Het belang van een ‘onverzorgde’ tuin: ‘Dood hout in de tuin brengt evenveel biodiversiteit als in een bos’

‘Al wat sterft zal bloeien’, schreef Toon Hermans ooit. Of waarom hier en daar wat rottende takken in je tuin neerleggen, een zegen is voor de natuur.

Klimaatwetenschappers waarschuwen er al jaren voor: ons klimaat wordt extremer. Bossen en parken zullen hoe langer hoe meer de toenemende intensiteit van steeds meer stormen moeten ondergaan. Met alle rondvliegende takken en afgeknakte boomstammen als gevolg. Maar vergis je niet: de natuur houdt wel van een stevige storm te gepasten tijde. Het is zelfs van levensbelang voor een bos.

Enerzijds creëren stormen open plekken in bossen zodat er ruimte komt voor andere biotopen en dus meer biodiversiteit en kansen voor nieuwe natuur of jonge bomen. Anderzijds zorgt het proces van afbraak van hout ervoor dat er nutriënten vrijgemaakt worden die het bodemleven voeden. ‘In een gezond bos liggen bladeren en hout die verteren’, legt Wim Peeters, lector boombeheer aan de Vives Hogeschool en specialist boomverzorging, uit. ‘Een boom heeft een boomsoorteigen ecosysteem. Via zijn wortels geeft de boom aan de bodem suikers af waarop bodemorganismen leven. Dat zijn vooral schimmels die hun plekje op de boom halsstarrig bezet houden, waardoor parasitaire organismen geen kans en ruimte krijgen om binnen te dringen. Daarnaast verbetert de vertering van dood hout de bodemstructuur en wordt humus gevormd, wat dan weer een voedingstof is voor andere planten. Zo worden de andere delen van de kringloop in stand gehouden. Ook heel wat insectensoorten zijn afhankelijk van stervend of dood hout, zowel liggend als staand. Er bestaat een enorm verschil in biodiversiteit tussen een dode boom op de grond en eentje die nog rechtstaat. Wat dat laatste betreft leven er zelfs andere organismen hoog in de boom in vergelijking met lagere plekken. Heel die kringloop zorgt voor een evenwicht. Daar kun je niet zomaar één factor uithalen door bepaalde pathogenen te gaan bestrijden, wat we in het verleden al te vaak gedaan hebben. Zo werkt het niet.’

Ook de idee dat dood hout opgeruimd moet worden of grote stronken uit de grond gehaald omdat anders gezonde bomen in de nabijheid ziek zouden worden, klopt niet, zegt Peeters. ‘Houtafbrekers groeien niet op levend hout. De organismen die het hout afbreken, kunnen wel kernhout aantasten maar niet het splinthout, dat voor de opwaartse sapstroom zorgt. Dat is veel natter en voor de meeste organismen niet bereikbaar.’

Zelfs dood hout in levende bomen heeft zijn waarde. Bomen maken binnen in de stam wortels om zich te voeden met het dode materiaal in de holle stam. ‘Het sterfproces van een boom is, in tegenstelling tot bij de mens, geen lineaire proces’, aldus Peeters. ‘Een boom sterft af en regenereert waardoor hij op termijn terug een gezonde boom kan worden.’

Rommel?

Hoewel natuurbeschermers het imago van dood en rottend hout de laatste jaren opnieuw proberen op te krikken, vinden nog steeds heel wat mensen dat rondslingerende takken en afgestorven bomen met afbladerende bast en zwammen in parken en bossen er onverzorgd uitzien. Dat komt omdat steden en gemeenten niet altijd doordacht aan de slag gaan met dood hout, merkt Peeters op. ‘Mensen hebben gelijk dat bladeren in de straat vuiligheid is, maar het is niet omdat er in stedelijke gebieden ruimte mag zijn voor natuur dat het daarom ook vies en vuil moet zijn. Leg bijvoorbeeld kleine perkjes met bomen aan in winkelstraten, maar zet er een klein haagje rond zodat het blad kan blijven liggen. Of gebruik boomstammen om parken of bosgedeelten af te bakenen, zodat afvallend blad niet wegwaait en zijn functie kan behouden.’

Idealiter zou alle dood en rottend hout moeten blijven liggen, waar het ook valt en liefst zo intact mogelijk, maar in de praktijk is dat niet altijd mogelijk. ‘Ik zag ooit in een bepaalde stad een stuk boomstam in een groen grasperk liggen. Dat moest na de volledige vertering worden opgeruimd voor het uitzicht. Dat is jammer, want zo kon het mulm zijn werk niet doen. Beter is om dood of rottend hout tussen de bomen te leggen waardoor het voorgoed kan blijven liggen en de bodem verbeteren. De vertering van hout is één deel van het proces; het gebruik van dat verteerd hout door de bodem, is even belangrijk.’

Haai in de tuin

Maar wat met onze tuinen? De gemiddelde Vlaming krijgt wellicht de daver op het lijf bij de gedachte van een rottende boomstam in zijn kraaknette pelouse. ‘Jammer’, vindt ecologisch tuinaannemer en voorzitter van de vzw Het Ministerie Voor Natuur, Frederik Houssin, die enkele tips geeft voor dood hout in de tuin (zie kader). ‘Veel mensen denken dat al dat dode hout de oorzaak is van ziektes en plagen maar het omgekeerde is waar. Het is zit bomvol organismen en is een volwaardig ecosysteem. Zowel ondergronds als bovengrond leven er kevers, wormen, schimmels, bijen, wespen, mossen, boktorren, amfibieën, mieren, hazelwormen, duizendpoten, spinnen en allerlei larven. Die soorten gebruiken elkaar als transportmiddel of als voedsel. Zo leeft de larve van de mooie penseelkever gedurende twee jaar in rottend hout. Die kleine insecten zijn op hun beurt weer een bron van voedsel voor vogels en kleine zoogdieren.’

‘Dood hout in de tuin brengt evenveel biodiversiteit als in een bos’, vult Peeters aan. ‘Een van de grootse grappen van de laatste jaren zijn de insectenhotels’, zucht hij. ‘Je kunt evengoed een zwembad in je tuin aanleggen en hopen dat er spontaan een haai in komt. Waarom hebben we die insectenhotels nodig, denk je? Omdat we onze gazons zo netjes houden. Ik zag ooit een reclamefolder van een tuincentrum met op de linkerpagina een advertentie voor insectenhotels en op de rechterpagina een voor bestrijdingsmiddelen. Dat is toch te gek voor woorden? Laat wat kleine takjes en stengels liggen als je je vaste planten afsnijdt in het najaar. Die zijn hol vanbinnen en insecten vinden hun weg daar wel in, net zoals in de natuur. Dat is geen rommel. Helaas zijn we nog te veel bezig met wat de buren zullen denken als onze hof er niet proper genoeg uitziet. Een tuin dient niet om in te werken, maar om van te genieten. En alles begint met de natuur opnieuw toe te laten.’