‘Kunnen de gevaarlijkste dieren van de wereld ook in België overleven?’

Dirk Devroey staat voor de Universiteit van Vlaanderen stil bij de gevaren van malaria en de verspreiding van de ziekte.

In mijn college over ‘De gevaarlijkste dieren’ voor de Universiteit van Vlaanderen stel ik duidelijk dat muggen de gevaarlijkste dieren op onze planeet zijn. Jaarlijks maken muggen door het overdragen van de parasiet die malaria veroorzaakt meer dan 500.000 dodelijke slachtoffers wereldwijd. In 2004 bedroeg het aantal doden zelfs bijna 2 miljoen. Vooral in de Afrikaanse landen vallen er veel dodelijke slachtoffers te betreuren. Door een internationale aanpak kon de ziekte in grote mate teruggedrongen worden.

Het groot aantal overlijdens door malaria kan verklaard worden door de aard van de complicaties. Malaria veroorzaakt niet alleen bloedarmoede maar de beschadigde rode bloedcellen kunnen ook de kleine bloedvaten in de organen verstoppen waardoor belangrijke organen zoals hersenen en nieren kunnen uitvallen met de dood tot gevolg.

Ook in België kwam malaria voor tot in het begin van de twintigste eeuw. De ziekte dook vooral op in de polders en was gekend als moeraskoorts of polderziekte. Doordat mensen systematisch ziek werden als ze in deze gebieden gingen wonen of werken, waren de polders zeer dun bevolkt en kwamen er maar weinig gevallen van malaria voor. De muggen konden goed overleven in gebieden met veel brak water. Door het droogleggen van die gebieden verloren de muggen hun legplaatsen en konden ze zich niet meer voortplanten. De malariamuggen zijn ook uitgestorven door het toenemend gebruik van pesticiden. Ook de vervuiling van het oppervlaktewater heeft de voortplanting van malariamuggen bemoeilijkt.

Malaria vooral bij reizigers

De meeste gevallen van malaria worden vandaag de dag ingevoerd door reizigers. Jaarlijks komen zowat 300 Belgische reizigers terug met malaria. Daarvan moeten er zowat 30 gehospitaliseerd worden. Jaarlijks vallen er in ons land ook een paar dodelijke slachtoffers. Er is een toename van malaria bij toeristen omdat deze zich minder goed beschermen op reis. Voor reizigers is malariapreventie door medicatie essentieel. Maar ook de praktische maatregelen hebben hun nut bewezen. Het gebruik van muggennetten en -sprays heeft zijn nut bewezen. Maar reizigers moeten ook de raad krijgen om te vermijden bij valavond buiten te komen omdat de malariamuggen dan vooral actief zijn. Maar de beestjes zijn blijkbaar bijzonder intelligent en passen zich snel aan. Uit een onderzoek in Vietnam blijkt dat de muggen vroeger op de dag actief worden als de mensen bij valavond binnen blijven.

Het aantal mensen met malaria stijgt in ons land ook door besmette vluchtelingen uit Afrika. Maar ook Afrikanen die naar hun thuisland op vakantie gaan, kunnen malaria meebrengen. Normaal hebben ze een hoge immuniteit tegen malaria door de jarenlange blootstelling in het thuisland. Maar hun afweer tegen malaria daalt als ze al meerdere tientallen jaren in België wonen doordat ze in België gedurende al die jaren niet in contact geweest zijn met malaria.

Malaria terug in ons land

Door het toerisme en de toenemende handel met zuidelijke landen stijgt niet alleen het aantal gevallen van malaria maar komen ook uitheemse muggen in ons land terecht. Recent werden twee uitheemse mugsoorten in ons land gespot: Aedes koreicus en Aedes japonicus japonicus. Zij komen normaal niet voor in België maar bereikten ons land via transporten uit het oosten. Zij kunnen ziekten zoals gele koorts, West-Nijlziekte, Chikungunya en dengue overdragen.

Maar er werden in België ook broedgebieden vastgesteld waar muggen voorkomen die malaria kunnen overbrengen. Vooraleer ze dit kunnen doen moeten ze eerst besmet bloed opzuigen van iemand met malaria. Gelukkig zijn er niet zo veel mensen die de ziekte effectief hebben in ons land. Maar als het aantal patiënten met malaria toeneemt, dan zal de kans ook groter worden dat een Belgische malariamug ook de ziekte in ons land zal kunnen doorgeven.

Zo zijn er de laatste jaren in ons land een paar goed gedocumenteerde gevallen van inlandse malaria vastgesteld. Dit kan alleen als muggen – die in ons land verblijven – bloed opzuigen van iemand die besmet is met malaria en vervolgens iemand anders steken.

Zo werd in 2010 malaria bij een bejaarde man vastgesteld. In de maanden voorafgaand aan de ziekte was de man niet in het buitenland geweest en woonde hij ook niet in de buurt van een vliegveld. Zijn enige uitstap waar naar Noord-Frankrijk waar malaria uiteraard niet voorkomt. Hij had ook geen contact gehad met mensen uit gebieden waar malaria voorkomt. Hij had evenmin een bloedtransfusie gekregen.

Kortom, een steek door een malariamug in België was de meest aanvaardbare uitleg. Uit een onderzoek van de gezondheidsinspectie is toen gebleken dat er dat jaar op 5 km van de woonplaats van de patiënt twee andere mensen met malaria werden geregistreerd. Dit maakt de hypothese zeer waarschijnlijk dat de man malaria opgelopen heeft in ons land. In de streek werden ook muggen van de Anopheles plumbeus soort vastgesteld. Dit is een muggensoort uit de familie van de steekmuggen. Van deze muggensoort was het nog niet bekend dat ze malaria konden overdragen. Maar biologen konden op basis van experimentele modellen aantonen dat Anopheles plumbeus malaria van mens-op-mens kan overdragen.

Alert zijn voor de tekens van malaria

We kunnen samenvatten dat alle factoren aanwezig zijn opdat malaria terug aan een opmars zou beginnen in ons land. De muggen die malaria kunnen doorgeven van mens tot mens broeden terug in ons land en het aantal mensen met malaria neemt ook toe. Paniek is zeker niet nodig maar waakzaamheid des te meer. Zowel artsen als de bevolking moeten attent zijn voor de symptomen van malaria.

Aanvankelijk kan malaria met relatief banale griepachtige klachten beginnen. Vervolgens komen de kenmerkende koortsaanvallen voor. Doordat de parasieten vaak allemaal op hetzelfde moment de cellen verlaten, komen koortsaanval op regelmatig tijdstippen voor. Afhankelijk van de parasiet kan dit om de twee of drie dagen zijn.

Waar deze klachten tot voor kort alleen alarmerend waren voor mensen die uit Afrika kwamen, moeten artsen voortaan ook de link leggen met malaria bij mensen die niet in het buitenland geweest zijn.