Op het internet laten mensen hun ongerustheid horen over de gezondheid van astronaute Sunita Williams. Op beelden die de NASA verspreidde, zou ze er erg verzwakt uitzien. Wegen ruimtereizen zwaarder op het lichaam van een vrouw?
Acht dagen. Zo lang had de ruimtemissie naar het Internationaal Ruimtestation (ISS) moeten duren. Maar problemen met de Starliner-capsule gooiden roet in het eten, waardoor de Amerikaanse astronauten Sunita ‘Suni’ Williams (59) en Barry ‘Butch’ Wilmore (62) pas na 9,5 maanden terug op aarde landden.
Online werd meteen druk gespeculeerd over Williams’ gezondheidstoestand. Zo zou ze veel gewicht verloren hebben, zouden haar haren grijzer zijn dan bij vertrek, en zou ze diepere rimpels hebben gekregen.
Zouden ruimtereizen een grotere impact hebben op vrouwen- dan op mannenlichamen? Sommige studies suggereren van wel, andere doen net het tegenovergestelde. ‘Eigenlijk kunnen we daar nu moeilijk uitspraken over doen’, zegt Floris Wuyts, professor in de medische fysica aan de Universiteit Antwerpen. ‘Dat komt omdat vrouwen in de ruimte onvoldoende gerepresenteerd zijn.’
Amper 15 procent van alle ruimtevaarders sinds 1961 waren vrouwen.
Sinds de eerste ruimtevlucht in 1961 zijn er in totaal 684 mensen de ruimte ingegaan. Slechts 102 daarvan waren vrouwen. Dat is net geen 15 procent van alle ruimtevaarders. Onder de 80-tal astronauten die Wuyts en zijn team al onderzochten, waren er ook slechts 3 vrouwen.
Hoewel het belang van wetenschappelijke experimenten op aparte groepen mannen en vrouwen vaak onderstreept wordt, is dat voor astronauten dus niet zo eenvoudig in de praktijk te brengen. ‘Als je slechts zes mensen kunt onderzoeken, dan wil je net dat je onderzoeksgroep zo homogeen mogelijk is’, zegt Wuyts. ‘Anders vallen daar helemaal geen conclusies uit te trekken.’
Volgens Wuyts zal het nog jaren duren voor er voldoende grote groepen, en dus voldoende gegevens zijn om iets zinnigs te kunnen zeggen over hoe genderverschillen een rol spelen in de ruimte. ‘Het is bedroevend hoe weinig wetenschappelijke artikels je daar de dag van vandaag over vindt. Bovendien zijn degene die je vindt ook al snel tien à vijftien jaar oud.’
Ruimtereizen hebben sowieso een grote impact op het menselijke lichaam, en de wetenschap heeft intussen ook ontdekt dat vrouwen geen kleine mannen zijn. Valt het effect van ruimtereizen op het lichaam van vrouwen in theorie te beredeneren?
Floris Wuyts: Voor een paar zaken zijn er geen voorlopig geen wetenschappelijke bewijzen dat er een verschil is. Door de afwezigheid van zwaartekracht in de ruimte verzwakken de spieren, en hoewel vrouwen doorgaans minder gespierd zijn dan mannen, zullen mannen en vrouwen in de ruimte relatief gezien evenveel spiermassa verliezen. De afwezigheid van zwaartekracht zorgt er ook voor dat het hart verslapt, omdat het in de ruimte minder hard moet werken om het bloed rond te pompen. En ook dat gebeurt bij vrouwen en mannen op eenzelfde manier. Net zoals de botdichtheid in gelijke mate afneemt.
‘De manier waarop het evenwichtssysteem reageert, zou wel eens kunnen verschillen.’
Wat wel zou kunnen verschillen, is de manier waarop het evenwichtssysteem reageert. Als dat een lange tijd geen zwaartekracht detecteert, raakt het ontregeld. De hormoonhuishouding heeft een impact op alles wat met het brein te maken heeft. De vrouwelijke hormonen oestrogeen en progesteron zijn neurotransmitters, en als die schommelen door de menstruele cyclus, zou dat wel een impact kunnen hebben op dat evenwichtssysteem. Of een vrouw zich in de perimenopauze of menopauze bevindt, kan dus ook een rol spelen.
Nu vermoed ik wel dat vrouwen in de ruimte doorgaans een anticonceptiepil doornemen om te voorkomen dat ze menstrueren. En ik zeg dat ik dat vermoed omdat de medische toestand van astronauten in principe privé is, en dat we er als onderzoekers vaak het raden naar hebben.
Hoe te leven op Mars? Simulatie na ruim een jaar beëindigd
Het gebrek aan gegevens over de impact van de ruimte op een vrouwenlichaam maakt misschien ook dat vrouwelijke astronauten een risico nemen als ze deelnemen aan een missie?
Wuyts: Dat denk ik niet. We weten dat vrouwenlichamen een groter aanpassingsvermogen hebben. Als een vrouw zwanger wordt en bevalt, heeft dat een grote impact op het lichaam. Dat kent een mannenlichaam niet.
In Moskou werd ooit een experiment opgezet met een grote centrifuge die tot 20 G (versnellingskracht, nvdr) haalde. Astronauten trainen daar om beter om te gaan met de hoge G-krachten die ze tijdens de lancering en de landing zullen ervaren. Hoge G-krachten zijn best lastig om te ondergaan, en iedereen voelt die impact ervan.
De bediende, die jarenlang alle astronauten in en uit de centrifuge hielp, liet zich tegen het einde van zijn carrière ontvallen dat hij toch een verschil had opgemerkt tussen hoe mannen en hoe vrouwen daarop reageerden. Terwijl sommige mannen klaagden dat ze zich niet goed voelden, vroegen vrouwen wanneer ze konden vertrekken omdat ze nog dingen te doen hadden. Dit is uiteraard puur anekdotisch, maar het is toch een mooie illustratie van het aanpassingsvermogen van vrouwen.
Het zou me niet verbazen mochten vrouwen daar de vruchten van plukken in de ruimte, al kunnen we dat voorlopig onmogelijk bewijzen. Daarvoor zouden we een grote reeks van mannen en vrouwen moeten kunnen testen. Zo veel wetenschappelijke data zijn er nog niet.
Er moeten dus meer vrouwelijke astronauten komen?
Wuyts: Absoluut, en dat is ook een van onze belangrijkste aanbevelingen. Dat is een no brainer.
Eerste commerciële ruimtewandeling ooit: ‘Van hier lijkt het een perfecte wereld’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier