Een recent melkkoeienmysterie zorgt bij de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) voor ongerustheid over het vogelgriepvirus. Hoe lang blijft de mens nog buiten schot?
Uit een internationaal onderzoek, dat komend weekend wordt voorgesteld op het Jaarlijkse Congres van de European Society of Clinical Microbiology and Infectious Diseases in Barcelona, blijkt dat 57 procent van de internationale infectiologen denkt dat een griepvirusstam binnen afzienbare tijd ’s werelds grootste pandemische dreiging wordt.
Op de tweede plek staat ‘Ziekte X’, een nog te identificeren micro-organisme dat uit het niets verschijnt, vergelijkbaar met het SARS-CoV-2-virus in 2019. Ook SARS-CoV-2 zelf blijft voor sommige wetenschappers een bedreiging: 15 procent beschouwt het als de meest waarschijnlijke oorzaak van een pandemie in de nabije toekomst.
Tegelijk uitte de WHO vorige week haar bezorgdheid over een griepvirusstam die we sinds 1997 kennen: vogelgriep of aviaire influenza.
Hoe zorgwekkend is vogelgriep voor de mens?
Sinds een jaar of twee staat vogelgriep bekend als ‘de corona van de natuur’ omdat het wereldwijd heel wat schade aanricht in de dierenwereld. Maar hoe gevaarlijk is het voor de mens? ‘Vogelgriep is al sinds de jaren 2000 een bezorgdheid, maar het risico voor de algemene bevolking is klein’, zegt viroloog en dierenarts Steven Van Gucht. ‘Specifiek voor Europa maak ik me zelfs minder zorgen dan een jaar geleden omdat de vogelgriep bij vogels hier wat is gaan liggen. Vorig jaar kenden we nog een zeer grote vogelsterfte, ook in Vlaanderen. In de Verenigde Staten loopt men wat achter en circuleert het virus wel volop en is er tegelijk een spillover naar zoogdieren.’
‘De griepvirusstam die bij vogels circuleert, is heel moeilijk aangepast aan de mens’, vult Gunther Antonissen, professor diergeneeskunde, aan. ‘De receptoren voor het virus zitten bij de mens veel dieper in de luchtwegen, terwijl die bij vogels over de volledige luchtwegen verspreid zitten. Onder normale omstandigheden worden alleen mensen ziek die aan een zeer grote hoeveelheid virus blootgesteld worden, zoals pluimveehouders en dierenartsen. Het gaat om een heel klein aantal mensen en meestal stopt de verspreiding daar. Maar die mensen hebben wel een zeer grote sterftekans.’
Dat sterftepercentage ligt volgens de WHO op maar liefst 52 procent. Wereldwijd zijn er in de afgelopen 20 jaar 889 mensen, vooral in Zuidoost-Azië, besmet geraakt met vogelgriep, van wie 463 patiënten overleden zijn. ‘Het totaal aantal besmettingen is over een lange tijdspanne erg laag’, nuanceert Van Gucht. ‘Het hoge sterftecijfer heeft te maken met het feit dat er in bepaalde landen in Zuidoost-Azië, zoals Vietnam, Laos en China, stammen circuleerden die heel dodelijk waren. Ook werden heel wat kinderen getroffen omdat zij vaak tussen pluimvee spelen.’
Wordt vogelgriep de volgende pandemie?
Hoe groot is de kans op een dodelijke vogelgrieppandemie?
Sinds een aantal jaar zit het vogelgriepvirus in een stroomversnelling. Onlangs werden melkkoeien en geiten toegevoegd aan het lijstje van met vogelgriep aangetaste diersoorten nadat enkele kuddes in de VS besmet waren na blootstelling aan wilde vogels.
‘Dat is een nieuwe wending’, zegt Van Gucht. ‘Normaal zien we enkel een spillover bij roofdieren die vogels eten, zoals vossen en nertsen. We gingen er altijd van uit dat runderen, die herbivoren zijn, helemaal niet zo vatbaar zijn. Dat moeten we nu herbekijken. De dieren worden er dan wel niet erg ziek van, maar dat is net gevaarlijk omdat we de ziekte dan minder goed opmerken. Bovendien bestaat er bij uitbraken in de veesector geen regelgeving. Koeien worden niet preventief afgemaakt, zoals in de pluimveesector. Een andere belangrijke factor is dat het virus ook in de melk zit. Voor alle duidelijkheid: voor de consument is er geen reden tot bezorgdheid, want melk in de schappen van de winkel wordt gepasteuriseerd. Pasteurisatie doodt het virus.’
Maar zelfs in gepasteuriseerde melk zijn sporen van het vogelgriepvirus aangetroffen, zo meldt de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA). Die voegt daaraan toe dat pasteurisatie normaal gezien de ziekteverwekkers elimineert tot een niveau dat dat geen gezondheidsrisico vormt voor de consument.
Van Gucht pleit voor bijkomend onderzoek naar het melkkoeienmysterie. ‘Hoe is de overdracht van het virus kunnen gebeuren? Was het door respiratoire druppels in de lucht of door het melken? Welk voeder kregen de dieren? En kunnen we er in de Europese context iets van leren? Dat is ook belangrijk voor andere landen. Denk maar aan India waar heel wat runderen en vogels met elkaar in contact komen.’
Antonissen haalt een andere bezorgdheid aan: ‘Hoe meer zoogdieren met het virus besmet raken, hoe groter de kans dat het evolueert om ook makkelijker mensen te besmetten en van mens op mens over te gaan. Zo wordt de kans op een wijdverspreid probleem steeds groter. Het virus kan zelf een mutatie ondergaan of het kan genetisch materiaal uitwisselen met andere influenzavirussen die op dat moment aanwezig zijn in de gastheer. Daardoor kan een nieuw influenzavirus ontstaan dat beter aangepast is aan de mens.’
‘Zo’n virusaanpassing betekent niet per definitie het begin van een nieuwe pandemie, waarbij we met z’n allen weer in lockdown gaan’, sussen Antonissen en Van Gucht. ‘Er is geen reden tot paniek. We kennen dit virus al lang, het circuleert al tientallen jaren. Op zich is een virusmutatie niets nieuws. De vraag is welke proporties zo’n verandering aanneemt. Gelukkig wordt het virus heel nauwlettend opgevolgd, waardoor een mutatie snel aan het licht zal komen.’
Kan een griepvaccin ons redden van vogelgriep?
Een voordeel is dat de wereld sinds de coronapandemie, ook een respiratoir virus, niet langer onvoorbereid is. Bovendien kennen we het vogelgriepvirus al en wordt er gewerkt aan de ontwikkeling van vaccins, maar volgens de WHO zijn we nog niet waar we moeten zijn.
‘Het vogelgriepvaccin ligt inderdaad nog niet in de schappen, maar we hebben de tools om er een te produceren, in tegenstelling tot tijdens de coronapandemie’, bevestigt Antonissen. ‘Net zoals het humane influenzavirus verandert het vogelgriepvirus zeer snel. We moeten dus elk jaar kijken welke aanpassingen aan het vaccin nodig zijn.’
‘Ook de mogelijkheid van vaccinatie van pluimvee wordt volop onderzocht om mutaties tegen te gaan en zowel dier als mens te beschermen. Maar ook dat zal niet van vandaag op morgen gebeuren, we zullen vogeltje per vogeltje moeten vaccineren’, besluit Antonissen.
Meer info over vogelgriep vindt u over op Sciensano.be