Het jongste VN-rapport, een nieuw wapen voor klimaatwetenschap in de rechtbank?

Jongeren, slachtoffers van klimaatrampen en kwetsbare landen zouden het recente klimaatrapport van de VN kunnen gebruiken als bewijs om vervuilers aan te klagen voor schade of om herstelmaatregelen af te dwingen. Dat zeggen juridische experts.

De bevindingen van het belangrijke klimaatrapport, die worden ondersteund door 195 regeringen, versterken de zaken van eisers die regeringen en bedrijven willen dwingen meer klimaatactie te ondernemen.

Het rapport dat het VN-klimaatpanel IPCC vorige week publiceerde, zal naar verwachting een cruciaal bewijsstuk worden in zaken rond klimaatgeschillen.

Het rapport concludeert dat het ‘ondubbelzinnig’ is dat menselijke activiteit klimaatverandering veroorzaakt. Ook zegt het dat er binnen de wetenschap ‘groot vertrouwen’ is dat door de mens veroorzaakte broeikasgasuitstoot de belangrijkste oorzaak is van vaker voorkomende of intensere hittegolven, smeltende gletsjers en opwarming en verzuring van de oceaan.

Wetenschap nog weinig gebruikt in de rechtszaal

Eerdere versies van de IPCC-analyses zijn al veelvuldig ingezet in klimaatrechtszaken. Rechters gebruiken de bevindingen om verbanden te leggen tussen ‘antropogene’ (door de mens veroorzaakte) uitstoot en klimaateffecten.

De scherpere taal en conclusies van dit laatste rapport hebben het potentieel om klimaatrechtszaken tegen zowel regeringen als bedrijven te versterken, zegt Kate Higham. Zij is coördinator van een programma over wereldwijde klimaatwetgeving bij het Grantham klimaatinstituut van de London School of Economics.

Dit is belangrijk, zegt Higham. Onderzoekers ontdekten namelijk dat het bewijsmateriaal dat advocaten in klimaatzaken gebruiken vaak achterblijft bij de meest actuele wetenschap. Een studie die in juni gepubliceerd werd in Nature Climate Change, analyseerde bewijsmateriaal uit 73 rechtszaken en concludeerde dat er in de meeste gevallen niet gekwantificeerd werd in hoeverre klimaatverandering verantwoordelijk was voor de klimaatgerelateerde gebeurtenissen die de eisers troffen. Juist wetenschappelijke kennis zou kunnen helpen bij het vaststellen van causale verbanden tussen vervuilers en klimaateffecten.

Juridische experts verwachten dat het laatste IPCC-rapport het bewijs en de beweringen van eisers zal versterken. Het rapport erkent de vooruitgang van de wetenschap bij het met grotere zekerheid koppelen van individuele extreme weersomstandigheden zoals hittegolven, zware regenval, droogte en tropische cyclonen, aan de uitstoot van broeikasgassen.

Vaststellen van causaal verband

Rupert Stuart-Smith, een van de oprichters van het Oxford Sustainable Law-programma, doet onderzoek naar geschillen rond klimaatverandering en de zogenoemde ‘attribution science‘, die de invloed van menselijke activiteit op specifieke weersextremen kwantificeert. Volgens hem roept het IPCC-rapport ‘impliciet op om dit soort bewijs als wapen te gebruiken’.

‘Tot nu toe is deze tak van wetenschap nog niet doorgedrongen tot in de rechtbank’, zegt Stuart-Smith. Hij voegt toe dat ‘veel van de zaken nog altijd niet succesvol zijn – om juridische, in plaats van wetenschappelijke redenen.’

In rechtszaken die compensatie eisen van grote uitstoters, kan de attributiewetenschap bijvoorbeeld helpen bij het vaststellen van een causaal verband tussen emissies van een bedrijf en de verliezen die een eiser heeft geleden.

De wetenschap kan ook worden gebruikt in zaken waarin een rechtbank wordt gevraagd om een overheid of bedrijf de opdracht te geven tot uitstootreductie. In die gevallen kan het bijvoorbeeld de gevolgen vastleggen van het niet verminderen van die emissies.

