‘Het is misschien moeilijk om te stoppen met roken, maar het is nog veel moeilijker om kanker te aanvaarden’

Voor de universiteit van Vlaanderen staat kankerspecialist Filip Lardon stil bij de vraag waarom het zo moeilijk is om te stoppen met roken.

In één sigaret zitten meer dan 4000 schadelijke stoffen, waaronder nicotine de stof is die het grootste aandeel heeft in het verslavend karakter. En dat is er niet zomaar een. Nicotine hoort thuis in het weinig benijdenswaardige lijstje van meest verslavende drugs ter wereld, samen met cocaïne en heroïne. Bovendien komt nicotine in tabaksproducten helemaal op de eerste plaats als we het aantal dodelijke slachtoffers beschouwen. Elk jaar sterven meer dan 15 000 Belgen aan tabaksverslaving, dat is een passagiersvliegtuig per week, alleen al in België …

Stel je voor dat in ons land al 100 jaar een oorlog woedt die dagelijks bijna 50 mensenlevens eist. Je leest het goed. Elke ochtend zet je de radio aan en hoor je op het nieuws dat die oorlog weer 50 landgenoten doodde. Elke ochtend opnieuw, al bijna 100 jaar lang. De straten zouden vol witte marsen lopen, en terecht. Maar naar dit even dodelijk nicotinegebruik kraait geen haan en roken is sociaal helemaal aanvaard. Tabakswaren worden op elke hoek van de straat legaal verkocht en kunnen vrij gebruikt worden. Met als gevolg elk halfuur een dode in ons land met alle ellende die daar telkens bij komt. En toch kunnen deze afschrikwekkende cijfers de rokers niet overhalen om te stoppen. In ’s hemelsnaam, waarom niet?

Dat nicotine sociaal aanvaard is heeft onder andere met haar geschiedenis te maken. Tabak is Europa binnengekomen in de 16^e eeuw via het Franse hof. Het werd ingevoerd om de zoon van Catharina de’ Medici van aanhoudende hoofdpijn te genezen. De tabaksplant was namelijk bekend in Zuid-Amerika omwille van geneeskrachtige eigenschappen. Die bleken echter niet gegrond; de hoofdpijn van de koninklijke zoon verdween niet, maar hij kreeg er wel een berustend gevoel door en onbewust werd hij verslaafd aan tabak. En als het hof dat gebruikte, was er niet veel nodig om het royale spul te doen verspreiden naar heel Europa. De schadelijke effecten werden toen ook nog niet opgemerkt. Het is pas in het midden van de 20^e eeuw dat men meer en meer het verband begon te leggen met long-, hart- en vaatziekten en vroegtijdig overlijden. Maar het kwaad was geschied; tabak was intussen helemaal ‘ingeburgerd’.

Waarom nicotine zo verslavend is werd intussen opgehelderd en is een boeiend verhaal van menselijke fysiologie en bedrog van ons zenuwstelsel, waaronder de hersenen. In het college van de Universiteit van Vlaanderen leg ik uit hoe bepaalde drugs zoals nicotine in staat zijn om andere (natuurlijke) stoffen in ons lichaam ‘na te bootsen’ en er zo voor te zorgen dat we tot rust komen en dat we er een (tijdelijk en beperkt) goed gevoel aan overhouden. Kalmeermiddelen en antidepressiva kennen trouwens gelijkaardige werkingsmechanismen, iets waar de geneeskunde en farmacie gecontroleerd op inspeelden. Maar helaas zorgen onze hersenen ook voor een soort van ‘gewenning’, waardoor druggebruikers en rokers alsmaar meer werkzame stoffen nodig hebben. Van de ene (niet kwaadbedoelde) sigaret in het weekend gaan rokers al snel naar 15 sigaretten per dag, een confronterend hoog en dodelijk gemiddelde waar bijna alle rokers aan moeten geloven. De zogenaamde ‘gelegenheidsrokers’ worden zo van hun sokkel geblazen.

Maar het is niet de roker zijn fout, of toch zeker niet alleen. Het is de schuld van het vernuftige verslavingsmechanisme van drugs zoals nicotine dat de gebruiker nekt, een fenomeen dat we ook zien bij gebruik van bijvoorbeeld alcohol. Maar het is misschien evenzo de schuld van de tabaksproducenten, die het dodelijke spul met allerlei gewiekste manieren aan de man brengt en, erger nog, jonge mensen doet starten met een gewoonte waar ze vaak heel hun verdere leven mee zullen worstelen.

Dat een roker vaak blijft roken, ondanks alle harde cijfers over ziekte en dood en ondanks alle ontradingscampagnes, heeft dus een biologische onverzettelijke oorzaak. Hun zenuwstelsel wordt bedrogen en het is bijzonder moeilijk om dat terug op het juiste spoor te brengen. Maar met karakter, heel veel moeite en eventuele professionele hulp van bijvoorbeeld de huisarts of een tabakoloog moet het licht aan het einde van de tunnel toch zichtbaar worden. En hopelijk zien ze een gezonder, frisser en langer leven als meest waardevolle inzet, ook ten aanzien van hun familie. Stoppen met roken heeft altijd zin, hoe lang ook iemand al rookt. Ik wens het alle rokers en hun gezinsleden toe. Het is nu misschien moeilijk om te stoppen met roken, maar het is straks nog veel moeilijker om kanker te aanvaarden. Nog beter is natuurlijk om nooit te starten met deze dodelijke gewoonte. Voor onze kinderen en jongeren hoop ik op een rookvrije wereld en het recht om nicotinevrij op te groeien. Om te kunnen spelen en zich te amuseren in omgevingen waar niet gerookt wordt en waar ze hun voorbeeldouders ook nooit meer zien roken. Om hen straks niet meer te laten weten wat een sigaret is. Laten we daar samen aan werken.

Filip Lardon is Kankerspecialist, gewoon hoogleraar en vicerector van de Universiteit Antwerpen. Hij is laureaat van de loopbaanprijs wetenschapscommunicatie van de Koninklijke Vlaamse Academie van België.