Ladies first: de gulden regel in het bestaan van de parasitaire zeepissebed

Er zijn zeepissebedden die parasiteren op vissen of kreeften.

Pissebedden komen niet alleen aan land voor, maar ook in de zee. Ze kunnen er de vreemdste vormen aannemen. De gewone zeepissebed, die soms tussen plantaardig afval op de vloedlijn te vinden is, ziet er nog uit als de pissebedden die we kennen. Maar in de diepzee leven aasetende pissebedden van tientallen centimeters lang, terwijl er tussen de zandkorrels op de zeebodem flinterdunne kleine soorten kruipen. Er zit variatie in het pissebeddenbestaan.

Er zit ook parasitisme in de zeepissebeddenwereld – het zit bijna overal in de natuur. Er zijn pissebedden die zich specialiseren in vissen als biotoop. De larven, die vrij zwemmen, hangen zich vast aan een passerende vis om er wat bloed uit te zuigen. Na verloop van tijd laten ze hem weer los en zoeken een volgend slachtoffer. De diertjes produceren bloedstollingsremmers om hun voeding te vergemakkelijken. Als ze volwassen worden, moeten ze wel een specifieke vissoort selecteren, want veel pissebedden kunnen zich maar in één soort voortplanten.

In de Stille Oceaan leeft de merkwaardigste vertegenwoordiger van deze groep: een pissebed die via een kieuw een vis binnendringt en zich in de muil van zijn slachtoffer aan de tong hangt om er bloed uit te zuigen. Na verloop van tijd sterft de tong af, maar de parasiet blijft hangen en wordt een surrogaat voor de verloren tong. De vis schijnt dat te overleven. Het is het enige bekende geval van een parasiet die met succes een orgaan van zijn slachtoffer vervangt. Dat concept is zelfs vertaald naar een horrorfilm (voor de geïnteresseerden: The Bay van Barry Levinson uit 2012).

Ook kreeftachtigen kunnen geparasiteerd worden door zeepissebedden – of hoe de ene kreeft de andere viseert, want pissebedden behoren tot de kreeftenfamilie. De Nederlandse Stichting Anemoon, die vrijwilligers uit de strandwaarnemers- en duikerswereld samenbrengt om meer inzicht te krijgen in de fauna en flora van de Noordzee, rapporteert geregeld over vondsten van pissebedden op garnalen, krabben en kreeften. Omdat de beestjes tot een centimeter groot kunnen worden, zijn ze soms gemakkelijk te spotten in of op hun gastheer, maar ze fotograferen blijft een huzarenstukje van experts als Ton van Haaren.

De meeste parasitaire zeepissebedden komen in warmere wateren voor. In de Noordzee zijn ze dus niet echt algemeen, maar het is niet uitgesloten dat ze zich door de klimaatopwarming noordwaarts uitbreiden. Of dat een probleem zal worden voor onze visserijen, is niet duidelijk. Parasieten besmetten dikwijls maar een beperkt aantal individuen uit een gastpopulatie.

Het bizarste aan het zeepissebeddenverhaal is hun voortplanting. De parasieten van kreeften zijn dikwijls aan elkaar hangende combinaties van een mannetje en een vrouwtje, waarbij het kleinere mannetje zich aan de achterkant van het vrouwtje hecht. Ladies first is hier de regel. Hoe de twee geslachten elkaar vinden om een tandem te maken, is niet bekend.

Voor sommige parasieten van vissen is er een bizar voortplantingsritueel beschreven: alle larven worden volwassen als man, maar als er geen vrouwtjes in de buurt zijn transgenderen ze tot vrouw. Ze zenden dan lokstoffen uit om mannetjes aan te trekken én om te vermijden dat ook zij vrouw worden. Te veel vrouwen geeft te veel gedoe.