Is er leven nabij Jupiter? Europa gaat het uitzoeken

De Europese ruimtevaartorganisatie ESA onderneemt haar meest ambitieuze missie ooit.

8 jaar: zo lang duurt de reis die de Europese ruimtevaartorganisatie ESA op 13 april om 14.15 uur Belgische tijd vanuit Frans-Guyana heeft geboekt naar de planeet Jupiter, de grootste planeet in ons zonnestelsel.

Met haar JUICE-missie (Jupiter Icy Moons Explorer), die wordt gelanceerd met de Europese Ariane 5-raket, wil de ESA onderzoeken of er vloeibaar water en dus leven is nabij Jupiter.

5 miljard kilometer dankzij zwaartekrachtsslingers

De reis naar Jupiter overbrugt zo’n 5 miljard kilometer, maar om efficiënt gebruik te kunnen maken van de stuwstof moet JUICE enkele omwegen maken. Zo zal de sonde onderweg een aantal maal langs de aarde en Venus scheren, waarbij ze dankzij de zwaartekracht van beide planeten en onze eigen maan telkens een zwieper in de goede richting zal krijgen.

2029 is de laatste keer dat JUICE een ommetje langs de aarde maakt om uiteindelijk tegen midden 2031 bij Jupiter aan te komen. Daar zal ze de atmosfeer en de magnetische omgeving van de gasplaneet onderzoeken.

JUICE zal ook vanop een afstand drie ijsmanen van Jupiter, Ganymede, Callisto en Europa, onderzoeken die vermoedelijk oceanen met vloeibaar water bevatten onder hun ijskorst, om zo na te gaan of er ooit leven is ontstaan in die oceanen.

Dat is niet ondenkbaar. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA ontdekte 10 jaar geleden al gigantische geisers op Europa. Het waren een tweetal pluimen van waterdamp van ongeveer 200 kilometer hoog. Als het inderdaad om waterdamp gaat, kan dit betekenen dat het water van de ondergrondse oceaan van Europa op sommige plekken relatief gemakkelijk aan de oppervlakte kan komen.

Voorwaarden voor leven

‘Als het water van de oceanen gekneld zit tussen een bovenlaag en een onderlaag ijs zullen de voorwaarden voor leven moeilijk zijn aangezien de voedingsstoffen afwezig zullen zijn’, zegt, Günther Hasinger, ESA science director. ‘Daarvoor heb je een oceaanbodem nodig met silicaten die voedingsstoffen kunnen leveren.’

Eind 2034 zal JUICE in een baan worden gebracht rond Jupitermaan Ganymedes, de grootste maan in het zonnestelsel. Om in die baan te komen zal JUICE opnieuw gebruik maken van de zwaartekracht van een planeet, namelijk die van Jupiter.

Aan het einde van de missie, in 2035 volgens de huidige planning, zal de sonde gecontroleerd crashen op Ganymedes.

Belgische inbreng?

Bij de ESA-missie zijn ook Belgische instellingen betrokken. Het Instituut voor Ruimte-Aeronomie (BIRA) en de Koninklijke Sterrenwacht van België (KSB) droegen bij aan enkele instrumenten. Die observeren de atmosfeer van Jupiter en zijn troposferische wolken en bestuderen de soorten ijs, organische stoffen en mineralen op de oppervlakten van Jupiters ijsmanen.

Het ruimtevaartbedrijf Antwerp Space levert het communicatiesubsysteem voor JUICE.

Koning Filip woonde samen met zijn zoon prins Gabriël de lancering bij. Ze werden vergezeld door staatssecretaris voor Relance en Strategische Investeringen, belast met Wetenschapsbeleid, Thomas Dermine (PS). 

NASA doet Europa (na)

‘Wat de ESA kan, kunnen wij ook’, moet de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA gedacht hebben. In oktober 2024 lanceert de NASA eveneens een missie naar Jupiter. De ‘Europa Clipper’ zal de Jupiter-maan Europa onderzoeken.

Opvallend: de NASA-sonde zal Jupiter al in 2030 bereiken, dus nog voor JUICE. Dat heeft onder meer te maken met de krachtigere draagraket waarmee de ‘Europa Clipper’ gelanceerd wordt. De JUICE heeft meer zwaartekrachtslingers nodig onderweg, luidt het bij ESA.

Kan door omstandigheden de lancering op 13 april niet kunnen plaatsvinden, dan is er elke dag een nieuwe lanceermogelijkheid en dat tot minstens het einde van de maand.