Wat vertel je jongeren die psychologisch lijden onder voorspelde klimaatrampen? “Geef niet toe aan depressief fatalisme. Bied hen een toekomstperspectief waaraan ze zelf kunnen bijdragen.”
Na een les over de klimaatverandering stort een meisje van 8 jaar in. Het vooruitzicht van een dreigende mondiale catastrofe bezorgt haar een paniekaanval. Het is een veelbesproken scène uit de Amerikaanse serie Big Little Lies. Vergezocht? Niet helemaal. Uit een peiling (2019) van The Washington Post bleek dat de klimaatverandering bij 54% van de Amerikaanse jongeren gevoelens van angst oproept. 43% voelde zich hulpeloos, 42% onder hen ervoer schuldgevoelens.
Je kind behoeden voor elke vorm van stress is dom, zo krijgt het geen leerkansen. Wees dus blij als je zoon of dochter hevig reageert op slecht nieuws.
Ook dichter bij huis groeit de ongerustheid. The Lancet en het Europees Parlement riepen eind vorig jaar op om de angsten van kinderen en jongeren ernstig te nemen. Minderjarigen zitten in een cruciale ontwikkelingsfase. Dat kan hun gevoeligheid voor een grote externe bedreiging zoals de klimaatverandering vergroten. Naarmate jongeren zich bewuster worden van de gevolgen van de klimaatverandering, lopen ze een toenemend risico op existentiële zorgen en stress. Extremer weer draagt op zichzelf uiteraard ook bij aan negatieve gevoelens. ‘Begrijpen hoe jongeren het probleem ervaren en hoe ze ermee omgaan, is cruciaal’, stelt het Europees Parlement.
Ongefilterde waarheid
Kinderpsychiater Peter Adriaenssens erkent dat de klimaatverandering een psychologische impact kan hebben op jongeren. Zeker in combinatie met andere bedreigingen zoals het coronavirus en economische onheilsberichten. Hij vindt wel dat we jongeren de ongefilterde waarheid moeten vertellen, ook al leidt dat tot een paniekaanval. ‘Je kind behoeden voor elke vorm van stress is dom, zo krijgt het geen leerkansen. Wees dus blij als je zoon of dochter hevig reageert op slecht nieuws’, vertelt hij. ‘Op zo’n moment toont je kind dat het nood heeft aan extra ondersteuning. Het geeft je als ouder de kans om zijn of haar weerbaarheid rond bepaalde thema’s te verhogen. Jongeren, en zeker kinderen, hebben een trekhaak nodig. Ze moeten kunnen leunen op volwassenen. Transparantie vormt hier het sleutelwoord. Om voeling te houden met wat je kinderen denken, voelen en hopen, heb je nood aan een laagdrempelige vertelplek in huis, bijvoorbeeld de eettafel. Daar kun je luisteren naar je kinderen, vaststellen hoe ze een redenering opbouwen, ontdekken wat hun angsten en grieven zijn. Als volwassene kun jij dan weer jouw kennis doorgeven rond thema’s zoals de klimaatverandering.’
Als je eerlijk bent over wat je niet weet, zullen jongeren zich meer gesteund voelen door wat je wél weet. Dat verhoogt hun veiligheidsgevoel.
Voeten op de grond
‘Eerlijkheid over wat je niet weet, is minstens even cruciaal’, vervolgt de kinderpsychiater. ‘Het Westen raakte geobsedeerd door het idee dat we alles kunnen controleren en dat voor elk probleem een oplossing bestaat. De coronacrisis zette ons met de voeten op de grond. Soms weten we het gewoon niet. Durf dat toe te geven aan je kinderen. Vertellen dat we in de strijd tegen de klimaatverandering alles onder controle hebben, werkt averechts. Nieuwsberichten doorprikken die illusie voortdurend. Als je eerlijk bent over wat je niet weet, zullen jongeren zich meer gesteund voelen door wat je wél weet. Dat verhoogt hun veiligheidsgevoel.’
Een open gesprek biedt ruimte voor onenigheid, stelt Adriaenssens. ‘Als je bijvoorbeeld uitlegt dat beleidsmakers proberen om iets aan de opwarming te doen, dat de wereld “ermee bezig is”, zal je tiener je misschien beschuldigen van apathie. “Jij praat gewoon je wereld goed”, is een klassiek verwijt. Op dat moment is het interessant om de laptop erbij te halen en samen de feiten op te zoeken. Die gezamenlijke zoekactie is op zich al heel waardevol, omdat ze je toont hoe je zoon of dochter informatie opsnort op het internet. Raadplegen ze officiële bronnen? Welke personen of instanties vertrouwen ze? Eerlijke en betrouwbare info vormt het begin van een gezonde angstregulatie.’
