Frank Deboosere en Joke Schauvliege: ‘Hopelijk komt er snel een Europese belasting op vliegtuigtickets’

Vlaanderen klimaatneutraal tegen 2050? Geen sinecure, maar weerman Frank Deboosereheeft een idee. ‘Voer een Schauvliegetaks op luchtvaart in.’ Goed idee, vindt minister Joke Schauvliege, ‘maar eerst moet er een draagvlak zijn.’

Er worden selfies gemaakt. Vlaams minister van Omgeving, Natuur en Landbouw Joke Schauvliege (CD&V) heeft Frank Deboosere blijkbaar nooit eerder ontmoet. Verrassend, want vorig jaar heeft ze de VRT-weerman nog genomineerd voor het Ereteken van de Vlaamse Gemeenschap voor zijn positieve klimaatcommunicatie. De geste heeft niet kunnen beletten dat 2018 een uitzonderlijk meteorologisch jaar is geworden waarin niet alleen de temperaturen, maar ook de bezorgdheid over de klimaatopwarming piekten.

De voorbije zomer hebben ze allebei intensief beleefd. Weerman Deboosere met rode maxima duiden en tot zuinig watergebruik oproepen. Minister Schauvliege met noodmaatregelen afkondigen tegen de om zich heen grijpende droogte. ‘Ik moest terugdenken aan de recordzomer van 1976’, vertelt ze. ‘Ik was toen zes jaar en heel boos op de minister die een verbod op het vullen van opblaasbare zwembaden had afgekondigd. En nu, zoveel jaar later, ben ik zelf de minister die zo’n verbod moet opleggen.’

Het is voordeliger om naar Barcelona te vliegen dan naar Oostende te sporen. Dat is van de pot gerukt.

Hoe uitzonderlijk was de voorbije zomer?

Frank Deboosere: Simpel: het was de warmste zomer die we hebben gekend sinds het begin van de metingen in 1833. Warmer dus dan de vorige recordzomer van 2003 en de mythische zomer van 1976. Behalve warm was het erg droog, en dat vind ik zelf nog opvallender en verontrustender dan de hoge temperatuurgemiddelden. Vlaanderen heeft sowieso al weinig grondwater, onder meer omdat onze regio sterk verhard is waardoor heel veel regenwater verloren gaat. Als er dan ook nog aanzienlijk minder neerslag valt, krijg je problemen. Daarom roep ik ook voortdurend op om zuinig om te springen met water.

Joke Schauvliege: En daarom heb ik dus die noodmaatregelen getroffen. Geen auto’s wassen, gazon sproeien of zwembaden vullen met schaars drinkwater. Dat werd me niet altijd in dank afgenomen, sommigen zagen het als pure pesterij. Helaas zit zuinig omspringen met water niet in de Vlaamse mentaliteit. Dat moet veranderen, want Frank heeft absoluut gelijk. Mensen denken dat Vlaanderen drinkwater op overschot heeft omdat het hier vaak regent. Dat klopt niet, en we hebben bovendien geen grote waterbekkens zoals Nederland.

Deboosere: Precies, en daarom had ik persoonlijk gewenst dat u die noodmaatregelen nog wat vroeger had afgekondigd. We hadden deze zomer maximaal moeten verzilveren als wake-upcall. Droogte is een structureel risico in Vlaanderen. Het kan daarom niet langer dat kraantjeswater wordt verspild om auto’s te doen blinken of grassprietjes groen te houden.

Schauvliege: Met noodmaatregelen redden we het niet, er zijn structurele ingrepen nodig. Vlaanderen levert daar grote inspanningen voor: premies voor de opvang en het hergebruik van hemelwater, een strikt vergunningsbeleid voor het oppompen van grondwater. Ons Beleidsplan Ruimte Vlaanderen, in de wandel bekend als ‘de betonstop’, pakt ook het probleem van de verharding aan. Ik was vorige week nog op bezoek bij een voedingsproducent in Roeselare die zijn afvalwater recycleert voor de landbouw. Circulaire innovatie, daar geven we graag subsidies aan.

Waarom wordt de betonstop pas in 2040 van kracht? Volgens critici is dat veel te laat.

