Droomt u om net als Mick Jagger op 80-jarige leeftijd dansend door het leven te gaan? Of om zoals Joe Biden op 86 jaar nog betekenisvol te zijn? Goed nieuws: de wetenschap van de verjonging zet rasse schreden vooruit. Wordt de eeuwige jeugd dan toch bereikbaar?
Wist u dat een kreeft niet sterft van ouderdom, maar van uitputting? (Of occasioneel door op het bord van de mens te belanden.) Kreeften blijven hun hele leven lang groeien en hun cellen vernieuwen. Omdat ze ook nog eens hun schaal constant moeten aanpassen, komen ze uiteindelijk niet aan de nodige calorieën en geven ze het op.
‘Soorten zoals de kreeft en een bepaalde soort kwal, de Turritopsis dohrnii, tonen aan dat er geen natuurwet is die zegt dat veroudering absoluut noodzakelijk is’, vertelt medisch antropoloog Reginald Deschepper (67) enthousiast. ‘Sommige organismen verouderen nauwelijks of sterven enkel door een ongeval of natuurlijke vijand. Ook voor de mens hoeft veroudering geen onwrikbare natuurwet meer te zijn.’
In zijn boek Elk jaar jonger beschrijft Deschepper hoe het vandaag al mogelijk is om onze biologische leeftijd (de leeftijd van het lichaam) terug te draaien en onze cellen te verjongen. ‘Heel wat onderzoek zit momenteel in de laatste fase van klinische tests. We mogen de komende jaren belangrijke nieuwe mogelijkheden verwachten die veroudering bij de mens kunnen vertragen en zelfs omkeren.’
Veel mensen willen zelfs niet heel erg oud worden omdat ze het beeld van ziekte, afhankelijkheid en aftakeling voor ogen hebben.
Welke biomedische technieken zijn het meest veelbelovend?
Reginald Deschepper: Intrigerend is de TRIM-studie van biogerontoloog Greg Fahy die erin geslaagd is om de biologische klok van proefpersonen na 1 jaar met 2,5 jaar terug te draaien dankzij vier soorten medicatie: menselijk groeihormoon, het hormoon DHEA, het diabetesmedicijn metformine en een preparaat met vitamine D3 en zink. Alles wijst erop dat het risico op ouderdomsziekten hierdoor ook werkelijk daalt. Er loopt momenteel een vervolgstudie, TRIM-X, maar het is nog wachten op de definitieve resultaten. De eerste signalen zijn hoopgevend. Sommige deelnemers meldden dat ze zich jonger of energiek voelden en dat mensen hun al spontaan vertelden dat ze er jong uitzagen.
Een andere studie die veelbelovend is, maar nog niet meteen toepasbaar, is een techniek die je kunt omschrijven als ‘cellen herprogrammeren’. Dankzij vier specifieke genen kunnen oude cellen hun jeugdigheid terugwinnen. Die vier genen zijn de Yamanaka-factoren, waarvoor de Japanse stamcelwetenschapper Shinya Yamanaka in 2012 de Nobelprijs voor Geneeskunde kreeg. Zo kun je van een volwassen huidcel een jonge cel maken die teruggeplaatst wordt in de pancreas, het hart, het ruggenmerg of een andere plek waar nodig en die het weefsel op die plaats herstelt door nieuwe cellen aan te maken. Uit een onderzoek met muizen met de oogaandoening glaucoom bleek dat de oogcellen zodanig verjongd kunnen worden dat de muizen weer konden zien. Deze praktische toepassing zou ook bij mensen mogelijk moeten zijn. Dat is evenwel niet voor morgen. Muizen zijn geen mensen, en dus is er verder onderzoek nodig.
In Silicon Valley experimenteren biohackers nu al volop met allerlei methodes om hun lichaam te optimaliseren: groeihormonen, de CRISPR-Cas9-techniek, infusies met bloedplasma en cocktails van enzymen. Moeten we dat wel toejuichen?
Deschepper: De wereld van de biohacking is een fascinerende wereld. Je vindt er mensen van allerlei pluimage, van Amazon-oprichter Jeff Bezos tot Harvard-professor David Sinclair. Je hoort er zaken die op zijn minst de wenkbrauwen doen fronsen. Niet alles wat biohackers doen, stoelt op wetenschappelijk bewijs. Het probleem is dat de traditionele wetenschap erg traag evolueert. Als wetenschappers vandaag een stof ontdekken met een potentieel verjongend effect, dan moeten ze eerst investeerders vinden. Vervolgens duurt het tien tot twintig jaar voor de veiligheid van die stof is aangetoond. Meer en meer mensen nemen daarom het heft in eigen handen en zoeken hun weg in de literatuur. Wetenschappelijke databanken zoals PubMed verzamelen tegenwoordig de allernieuwste studies online.
Uiteraard gaat het beïnvloeden van je biologie gepaard met risico’s, maar op een bepaalde leeftijd moet je de voor- en nadelen afwegen. Vanaf 70 jaar word je sowieso met ouderdomsaandoeningen geconfronteerd. Als er dan iets bestaat dat de ouderdom vertraagt, maar waarvan de officiële wetenschap zegt dat er meer onderzoek nodig is, wat doe je dan?
Ook over de werkzaamheid en de optimale doses van voedingssupplementen bestaat nog heel wat discussie. Zulke supplementen zijn bovendien nauwelijks gereglementeerd. Blijven we er dan toch niet beter van weg?
Het vraagt veel kennis en inzicht om de voor- en nadelen van voedingssupplementen af te wegen.
Deschepper: Je koopt voedingssupplementen inderdaad beter niet zomaar via het internet, want je weet vaak niet wat je koopt. Het vraagt veel kennis en inzicht om de voor- en nadelen van voedingssupplementen af te wegen. En dan nog ben je niet helemaal zeker. Ik zal niemand een supplement aanraden. Maar ook nietsdoen houdt een risico in.
Neem bijvoorbeeld de stof spermidine. Studies tonen allerlei beschermende effecten aan tegen hart- en vaatziekten, kanker en dementie. Je kunt blijven schermen met het advies dat er meer onderzoek nodig is, maar op een bepaald moment ben ik geneigd om te zeggen: ‘Kom maar op met dat pilletje.’ Als het bijkomende onderzoek er ooit komt, lig ik al onder de zoden. Dat is de filosofie achter biohacking: berekende risico’s nemen.
Hoe optimaliseert u uw eigen lichaam?
Deschepper: Levensstijl blijft de basis maar ik gebruik bijvoorbeeld ook het supplement nicotinamide mononucleotide of NMN waar al behoorlijk wat onderzoek naar is gedaan vanwege zijn beschermende effecten. Het is een voorloper van een molecuul dat het lichaam van nature permanent gebruikt om cellen energie te leveren.
Maar ik neem evengoed traditionele supplementen als vitamine D en omega-3. Een tekort aan vitamine D versnelt het verouderingsproces. En van omega-3 is recent uit een studie opnieuw gebleken dat een laag gehalte een mogelijke risicofactor is om vroegtijdig te sterven.
U noemt ook Pascale Naessens een biohacker. Hoezo?
Deschepper: Op het moment dat alle voedingsadviezen poneerden dat vetten ongezond waren, stelde Pascale Naessens een voedingsvisie voor die het tegenovergestelde beweerde. Ze heeft zich grondig verdiept in de effecten van voeding op gezondheid, maar omdat ze geen wetenschappelijke achtergrond had, kreeg ze de wind van voren van de traditionele wetenschap. Maar kijk, vorig jaar hebben verschillende organisaties hun richtlijnen aangepast. Ze bevestigen nu wat Naessens al jaren predikt: olijfolie, noten en vette vis zijn gezond. Je moet natuurlijk oppassen voor cherry picking. Als je in iets gelooft, kun je bijna altijd studies vinden die dat geloof bevestigen.
Stop de klok: doe-het-zelftips om veroudering tegen te gaan
– Wanneer je eet, is even belangrijk als wat je eet. Doe aan calorierestrictie door bijvoorbeeld je calorieën te beperken of periodiek te vasten. Je kunt ook tijdsrestrictief eten, bijvoorbeeld door elke dag 16 uur aan een stuk te vasten, en te eten in een tijdsbestek van 8 uur.
– Kies voor een mediterraans eetpatroon.
– Vermijd suiker. Houd je bloedsuikerspiegel laag.
– Stel jezelf af en toe bloot aan warmte- of koudestress (sauna of koude douche). Sport met een intensiteit die je enige moeite kost, bijvoorbeeld door intervaltraining.
– Zorg voor een gezond microbioom met een plantaardig voedingspatroon.
– Slaap voldoende.
Het lichaam beschikt over eigen natuurlijke overlevingsstrategieën om de veroudering tegen te gaan. Hoe kunnen we onze biologie ‘hacken’ om langer gezond te blijven?
Deschepper: Het lijkt contradictorisch, maar een milde en tijdelijke blootstelling aan een schadelijke stof of situatie heeft een gunstig effect op de gezondheid. Dat verschijnsel noemen we hormetische stress. De natuur produceert giftige stoffen die je lichaam prikkelen. Zo zitten er in broccoli molecules die je verdedigingsmechanisme in gang zetten met een gunstig effect. ‘Gestresseerde’ planten, door bijvoorbeeld te sterk zonlicht of te grote droogte, produceren meer overlevingsmoleculen en zijn goed voor ons omdat ze het signaal geven dat de voedselvoorraad misschien opraakt. Je lichaam reageert daarop door sterker te worden. Je moet natuurlijk wel oppassen met toxines die zich in het lichaam opstapelen, zoals pesticiden of microplastics. Daar wil je liever niet te veel van binnenkrijgen.
Er bestaan daarnaast situaties van hormetische stress, zoals tijdelijk stoppen met eten, blootstelling aan koude of hitte en krachttraining. In de praktijk betekent het dat je af en toe eens uit je comfortzone moet treden. Of met andere woorden: wat je niet doodt, maakt je sterker. Let wel, de juiste dosis is belangrijk. Het is niet de bedoeling om veelvuldig marathons, ironmanwedstrijden, dodentochten en andere extreme sporten te doen, want die kunnen zelfs tot een vroegtijdige dood leiden.
De Australische ouderdomsexpert David Sinclair eet maar één maaltijd per dag. Hij ziet er geweldig uit en wordt ook effectief jaar na jaar biologisch jonger. Maar is zijn leven ook aangenaam?
Je levensduur verlengen staat, zo te horen, niet meteen gelijk met genieten van het leven.
Deschepper: Dat hoeft niet zo te zijn. Heb je eens zin in een glas rode wijn, drink het dan. Zolang je het doet met mate. Je zult er niet vroegtijdig van sterven. Sommige mensen gaan inderdaad erg ver in hun gezonde manier van leven. De Australische ouderdomsexpert David Sinclair eet bijvoorbeeld maar één maaltijd per dag. Hij ziet er geweldig uit en wordt ook effectief jaar na jaar biologisch jonger. Maar is zijn leven ook aangenaam?
Gespecialiseerde gezondheidscentra kunnen met speeksel-, bloed-, urine- en DNA-testen onze biologische leeftijd bepalen en bieden vervolgens op maat gemaakte levensverlengende maatregelen aan. De kostprijs van zulke onderzoeken is niet min. Is dit iets voor de happy few?
Deschepper: Vandaag bestaat die gezondheidsongelijkheid ook al. Bij de beter opgeleide, goed betaalde burger, die in een gezonde omgeving woont, blijft de levensverwachting stijgen. De levensverwachting van de sociaal zwakkeren daalt. Die groep woont op plekken waar de lucht niet altijd even gezond is en waar een grotere toegang is tot fastfood en bewerkte voeding. Wat is de oplossing? De overheid kan de btw op groenten en fruit afschaffen en taksen op ongezonde voeding verhogen. Zulke maatregelen werken. In Engeland is de suikerconsumptie aanzienlijk gedaald na de invoering van de suikertaks. De wetenschap kan dan wel handvaten aanbieden, de politiek moet wel de juiste keuzes maken.
We zijn nu al met meer dan 7 miljard mensen op deze planeet. Moeten we wel allemaal zo oud mogelijk worden?
Deschepper: Het gaat niet over langer leven, maar langer gezond zijn en de periode van ziekte verkorten. Als we mensen langer gezond kunnen houden, zullen ze bovendien langer actief zijn op de arbeidsmarkt. De bevolkingscurve is overigens aan het afvlakken. Bij ons is er geen bevolkingsgroei meer, maar vergrijzing. Een steeds kleinere groep van jonge mensen moet zorgen voor een steeds grotere groep van ouderen met tal van chronische ziektes. De kosten van de gezondheidszorg swingen de pan uit door de uitgaven voor 70- en 80-plussers. Veel mensen willen zelfs niet heel erg oud worden omdat ze het beeld van ziekte, afhankelijkheid en aftakeling voor ogen hebben. Maar wat als je zoals Mick Jagger op 80-jarige leeftijd nog dansend door het leven gaat? Of zoals Toots Thielemans of Charles Aznavour tot het eind van je leven je passie kunt uitoefenen?
Openen we niet de doos van Pandora door met allerlei nieuwe technieken aan het verouderingsproces van de mens te prutsen?
Deschepper: De mens morrelt al sinds mensenheugenis aan zijn levensverwachting door vaccinaties en kankerbehandelingen. Maar ik geef toe dat het tegenhouden van de veroudering an sich tal van ethische kwesties oproept. Toch komt er sowieso vanalles op ons af, of je het nu wilt of niet. Het onderzoek zit in een stroomversnelling. We doen er dus goed aan om na te denken over hoe we dat allemaal zo goed en gereguleerd mogelijk kunnen toepassen. Biohackers gaan nu al aan de slag met allerlei potentieel levensverlengende maatregelen die ze op zichzelf toepassen zonder dat die altijd de wetenschappelijke toets hebben doorstaan of veilig zijn verklaard.
Moeten we tot slot niet meer leren om de regie van het leven uit handen te geven? Boeddhisten gaan veel onthechter om met lijden en dood.
Deschepper: Dat is een terechte filosofisch opmerking, maar als het heel concreet wordt, is het een ander verhaal. Geef je mij op 67-jarige leeftijd de keuze tussen nog tien jaar gezond leven of kanker ondergaan en ‘moedig’ te sterven, dan is mijn keuze snel gemaakt. Wat je niet kunt vermijden, moet je aanvaarden. Maar als je je aantal gezonde levensjaren kunt verlengen, waarom zou je het niet doen? Je kunt de situatie ook omdraaien: is het wel ethisch verantwoord om mensen aan een aftakelingsproces te onderwerpen? Nu wachten we tot de ziektes opduiken om ze te behandelen. In de plaats daarvan zouden we onze pijlen beter richten op de veroudering zelf als oorzaak van lijden in de samenleving. Door veroudering te vertragen of om te keren, verminderen we op drastische wijze het risico op alle ouderdomsaandoeningen. Dat is alvast een stuk doeltreffender dan de huidige aanpak, waarbij we bij wijze van spreken dweilen met de kraan open. Dat betekent een radicale ommekeer in ons denken.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier