Als angst een diepgewortelde biologische reactie is, enkel en alleen bedoeld om een gevaarlijke situatie te overleven, waarom zoeken we dat gevoel dan zo graag doelbewust op en hangen we er zelfs een feestdag aan?
Het lijkt tegenstrijdig: als levend wezen vrijwillig ernstig bedreigende gevaren opzoeken in een volatiele wereld waarin we steeds meer onze houvast dreigen te verliezen? Onze voorouders verklaarden ons knettergek.
Veel mensen genieten van het gevoel dat een angstaanjagende situatie met zich meebrengt en willen er zelfs een stevige duit voor betalen. Kinderen zoeken dergelijke situaties al van jongs af aan op door spelletjes als verstoppertje te spelen, wat eigenlijk een simulatie is van een roofdier-prooi-interactie, waarbij de ouder soms letterlijk gromt als een wild beest. Ook dieren kennen het fenomeen. Kijk maar eens naar kittens die elkaar spelenderwijs te lijf gaan.
Griezelsituaties zijn een perfecte gelegenheid om je zelfvertrouwen te boosten.
Waarom we onszelf dat aandoen, valt dan ook perfect wetenschappelijk te verklaren.
1. Aangenaam gevoel
Vooreerst is de vecht-of-vluchtreactie niet onaangenaam. Het sympatisch zenuwstelsel treedt in actie: ons hart gaat in overdrive, de ademhaling versnelt en de bloeddruk stijgt. De stofjes adrenaline, endorfine en dopamine komen vrij. Laat dat nu net ook de hormonen en neurotransmitters zijn die positieve emoties als geluk en opwinding veroorzaken.
Bovendien moet de spanning die in het lichaam opgebouwd wordt ook weer vrijkomen en dat doen we door spontaan in lachten of schreeuwen uit te barsten. Logisch dus dat de gejaagdheid die we voelen tijdens een griezelmoment ook positief ervaren kan worden. Al is het effect van de ‘kick’ niet bij iedereen even groot aangezien dopamine bij sommige mensen een minder uitgesproken werking heeft dan bij andere.
Eens het griezelmoment voorbij is, wordt het parasympathisch zenuwstelsel actief. Het hartritme, de ademhaling en de bloeddruk krijgen hun normale waarden en dat kan op zijn beurt erg ontspannen aanvoelen. Halloween, de perfecte tegenpool voor de dagelijkse stress in ons leven?
2. Workout van het angstsysteem
Afvallen met een horrorfilm? Uit onderzoek blijkt dat The Shining het meest calorievretend blijkt, met 184 calorieën.
De vecht-of-vluchtreactie heeft ook fysieke voordelen. Door het versnelde hartritme verbrandt het lichaam meer calorieën. De horrorfilm die uit onderzoek het meest calorievretend blijkt, is The Shining met 184 calorieën. Dat is zowat hetzelfde als een wandeling van 40 minuten. Jaws en The Exorcist staan op plaats twee en drie met respectievelijk 161 en 158 calorieën. Maar voor alle duidelijk, het is niet de bedoeling dat u uw fitnessafspraak voortaan inruilt voor een avondje met Jack Nicholson.
3. Vertrouwensboost
Het mag misschien vreemd klinken, maar griezelsituaties zijn ook een perfecte gelegenheid om je zelfvertrouwen te boosten. Wanneer iemand een horrorfilm of spookhuis succesvol heeft doorstaan, overvalt hem of haar een gevoel van trots. Een uitdaging is overwonnen. Ook hier is het effect niet bij iedereen gelijk. Sommigen willen bijvoorbeeld nooit nog een voet in een spookhuis zetten omdat ze er als kind een trauma aan hebben overgehouden. Want, ook dat is een neveneffect van de stofjes die door de vecht-of-vluchtrespons worden getriggerd: ze zorgen ervoor dat de sterke herinneringen in het geheugen worden vastgeketend.
4. Mentale pauze
Een andere verklaring voor onze hang naar het obscure is de afleiding die het met zich meebrengt, wat op zich al een positieve ervaring kan zijn. Wanneer er iets akeligs gebeurt, zijn we extreem gefocust en verdwijnen andere zaken die onze geest doorgaans in beroering houden, naar de achtergrond. Het brengt ons naar het ‘hier en nu’ en creëert een heerlijke mentale pauze. Iets waar we de laatste jaren verwoed naar op zoek zijn, getuige de mindfulnesshype die het Westen de laatste jaren overspoeld heeft.
Volgens de Amerikaanse sociologe Margee Kerr kan griezelen in bepaalde gevallen een therapeutische werking hebben voor volwassenen. Ze raadt dan ook aan om te durven spelen met die angst, onze vrees te oefenen en te zien hoe ons lichaam reageert. De angst is immers alleen van jou. ‘Het ervaren van “plezierige, maar veilige schrik” die ons sympathisch zenuwstelsel activeert geeft ons mogelijk een gevoel van meesterschap, dat we het allemaal in de hand hebben’, zegt Kerr. ‘Door in het hier en nu te zijn, krijg je voeling met je lichaam en heb je minder aandacht voor je omgeving. Uiteindelijk voel je je voldaan omdat je de uitdaging hebt overleefd.’
