Factcheck: ‘De plastic zak is 20.000 keer milieuvriendelijker dan de katoenen ecotas’

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Die stelling lazen we op het onlinetijdschrift Doorbraak.be. Maar klopt die wel?

Onder de titel ‘Onze planeet redden doe je met een plastic zak’ publiceerde het onlinetijdschrift Doorbraak.be vorige maand een stuk met daarin een opmerkelijke claim. ‘De plastic zak is 20.000 maal milieuvriendelijker dan de katoenen ecotas‘, lazen we. ‘Papieren zakken en biologische katoenen tassen zijn gewenst. Ironisch genoeg zijn deze gehypete oplossingen veel vervuilender voor ons milieu dan die ordinaire plastic zak. Die had u niet zien aankomen. Toch is dat zo, de planeet redden doe je door plastic zakjes te gebruiken, niet door eco-bio-katoenen-feel-good-save-the-planettasjes.’

Klopt dat?

Het cijfer komt volgens Doorbraak.be uit een levenscyclusanalyse van verschillende soorten winkelzakjes die het Deense ministerie van Milieu en Voeding publiceerde in februari 2018. Daarin lezen we inderdaad dat je de katoenen ecotas, ‘alle indicatoren in acht genomen’, minstens 20.000 keer moet hergebruiken om op gelijke voet te komen met een plastic zakje.

Van plastiek of katoen, hoe intensiever en langer je de zak hergebruikt, hoe beter voor het milieu. Dat is de kern van de zaak.

‘Maar heb je ook de voetnoot gezien?’ vraagt professor Kim Ragaert (UGent), die gespecialiseerd is in de recyclage van kunststoffen. ‘De onderzoekers hebben de milieu-impact gemeten met vijftien indicatoren, zoals de hoeveelheid water die je nodig hebt voor de productie. Maar met “alle indicatoren in acht genomen” verwijzen ze niet naar het gemiddelde van die indicatoren, maar naar de slechtst scorende: in het geval van de katoenen tas is dat het effect op de ozonlaag.’

Kijk je alleen daarnaar, dan moet je een katoenen zakje 20.000 keer hergebruiken alvorens het even milieuefficiënt is als een plastic draagtasje dat je maar één keer opnieuw gebruikt, zegt de Deense studie, die overigens niet het risico verrekent dat die plastic zakjes in het milieu terechtkomen.

‘Het effect op de ozonlaag is in absolute cijfers heel klein en dus relatief onbelangrijk’, accentueert specialist in levenscyclusanalyses Karel Van Acker (KU Leuven). ‘Kijk je in dezelfde studie alleen naar de factor klimaatopwarming – de CO2-voetafdruk – dan moet je de katoenen zak “slechts” 149 keer hergebruiken.’

Dat spoort met de conclusies van een Europees rapport uit 2011 dat verschillende studies samenneemt, zegt Karl Vrancken, onderzoeksleider duurzaam materialenbeheer bij de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO). Ontdaan van punten en komma’s kun je uitgaan van een verhouding van honderd tegen een, zegt hij. ‘Om break-even te komen in de totale milieubalans, moet een katoenen zak grofweg honderd – niet hergebruikte – plastic zakjes vervangen.’ Vervangen en hergebruiken is daarbij niet hetzelfde. ‘Want één winkelbeurt met een katoenen tas kan bijvoorbeeld drie plastic wegwerpzakjes uitsparen.’

Om een katoenen zak te maken heb je veel water en land nodig. En vervuilend transport, want het katoen komt vaak van ver. Plastic is een bewerkt bijproduct van brandstof uit olie. Die zakjes worden bij wijze van spreken in de raffinaderij om de hoek gemaakt.

Is zo’n stevige plastic draagtas met linnen linten daardoor milieubewuster dan een van katoen? ‘Gezien over hun hele levensduur kunnen ze een vergelijkbare milieu-impact hebben’, relativeert Karine Van Doorsselaer van de afdeling productontwikkeling van de Universiteit Antwerpen. ‘Van plastiek of katoen, hoe intensiever en langer je de zak hergebruikt, hoe beter voor het milieu. Dat is de kern van de zaak.’