Dirk Draulans’ Beestenboel: de Duitse kakkerlak veroverde vanuit Europa zo goed als de hele wereld

Officieel heet de meest verspreide kakkerlak in de wereld ‘Duitse kakkerlak’. De Zweedse allround wetenschapper Carl Linnaeus noemde hem zo in 1776, omdat hij op basis van wat er toen over de verspreiding van de soort bekend was, meende dat ze vooral in Duitsland voorkwam.

Maar genetisch onderzoek, waaraan werd meegewerkt door de Belgische kakkerlakexpert Thomas Bourguignon, heeft aangetoond dat ‘Duitsland’ voor de kakkerlak slechts een tussenstation was voor zijn verovering van de wereld. In het vakblad Proceedings of the National Academy of Sciences wordt uitgelegd dat de roots van de kakkerlak in feite in Zuid-Azië liggen.

Daar leeft nog altijd een tweede kakkerlaksoort: de Aziatische kakkerlak. Die lijkt als twee druppels water op de ‘onze’ – je moet met een grote loep kijken om piepkleine morfologische verschillen tussen de twee te vinden. Verwonderlijk is dat niet, want het genetische speurwerk wees uit dat ze tot 2000 jaar geleden één soort waren.

Ook zijn verovering van de wereld is vrij recent: zo’n 1200 jaar geleden trok ‘onze’ kakkerlak vanuit zijn Zuid-Aziatische brongebied westwaarts, richting het Midden-Oosten. Hij liftte mee met legers en handelskaravanen van kalifaten uit die tijd.

Bijna 400 jaar geleden vertrok hij ook oostwaarts, met schepen van de eerste internationale handelsbedrijven, zoals de Nederlandse Verenigde Oost-Indische Compagnie. Zo kwam hij in Europa terecht, waar hij profiteerde van het kolonialisme om een groot deel van de rest van de wereld in te palmen. De aanloop naar de globalisering maakte van hem een van de succesvolste dieren ooit.

Kakkerlakken gaan al héél lang mee in de evolutie van het leven. Er zijn fossiele kakkerlakken van 140 miljoen jaar oud gevonden, maar waarschijnlijk ontstond de familie veel vroeger, misschien wel 240 miljoen jaar geleden. Er zou in die tijd niets substantieels aan haar voorkomen veranderd zijn. Vooral de lange antennes en het bescheiden vliegvermogen vallen op.

Kakkerlakken kunnen zich bijzonder goed aanpassen, ze hebben een heel snelle voortplantingscyclus en maken maximaal gebruik van alle opportuniteiten die zich aandienen. Ze ontwikkelen bijvoorbeeld vrij gemakkelijk weerstand tegen pesticiden die wij inzetten om niet alleen schadelijke, maar ook als ‘ongewenst’ beschouwde insecten te bestrijden.

In de Journal of Economic Entomology verscheen een verslag dat aantoont dat wilde kakkerlakken véél resistenter zijn tegen insecticiden dan kakkerlakken die in laboratoria worden gekweekt voor onderzoek. Vooral synthetische verdelgers gemodelleerd op pyrethrine (een natuurlijk insecticide uit planten) zouden hun effect snel verliezen. Omdat er blijkbaar geen verplichting is om nieuwe insecticiden te testen op wilde individuen, heeft het vrij lang geduurd voor de resistentie bekend raakte.

Wilde kakkerlakken leren ook vlotjes dat ze substraten die met synthetische pyrethroïden behandeld zijn, moeten mijden. Als je al honderden miljoenen jaren succes hebt in het leven, laat je je niet zomaar in de luren leggen door een soort met amper enkele honderdduizenden jaren op de teller.

Mysterie van de dag: waarom gedijen kakkerlakken op de meest vieze plaatsen?