Dat is ook de reden waarom griezelen al sinds mensenheugenis bestaat. Niet alleen omdat de duisternis en het wansmakelijke de mens van nature fascineren, maar ook omdat horrorverhalen ons helpen om bepaalde angsten in het leven in de ogen te kijken. Het laat ons zogenaamde ‘copingstrategieën’ ontwikkelen die in ons leven van pas kunnen komen. We leren om écht bang te zijn en hoe we met die negatieve emotie moeten omgaan. Als je de vrees te veel ruimte geeft, kom je in de greep van die angst en kan je je eigen weg niet meer gaan in het leven.
Dat is wat de gebroeders Grimm met hun kindersprookjes vol beangstigende figuren heel goed begrepen hadden. We kunnen dus maar beter de boze wolf in het sprookje van Roodkapje zijn gang laten gaan.
5. Sociale beleving
Een laatste troef van horrorsituaties is de gedeelde ervaring met anderen. Spookhuizen, horrorfilms en roetsjbanen zijn meestal momenten die we met vrienden en familie beleven. Zo bouwen we een sterkere band en een gedeelde camaraderie op en creëren we een basis voor blijvende herinneringen. Dat alleen al kan verblijdend werken.
Waar ligt de grens?
Maar waar ligt nu de grens tussen de kick van schrik en een echt angstgevoel? Een belangrijke factor in hoe we angst ervaren is de context. Wanneer ons ‘denkend brein’ ons ‘emotionele brein’ de nodige informatie geeft dat we ons op een veilige plaats bevinden, dat de angst gelimiteerd is en bewust opgezocht, kunnen we snel omschakelen zodat er een gevoel van opwinding mogelijk wordt. Je hebt met andere woorden controle over de situatie omdat je een beschermend kader voor jezelf creëert. Loop je ’s avonds in een donker steegje en word je achtervolgd door een vreemde persoon, zullen zowel je denkend als je emotionele brein het erover eens zijn dat er je in deze situatie maar één ding te doen staat: zo snel mogelijk gaan lopen. Vandaar dat ook het horrorclownfenomeen dat enkele jaren geleden de Verenigde Staten en Europa teisterde niet het gewenste effect had. Het speelde met de grens van wat plezier en bedreiging is omdat we niet weten wat de motivatie van de horrorclown is.
Waarom we niet graag griezelen
De bovenstaande redenen waarom we ons zo graag in angst hullen, gelden enkel voor zij die ervan houden. Hoort u het in Keulen donderen en vraagt u zich af waarom iemand überhaupt kan genieten van bang zijn, dan behoort u tot de categorie van mensen die een grondige hekel hebben aan deze tijd van het jaar. Ook dat is perfect logisch te verklaren. Wanneer iemand de situatie als ’te echt’ ervaart, haalt een gevoel van extreme angst de bovenhand en verdwijnt het gevoel van controle. Er is een disbalans tussen de opwinding door angst in het emotionele brein en het gevoel van controle in het denkende brein. Dat is ook de reden waarom je beter geen te kleine kinderen het spookhuis in sleurt, want zij kennen niet altijd het verschil tussen de werkelijkheid en fictie. Ook bij horrorfans komt zo’n disbalans voor: zo kunnen ze als geen ander genieten van bijvoorbeeld Freddy Krueger-films, maar hangen ze in de gordijnen bij het zien van The Exorcist.
Een expert anatomie die voortdurend met zijn cognitieve brein naar de fouten in een zombiefilm zit te zien, zal niet kunnen genieten van de ervaring.
Het omgekeerde is eveneens mogelijk: als de ervaring onvoldoende getriggerd wordt naar de zin van het emotionele brein of de situatie te onecht is voor het denkende brein, gaat het effect evenzeer verloren. Een expert anatomie die voortdurend met zijn cognitieve brein naar de fouten in een zombiefilm zit te zien, zal niet kunnen genieten van de ervaring.
Griezelen vs angst
Hoewel griezelen voornamelijk iets onschuldigs is, is angst dat hoegenaamd niet. Een abnormale hoeveelheid bekommernis kan immers heel wat leed veroorzaken en iemand aanzienlijk beperken in zijn manier van leven. Bijna 1 op 4 mensen ervaart een vorm van angststoornis gedurende zijn leven en bijna 8 procent heeft last van het posttraumatisch stresssyndroom. Het goede nieuws is dat dergelijke aandoeningen behandeld kunnen worden in een relatief korte tijdspanne in de vorm van psychotherapie en medicijnen.
Zin om nog meer te griezelen? 10 boeken om te huiveren op Halloween
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier