‘Hoe snel passen we onze diepste voorkeuren aan?’

‘Wat doet nieuwe, negatieve informatie met onze spontane gevoelens en voorkeuren? Passen we ze moeiteloos aan of blijven we bij onze eerste mening?’ vraagt Pieter Van Dessel van wetenschapsblog Mensenkennis.

We leven in een tijdperk waarin de media ons constant bombarderen met nieuwe informatie. Die informatie strookt niet altijd met onze eigen meningen en voorkeuren. De programma’s van Bart De Pauw doen ons vooral lachen, maar het voorbije jaar hoorden we ook heel wat minder positieve zaken over de programmamaker. We worden vrolijk van de liedjes van rapper Boef maar we horen ook over zijn gedragingen ten opzichte van vrouwen waar we het niet mee eens zijn. Wat doet dergelijke informatie met onze spontane gevoelens en voorkeuren? Passen we ze moeiteloos aan of blijven we bij onze eerste mening?

Vastgeroest racisme

In de sociale psychologie werd lange tijd aangenomen dat mensen een mechanisme hebben dat hen beschermt voor snelle veranderingen in hun voorkeuren. Onze voorkeuren zouden namelijk gebaseerd zijn op structuren in ons hoofd (‘associaties’) die we niet zomaar kunnen aanpassen. Het bestuderen van ‘spontane evaluaties’ zorgde voor een nieuwe kijk op de zaak.

Een belangrijke bevinding is dat blanke mensen vaak aangeven dat ze blanke en zwarte personen even aangenaam vinden, maar dat desondanks hun spontane evaluaties van blanke personen veel positiever zijn. Dit zou liggen aan het feit dat blanke mensen al van vroeg af aan meer positieve beelden en ervaringen binnenkrijgen ten opzichte van blanke personen dan van zwarte personen. Deze ervaringen zetten zich vast in ons hoofd en bepalen onze spontane gevoelens ten opzichte van blanke en zwarte personen ook wanneer we ons bewust afzetten tegen een voorkeur op basis van huidskleur.

Gandhi niet tof vinden: je kan het leren

Indien we onze spontane gevoelens niet zomaar kunnen aanpassen wanneer we dat zelf willen dan zouden we dat vooral moeten merken wanneer we kijken naar de veranderbaarheid van onze gevoelens ten opzichte van personen die we al geruime tijd kennen. Zeker indien we over deze personen een consistent beeld hebben opgebouwd als zijnde positief of negatief. Mahatma Gandhi past perfect in dit plaatje. Gandhi is een historisch persoon waarover we reeds op jonge leeftijd enkel positieve dingen leerden. We zien hem als een vredestichter, een held, die ijverde voor geweldloze actie.

Echter, er bestaat ook een verhaal over Gandhi dat negatieve kanten van hem belicht. Gandhi zou zijn vrouw een pijnlijke dood hebben laten sterven vanuit zijn geloof dat medicijnen slecht waren. Zelf had hij echter weinig scrupules om zijn eigen leven te redden door dezelfde medicijnen te slikken. In een recent onderzoek vertelden we dit verhaal aan proefpersonen en gingen veranderingen in spontane evaluaties van Gandhi na. In tegenstelling tot het idee dat spontane evaluaties moeilijk te veranderen zijn, vonden we dat spontane evaluaties van Gandhi onmiddellijk na het lezen van het verhaal veel negatiever werden. Ook voor wie Gandhi vooraf heel positief beoordeelde.

Wees kritisch

We kunnen onze spontane evaluaties onmiddellijk aanpassen, ook indien we deze evaluaties reeds geruime tijd hebben. Onze diepste voorkeuren en gevoelens lijken dus meer veranderbaar dan vaak wordt gedacht. Dit is een positieve boodschap: we hangen niet zomaar vast aan onbewuste voorkeuren. We kunnen ze aanpassen als we willen.

Het betekent echter ook dat het van groot belang is om kritisch te zijn over de informatie die we binnen krijgen want ze kan onze voorkeuren heel snel gaan beïnvloeden. En wat Gandhi betreft: ook de positieve én negatieve verhalen over hem kan je best met een korreltje zout nemen.

Pieter Van Dessel is doctor in de psychologie. Hij werkt als post-doctoraal onderzoeker aan de Universiteit Gent en is lid van het LIPLab, een onderzoekslabo in de Faculteit Psychologische en Pedagogische Wetenschappen gespecialiseerd in onderzoek naar leren en impliciete processen. Hij schreef deze bijdrage voor de wetenschapsblog Mensenkennis.be, een initiatief van de Gentse Alumni Psychologie.