Wetenschap bewust maken van juridische belangen

Stuart-Smith zegt dat studies in de ‘attribution science’ ervoor kunnen zorgen dat zaken die bij rechtbanken worden ingediend, daadwerkelijk gaan over de effecten en extreme gebeurtenissen gerelateerd aan klimaatverandering. Vorige maand ontdekte een dergelijke studie dat extreme temperaturen die Noord-Amerika hebben getroffen ‘vrijwel onmogelijk’ waren geweest zonder klimaatverandering.

‘Met de juiste communicatie tussen de juridische en wetenschappelijke gemeenschap’, aldus Stuart-Smith, kunnen wetenschappers bewust worden gemaakt van juridische belangen en bewijs leveren voor specifieke gevallen. ‘Natuurlijk zijn er nog juridische problemen die opgelost moeten worden. Maar als we die obstakels kunnen overbruggen, kun je suggereren dat toekomstige zaken bedrijven in feite zullen dwingen om herstelbetalingen te doen aan gemeenschappen die getroffen zijn door klimaatverandering.’

Ook zaken die al zijn ingediend maar een aantal van die juridische hindernissen nog niet hebben genomen, kunnen baat hebben bij de nieuwste wetenschappelijke beoordeling om hun bewijs voor de rechtbanken te versterken, zegt Kate Higham.

Milieudefensie versus Shell

‘Zo kan dit rapport ook nuttig zijn in gevallen die vergelijkbaar zijn met de zaak Milieudefensie versus Shell, om aan te tonen dat vervuilers de verantwoordelijkheid hebben om de emissies in de toekomst te verminderen. Nu weten we immers dat deze uitstoot zal bijdragen aan klimaatschade.’

Die zaak, die ertoe leidde dat een Nederlandse rechtbank Royal Dutch Shell beval de uitstoot in 2030 met 45 procent te verminderen ten opzichte van 2019, was de eerste waarin een bedrijf wettelijk verantwoordelijk werd gehouden voor zijn rol bij het veroorzaken van de klimaatcrisis.

De beoordelingen door het IPCC van de resterende CO2-budgetten om de temperatuurdoelstellingen van het Parijs-akkoord te halen, kunnen verder helpen om een gesprek in de rechtbanken op gang te brengen over wie de uitstoot moet verminderen en met hoeveel, voegt Higham toe.

Jeugdige klimaatactie staat sterker

Kate McKenzie, van het Strathclyde centrum voor Milieurecht, verwacht dat het rapport vooral de zaken zal versterken waarin regeringen worden opgeroepen meer te doen om hun uitstoot te verminderen.

Het rapport rept met krachtige taal over de noodzaak om ’ten minste netto nul-CO2-emissies’ te bereiken om het klimaat te stabiliseren. Die woorden zouden kunnen leiden tot ‘potentieel hardere oordelen’ wanneer regeringen worden gevraagd om verder te gaan dan netto nul-emissies, denkt McKenzie.

Een beter begrip van de langetermijneffecten op het klimaat, die het rapport uiteenzet, zou ook de zaken van jeugdige eisers kunnen versterken, legt McKenzie uit. Jongeren beweren steeds vaker dat ontoereikende klimaatactie hun recht op een menselijke toekomst schendt.

Bovendien biedt de nadruk van het rapport op regionale verschillen in klimaatprojecties sterker bewijs voor landen om elkaar aan te klagen, voegt eraan toe. ‘Ik denk dat dit sterker bewijs levert wanneer een kleine eilandstaat of een Afrikaanse natie een zaak begint tegen een groter uitstotend land in de internationale juridische arena’, zegt McKenzie. Dat vooruitzicht kan zeker niet worden uitgesloten, denkt ze – ook al is een dergelijke zaak tot op heden nog niet ingediend.

Rapport mee naar de rechtbank

Actievoerders zijn er klaar voor om deze oproep tot actie aan te pakken. ‘We laten dit rapport niet op de plank liggen door verder niets doen. Nee, we nemen het mee naar de rechtbank’, zegt Kaisa Kosonen, politiek adviseur bij Greenpeace Nordic.

‘Door het wetenschappelijke bewijs tussen menselijke emissies en extreem weer te versterken, heeft IPCC gezorgd voor nieuwe, krachtige wapens voor iedereen, overal ter wereld, om de fossiele industrie en regeringen direct verantwoordelijk te houden voor de klimaatcrisis.’