Schauvliege: Te laat? We lopen tien jaar vooruit op Europa, dat 2050 als streefdatum vooropstelt. Onze financiering voor onthardingsmaatregelen kent zo’n groot succes dat we een jury hebben aangesteld om de aanvragen te beoordelen. Parkeerterreinen krijgen een waterdoorlatende bedekking, scholen ontharden hun speelplaatsen, er gebeurt al heel wat.

Kunnen we niet beter werk maken van woonkernverdichting?

Schauvliege: Zeker, dat is dan ook een wezenlijk onderdeel van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen. Inbreiding is een noodzaak, maar het vergt tijd én geld.

Wordt de zomer van 2018 de kanarie in de koolmijn, het ultieme bewijs dat de aarde opwarmt?

Deboosere: Het is altijd link om in één fenomeen de signatuur van de klimaatopwarming te lezen. De voorbije hete en droge zomer, dat is het weer van 2018. Klimaat is iets heel anders, daarover kun je pas uitspraken doen op basis van de voorbije dertig jaar. In dat licht moet je 2018 als een bevestiging zien van een trend die vanaf het begin van het nieuwe millennium duidelijk werd. We hebben minder ijsdagen, minder sneeuw, meer hittedagen met maxima boven de 30 graden, meer zomerdagen met maxima boven de 25 graden – alle parameters wijzen in dezelfde richting. Klimatologen en weerkundigen lopen al jaren te orakelen dat het de verkeerde kant uit gaat.

Hoe ergerlijk is het dat sommigen twijfels over die trend blijven zaaien, onder meer door het onderscheid tussen weer en klimaat te miskennen? De Amerikaanse president Donald Trump ziet in één koudegolf in Washington al voldoende bewijs om de hele klimaatopwarming te relativeren.

Deboosere: Vreselijk, maar hij is niet alleen. Als weerman word ik er vaak op aangesproken. ‘Hoezo klimaatopwarming? Het is al een hele week koud.’ Kijk, er zullen altijd dagen komen dat het stenen uit de grond vriest of hard sneeuwt. Maar die momenten worden steeds schaarser, daarover laten de statistieken geen enkele twijfel bestaan. Ironisch genoeg vallen die extremen des te harder op naarmate ze schaarser worden. Wat ik soms nog hoor van sceptici: ‘5 graden warmer tegen 2100, is dat nu zo’n probleem? Dat heeft de planeet al eerder meegemaakt.’ Klopt, antwoord ik dan, alleen liepen er toen nog geen mensen rond.

Zuinig omspringen met water zit helaas niet in de Vlaamse mentaliteit.

De Verenigde Naties slaan alarm: bij ongewijzigd beleid zijn de doelstellingen van de klimaatconferentie van Parijs volstrekt onhaalbaar. Willen we de temperatuurstijging onder de 2 graden en bij voorkeur onder de 1,5 houden, dan moeten de inspanningen minstens maal drie. De Europese Commissie heeft haar ambities alvast fors opgetrokken: tegen 2050 moet Europa klimaatneutraal zijn. Is Vlaanderen daar klaar voor?

Schauvliege: Dit is geen Vlaams of zelfs Europees probleem. Europa moet het voorbeeld geven, maar de hele wereld moet volgen. We moeten realistisch zijn: een mondiaal probleem kun je niet regionaal aanpakken. Neem nu een heffing op vliegtuigtickets, een idee waar ik zelf voor gewonnen ben. Dat heeft pas zin in een Europees verband. Als je zo’n heffing alleen in Zaventem oplegt, lopen alle passagiers weg naar luchthavens in de buurlanden.

Wordt ‘Europa’ zo geen excuus om daadkrachtige maatregelen op de lange baan te schuiven?

Schauvliege: Maar nee! Wat voor zin heeft het de luchtvaartsector in eigen land kapot te maken met een eenzijdige Vlaamse heffing op vliegtuigtickets? Er zal geen airmile minder worden gevlogen boven Europa, alleen zullen de vliegtuigen elders opstijgen en landen.

Deboosere: Ik ben anders wel een hevig voorstander van zo’n heffing. De naam ligt voor de hand, we noemen het de Schauvliegetaks. Nee, serieus, ik zie die heffing liever vandaag dan morgen. Luchtvaart is zowat de voornaamste bron van broeikasgas, en toch ontsnapt die sector aan alle beperkende maatregelen. Vliegen is veel te goedkoop. Een weekendje weg met de vrienden? Het is voordeliger om naar Barcelona of Lissabon te vliegen dan met de trein naar Oostende te sporen. Dat is van de pot gerukt.

Schauvliege: Daar ben ik het mee eens. Maar maatregelen hebben pas effect als er een draagvlak voor bestaat. Kijk naar het protest van de gele hesjes. Het is absoluut noodzakelijk om het dieselverbruik terug te dringen, maar we moeten stapsgewijs te werk gaan, met oog voor de sociale gevolgen die maatregelen sorteren. Anders bereiken we het tegendeel van wat we beogen. En nee, ik vind niet dat we Europa als excuus gebruiken om niets te doen. De betonstop, de vergroening van de autofiscaliteit, de degressieve waterfactuur die zuinig verbruik beloont, dat zijn allemaal maatregelen die al in uitvoering zijn.

Gelooft u dat er snel een Europese belasting op vliegtickets komt?

Schauvliege: Het zal wel moeten, toch als het Europa menens is met zijn eigen klimaatdoelstellingen.

Zo’n heffing moet wel hoog genoeg zijn om reizigers naar alternatieven te doen zoeken.

Schauvliege: Ja, maar ook hier moet de redelijkheid primeren. Het kan niet de bedoeling zijn een belangrijke economische sector met veel werkgelegenheid kapot te maken. Een belasting heffen alleen volstaat trouwens niet, we moeten de opbrengst investeren in aantrekkelijke alternatieven. Ik ben zelf met de trein naar de klimaattop van Kopenhagen gegaan. Anderhalve dag onderweg, terwijl het met het vliegtuig in twee uur kan. Zo zal het niet lukken.

Plannen bij de vleet, maar intussen is de oppositie snoeihard voor uw klimaatbeleid. Volgens de Bond Beter Leefmilieu (BBL) is van de beloofde uitstootreductie van 15,7 procent tegen 2020 nog maar 1 procent gerealiseerd. Zo wordt Vlaanderen toch nooit klimaatneutraal?

Schauvliege: Die kritiek klopt niet, net zomin als de cijfers van de BBL. Ik wil niet te technisch worden, maar bij de berekening van de uitstootreductie spelen allerlei cumulatie- effecten. Bonussen gerealiseerd in een jaar met gunstige weersomstandigheden kunnen bijvoorbeeld overgedragen worden naar een volgend jaar. Kijk, volgens de recentste gegevens zullen we de doelstellingen voor 2020 ofwel halen, ofwel nipt missen. Alleszins zullen we heel dicht bij die 15,7 procent reductie landen. Dat neemt niet weg dat Vlaanderen een stevige tand moet bijsteken. Precies daarom heeft de Vlaamse regering deze zomer het plan 2021-2030 goedgekeurd, met een rist nieuwe maatregelen. We gaan fors inzetten op isolatie, zowel van bestaande woningen als in de nieuwbouw. Er komt een kilometerheffing die financieel neutraal is. Geen verdoken manier dus om de schatkist te stijven, maar een effectief instrument dat niet het autobezit maar het autogebruik duurder maakt, volgens het principe ‘de vervuiler betaalt’. Ik geloof sterk in maatregelen die het gedrag van de burger bijsturen.

Moet het niet allemaal veel drastischer? Neem nu de Vlaamse veestapel met zijn 1,3 miljoen runderen en meer dan 6 miljoen varkens. Die verontreinigen ons oppervlaktewater met mest vol nitraat en stoten veel broeikasgas uit. Wat houdt u tegen om als minister van Landbouw de Vlaamse veestapel in te krimpen?

Schauvliege: Maar dat staat in ons klimaatplan 2021-2030: de uitstoot van de veeteelt moet omlaag, net zoals die van de landbouw in het algemeen. Dat kan op tal van manieren, ook met de hulp van technologische innovatie. De samenstelling van veevoeder heeft bijvoorbeeld een grote impact op de methaanproductie van runderen. Overigens, boeren zijn heel gemotiveerd om mee te werken. Uit eigenbelang, want als er een sector is waar ze de gevolgen van de klimaatopwarming snel zullen voelen, dan is het wel de landbouw.

Deboosere: De consument – wij allemaal dus – moet ook zijn verantwoordelijkheid nemen. Vleesproductie is na luchtvaart en automobiliteit de meest klimaatbelastende activiteit. Ik ben zelf geregeld vegetarisch gaan eten. Best lekker, mensen zouden het moeten proberen. We mogen vooral niet vervallen in defaitisme. Na ons de zondvloed, maar eerst rap nog een keer het vliegtuig in naar Praag of Boedapest: die mentaliteit kunnen we missen als kiespijn.

Verantwoord consumeren is het refrein van het klimaatverhaal. Maar ligt daar niet net het probleem? Autodelen, fietspendelen, vegan en veggie eten: het zijn hypes die vooral de stedelijke, hoogopgeleide elite beroeren. De citytrip met Ryanair verzaken is hun een brug te ver, en Jan Modaal ligt al helemaal niet wakker van het klimaat, laat staan dat hij zijn gedrag wil aanpassen.

Deboosere: Daarom doe ik als weerman zo veel moeite om mensen bewust te maken. Ik vertel graag over de fantastische fietsvakanties die ik met mijn vrouw maak. Deze zomer zijn we naar Laon in Noord-Frankrijk gefietst. Wat een schitterende kathedraal hebben ze daar. Zo’n fietsvakantie is zalig en kost tien keer niks. Ik kan het alleen maar aanbevelen in de hoop dat het kijkers en luisteraars inspireert. Neem de fiets en laat je vooral niet tegenhouden door het weer. Mensen denken dat België een regenland is. Niets is minder waar: het regent hier gemiddeld 7 procent van de tijd, het voorbije jaar zelfs maar 5 procent.

Schauvliege: Het blijft voor beleidsmakers een moeilijke evenwichtsoefening: hoe krijg je iedereen mee met de noodzakelijke maatregelen? De klimaatzaak mag geen tegenstellingen tussen elite en armen opwerpen. Daar kan ik echt wakker van liggen.

Behoort bewustmaking tot de kernopdracht van een weerman?

Deboosere: Ja, we moeten onze impact positief gebruiken. Als ik kijkers of luisteraars kan vertellen dat ze door water te besparen ook geld besparen, dan zal ik het zeker niet laten. Want dat is een hardnekkig misverstand: mensen denken dat bewust omgaan met het milieu ten koste gaat van hun portefeuille of hun levenskwaliteit.

In de lezing die u in 2007 in het Vlaams Parlement gaf, blikte u terug op de scepsis die het KMI rond de eeuwwisseling koesterde tegenover de toen al alarmerende VN-rapporten. Een stijging met 5 graden tegen 2100 werd als onwetenschappelijke paniekzaaierij afgedaan. Intussen is de consensus dat zo’n stijging bij ongewijzigd beleid zeer waarschijnlijk is. Hoe kijkt u terug op die verschuiving?

Deboosere: Dat is voortschrijdend inzicht. Hadden we het thema in de jaren zestig besproken, dan ging het wellicht over een nieuwe ijstijd. Want dat was toen de overtuiging: door de atoomproeven werd er zo veel stof in de atmosfeer geblazen dat het niet anders kon of we stevenden af op een forse afkoeling van het klimaat. Het ging zo ver dat wetenschappers plannen bestudeerden om de Noord- en Zuidpool met zwarte plasticsnippers te bombarderen.

Kan het dat u binnen vijftig jaar opnieuw een heel ander verhaal moet vertellen?

Schauvliege: Je zou het bijna hopen…

Deboosere: Inderdaad, maar ik vrees ervoor. Onder wetenschappers heerst intussen een grote consensus. Alle weermodellen wijzen in de richting van een klimaatopwarming.