Dirk Draulans’ Beestenboel: de otter komt terug, op kousenvoeten

In tijden van kommer en kwel voor natuur en milieu mag er ook weleens ruimte zijn voor een succesverhaal. Dus, dames en heren: de otter beleeft een voorzichtige revival.

Het lijkt er sterk op dat de wereld op de pauzeknop drukt in de broodnodige strijd tegen de klimaatopwarming. Zelfs gerenommeerde klimaatwetenschappers gooien de handdoek in de ring. Analisten neigen steeds meer naar de promotie van een andere aanpak van de crisis: eerder mikken op de opvang van de gevolgen van de opwarming dan op het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen. Het zou letterlijk rampzalig zijn mocht dat gebeuren.  

De ruk naar rechts in het beleid op veel plekken in de wereld zal de problematiek nog verergeren. De herverkiezing van Donald Trump als president van de Verenigde Staten impliceert dat er zware investeringen in fossiele brandstoffen zullen komen – de voornaamste bron van alle klimaatkwaad. Sommige grote bedrijven zetten hun klimaatvriendelijke projecten nu al on hold.  

Volgens het laatste Living Planet Index-rapport van het WWF ging de globale biodiversiteit er sinds 1970 met 69 procent op achteruit. In Europa was het min 35 procent. Desondanks worstelden Europese beleidslui het voorbije jaar maandenlang met de goedkeuring van een natuurherstelwet, die het tij zou moeten keren.

Er was op de valreep een moedig manoeuvre van een eenzaam groen Europarlementslid uit Oostenrijk nodig om een nochtans fel afgezwakte versie van de wet goedgekeurd te krijgen. De nieuwe Vlaamse regering gaf echter al aan dat ze wil bekijken of er te morrelen valt aan de implementatie ervan.

De otter maakt een comeback in Vlaanderen

Twee jonge zeearenden

Ondertussen blijft het trieste nieuws uit onze natuur zich opstapelen. De dunbekwulp, een Europese soort, is sinds kort officieel uitgestorven verklaard. In eigen land krijgen soorten als zomertortel, ringmus en nachtegaal het kwaad. Akker- en weidevogels, zoals leeuweriken, komen alleen nog voor in goed beheerde natuurgebieden.

Gelukkig zijn er af en toe ook succesverhalen. Het eerste broedgeval van de zeearend sinds mensenheugenis in Vlaanderen is een feit: een koppel bracht dit jaar twee jongen groot in het natuurreservaat De Blankaart in Diksmuide.

Op bezoek bij Paul en Betty, het eerste koppel zeearenden dat een jong kreeg in België

Roofdieren doen het over het algemeen goed. Buizerds en sperwers zijn weer alomtegenwoordig. Wolf, vos, marter en bever (de laatste is strikt genomen geen roofdier) hebben Vlaanderen opnieuw ingepalmd. Het is mee een gevolg van doorgedreven beschermingsmaatregelen sinds de jaren 1970.

Het herstel gaat niet zonder slag of stoot, maar zelfs voor de geviseerde wolf blijkt het maatschappelijke draagvlak groot genoeg om zijn terugkeer te appreciëren. Wat niet belet dat Europa de beschermingsstatus van de wolf weer wil afzwakken. Het mag blijkbaar ook niet te gemakkelijk gaan.

Een opvallende achterblijver in het herstel van roofdieren is de otter, een echte viseter. Op 9 juli 1889 verscheen in ons land een koninklijk besluit dat een premie van 10 frank uitloofde per binnengebrachte dode otter. Sommige mannen maakten er een missie van om hem te liquideren. Otters werden als ‘visdieven’ geframed, ottervangers als ‘helden’. Het dier werd effectief uitgeroeid in Vlaanderen.

500 euro voor een otter

In 2010 loofde Natuurpunt een premie van 500 euro uit voor een waarneming van een levende otter in Vlaanderen. Hij hoefde niet te worden uitbetaald. Maar op 3 april 2012 verscheen totaal onverwacht een otter voor een wildcamera van bioloog Kristijn Swinnen (vandaag hoofd van de studiedienst van Natuurpunt). Het gebeurde in de Rupelregio, in een moerassig gebied waarin sterk werd (en wordt) ingezet op natuurherstel. In dezelfde periode was er een waarneming in het noordoosten van Limburg, op de grens met Nederland.  

De tijden zijn veranderd, ook voor de otter. Eind 2022 keurde de Vlaamse regering een beschermingsprogramma voor de soort goed. Er is een grensoverschrijdend Europees project voor het herstel van de otterpopulatie in onder meer de Maasvallei. Zowel in de Oost-Vlaamse Scheldevallei als langs antitankgrachten in de oostrand van Antwerpen wordt geïnvesteerd in ‘otterland’. Natte biotopen worden geschikt gemaakt voor de soort, bijvoorbeeld door rust- en schuilplaatsen te creëren. De otter zou nu al goed gedijen in drie gebieden in Vlaanderen. Eind 2021 maakte een wildcamera zelfs een opname van een drachtig vrouwtje.

‘Maar het is te vroeg voor euforie’, waarschuwt Kristof Baert van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO). ‘Er is een lichte toename van het otterbestand, maar de situatie blijft precair. De Vlaamse populatie wordt nu op een 25-tal individuen geraamd. In veel beken en rivieren is er nog altijd te veel vervuiling en te weinig vis om goed te zijn. Veel mogelijke otterbiotopen zijn te versnipperd. Een ottermannetje heeft 10 tot 40 kilometer waterloop nodig voor een territorium, waarin wel meerdere vrouwtjes kunnen huizen. Het maakt dat grootschalig herstel van de soort niet evident is. Bovendien kan de klimaatopwarming met haar uitdrogingsverschijnselen de revival bemoeilijken.’

Zeldzaam zorgenkind

In Nederland is de otter algemener. Daar zouden er al meer dan 500 zijn. De soort werd er in 2002 geherintroduceerd in geschikt gebied, waarna ze zich vooral over de noordelijke helft van het land verspreidde. Zwervende dieren kunnen grote afstanden afleggen: een van de eerste otters in de Vlaamse Scheldevallei was trouwens afkomstig uit de Nederlandse Flevopolders.

Maar ook in Nederland verloopt het herstel moeizamer dan voor andere roofdieren. Otters sterven geregeld in fuiken en in het verkeer – elk jaar wordt een kwart van de Nederlandse otterpopulatie doodgereden. Volgens een recent rapport dat de evolutie van 50 grote diersoorten in Europa sinds 1970 evalueert, blijft de otter een van de zeldzame zorgenkinderen. Hij is nog lang geen bever of vos, maar hij ís er wel weer.