwachting blijft stijgen, al gaat het nu minder snel. Maar de gezonde levensverwachting – de health span versus de life span – stijgt niet even sterk, en dát is wat ons zorgen baart. Alle Belgen die vandaag 65 jaar zijn, moeten beseffen dat ze een derde tot de helft van hun verdere leven zullen doorbrengen met beperkingen. En de behandeling van ziektes is níét de sleutel tot de oplossing. Uiteraard moeten we blijven zoeken naar innovatieve behandelingen, maar dat zal nooit voldoende zijn. Ik geloof in een functionele benadering: leer mensen hun verouderingsproces te omarmen en er weer eigenaar van te worden. We hebben een aanzienlijk deel van dat proces zelf in de hand, maar we mogen niet wachten tot er alarmbellen afgaan. De adviezen zijn bekend: minder alcohol, niet roken, gezond eten, voldoende bewegen, blootstelling aan UV beperken… Bepaalde andere factoren, zoals luchtvervuiling, heb je niet onder controle: er speelt ook altijd een portie geluk mee. Maar begin al met goed voor jezelf te zorgen. Als die wetenschappelijke doorbraak er dan alsnog komt en we worden allemaal 120, des te beter.’