Mild zijn
Hoe blijf je aanwezig in iets wat erg bedreigend en overweldigend is? Psychologe Renee Lertzman wijst op het belang van verbinding om gevoelens van schuld, angst, depressie, hulpeloosheid of ontkenning tegen te gaan. In de eerste plaats verbinding met jezelf. Eenvoudig is dat volgens haar niet. ‘De klimaatverandering schudt ons wakker. Het is vandaag geen gemakkelijke periode om jong te zijn. Grote externe bedreigingen leiden bij veel jongeren én volwassenen tot een ontkoppeling van de realiteit. Als iets te veel stress oplevert, bewust of onbewust, gaan gevoelens ondergronds en verliezen we de mogelijkheid om adequaat te handelen.’
‘Daarom is het belangrijk om tegen jezelf te zeggen: ik ben geen slecht persoon’, vervolgt ze. ‘Mijn negatieve gevoelens en mijn ervaring van onmacht mogen er zijn. Vanuit die mildheid tegenover jezelf kun je ook verbinding maken met anderen die worstelen met gelijkaardige gevoelens. Uit mijn onderzoek blijkt dat mensen over de hele wereld zich op de een of andere manier zorgen maken over de klimaatverandering. Velen duwen het thema weg omdat dat makkelijker is, maar als je doorvraagt, merk je een grote betrokkenheid.’
‘Ga het gesprek aan met klasgenoten, familieleden, buren, enzovoort. Ons stresssysteem kalmeert eens we ons begrepen voelen door anderen. Die emotionele afstemming schept ruimte voor actie en heft het gevoel van blokkering op. “We kunnen dit oplossen!” werft veel minder dan “Ik ben ook bang en ik ken niet alle antwoorden. Maar we zitten allen in hetzelfde schuitje. Samen kunnen we dit oplossen!”‘
Voldongen feit
Adriaenssens beaamt. ‘Verlamming of vluchten in een veilige, overzichtelijke cocon zijn menselijke reacties, maar ze helpen jezelf noch de wereld vooruit.’ Volgens hem moeten jongeren de mogelijkheid krijgen om tot concrete actie over te gaan. ‘Waar ik me tegen verzet is de neiging van sommige volwassenen om de wereld voor te stellen als een voldongen feit. Daar spreekt weinig hoop op verandering uit. Nochtans is het net dat waar jongeren nood aan hebben. Een boodschap van hoop en het gevoel dat ze wel degelijk een verschil kunnen maken.’
Weerbaarheid versterken betekent in die zin ook perspectief bieden. ‘Al te vaak beperkt educatie rond de klimaatverandering zich tot een opsomming van dramatische feiten, met aan het einde een korte boodschap dat we de akkoorden van Parijs moeten nakomen. Op alarmisme zonder meer kun je weinig bouwen. Het idee dat je als individu toch niets kunt beginnen tegen de grote industrieën is giftig voor een jonge geest. Toegeven aan depressief fatalisme bedreigt hun mentale gezondheid. Zij willen zich onderscheiden van de vorige generatie en hun “ik” een plaats geven in een leefbaar toekomstplan. Geef hen die kans. Stel hen de vraag hoe zij bepaalde problemen zouden aanpakken en welke rol je als volwassene kunt spelen in hun voorgestelde oplossing. Uiteraard binnen de grenzen van het mogelijke. Sta open voor de vraag van je kinderen om bijvoorbeeld zonnepanelen op het dak te leggen. Vertel wat het beschikbare budget is en nodig hen uit om zelf op zoek te gaan naar oplossingen binnen die grens van het haalbare.’
‘Ik noem dat proces de democratie aan huis. De tijd dat volwassenen alles alleen beslissen in een gezin is voorbij. Luister oprecht naar bezorgdheden, maar vraag ook dat jongeren naar jou luisteren als je vindt dat iets erover gaat. Dat jongeren soms radicaal zijn in hun keuzes of levenswijze is logisch. Jonge mensen passen verschillende kostuums, dat hoort bij elke identiteitsontwikkeling. Het belangrijkste is dat je hen leert open te staan voor een divers palet aan meningen. Dat is gezond en helpt je een eigen, onderbouwde mening te vormen.’
Het Klimaatalarm van Knack
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
