‘De megalomane plannen voor de ruimte hebben eerder te maken met een gebrek aan verbeelding om van onze thuisplaneet een betere plek te maken, dan met een mogelijk gebrek aan plaats en grondstoffen’, schrijft Jonathan Holslag.
Het wordt steeds duidelijker dat de komende decennia weinig zullen lijken op de voorbije twintig jaar van globalisering, maar de vraag blijft hoe die wereld er zal uitzien. Wat zijn de belangrijke trends, de mogelijke game changers, de kansen en de dreigingen? In een reeks essays gaat Jonathan Holslag, docent internationale politiek aan de VUB, op zoek naar de grote verhalen van morgen.
Hoe somberder de tijden op aarde, hoe groter het verlangen naar hogere sferen. Vroeger was dat God, vandaag zijn dat profane oorden zoals de ruimte. Het is zeer waarschijnlijk dat de aarde om zeep geholpen wordt door een nucleaire oorlog of een natuurramp, redeneerde de wereldberoemde wetenschapper Stephen Hawking, dus moeten we naar andere planeten reiken. Nu er in onze aardse economie nog amper winst te grijpen valt, zien ook private investeerders wel wat in het aanboren van een nieuwe markt – misschien wel een oneindige markt. Tijd dus om ons af te vragen of we met Europa de boot – of, beter gezegd, het ruimteschip – naar een nieuw tijdperk aan het missen zijn.
Diamonds are Forever
In Diamonds are Forever moet James Bond het opnemen tegen meesterbrein Ernst Blofeld, die een Amerikaanse raket kaapt om een laserwapen naar de ruimte te lanceren. Dat was in 1971 en in de bioscoopzaal.
Tien jaar later deed Ronald Reagan met Star Wars een gooi om echte laserwapens de ruimte in te brengen. Het programma mislukte en met het verdwijnen van de Sovjet-Unie verdween ook de belangstelling. Vandaag wakkeren de spanningen tussen de grootmachten de ruimtekoorts opnieuw aan.
China, de Verenigde Staten, Rusland en India spraken zich uit tegen de militarisering van de ruimte, maar ze doen er allemaal duchtig aan mee. Washington neemt geen blad voor de mond en verklaarde in de laatste vierjaarlijkse defensie-evaluatie te werken aan ‘een betaalbaar, dynamisch en veelzijdig systeem om aanvallen op ruimtesystemen af te schrikken’. Hetzelfde rapport wijst met de vinger naar ‘naties’ die het Amerikaanse vermogen om globaal te opereren bedreigen met ruimtewapens.
Voorlopig zijn raketten, ruimtependels en satellieten onbewapend, maar geen enkel militair systeem functioneert nog zonder de steun van satellieten. In 2013 alleen al werden een veertigtal militaire satellieten in een baan rond de aarde gebracht, tuigen voor communicatie, navigatie en spionage. De grootmachten werken aan technologie die ooit nuttig zou kunnen zijn in de ruimte.
Ruimtevernietigingswapens
De weg naar Blofelds moordsatellieten is lang. Van Amerika, China en India weten we dat ze werken aan ruimtevernietigingswapens, maar het grootste deel van de wapenwedloop om de ruimte vindt nog steeds plaats op aarde. Een van de meest sensationele opties is het uitschakelen van satellieten met een raket. China, de Verenigde Staten en Rusland hebben hun capaciteit bevestigd met diverse tests. Wat ook tot de verbeelding spreekt, zijn de laserkanonnen waarmee satellieten kunnen worden verblind. Amerika en Rusland hebben die technologie nog van in de Koude Oorlog, China heeft ermee getest in 2006, Iran in 2011.
Sensationele wapens zijn evenwel niet de meest doeltreffende. Het is veel gemakkelijker om satellietsignalen te jammen. Jaarlijks worden er tientallen incidenten met doelbewuste verstoringen gerapporteerd. Er wordt veel onderzoek verricht naar technologie die de grens tussen aarde en ruimte doet vervagen. De VS hebben daartoe het onbemande ruimtevliegtuig X-37 ontwikkeld. China wees de X-37 meteen aan als een platform voor mogelijke ruimtewapens en Peking reageerde prompt met een soortgelijk tuig, de Shenlong.
Het meest baanbrekend zijn ruimtetuigen die opstijgen en landen als een vliegtuig. De voortstuwing blijft daarbij het grootste obstakel, maar daar zouden hypersonische straalmotoren, de scramjets, een verschil kunnen maken. Zo denkt men erover om de kop op een raket te vervangen door een scramjet die vijf tot tien keer sneller dan het geluid op zijn doel afgaat, met de wendbaarheid van een vliegtuig. Dat maakt huidige raketafweersystemen kansloos. Alle grootmachten werken aan die technologie, maar Boeing heeft ook reeds aangekondigd dat de technologie interessant is voor de toegang tot de ruimte, zeker als ruimtependels met scramjets door een magnetische katapult de ruimte in worden geslingerd.
De nieuwe Goudkust
Moderne krijgsmachten kunnen niet meer zonder ondersteuning vanuit de ruimte en dat blijft de belangrijkste drijfveer van de ruimtewapenwedloop: doeltreffendheid winnen en die van de tegenstander verzwakken. Het zwaartepunt van die wedloop blijft de komende decennia op aarde en zal waarschijnlijk eerder verschuiven van zichtbare wapens naar onzichtbare virussen die in satellieten kunnen worden geïnjecteerd.
Volgens sommigen wordt de maan de nieuwe Goudkust.
Maar niet alleen defensieplanners hebben hun zinnen op de ruimte gezet. Ook economische belangen spelen een rol. Commerciële satellieten en raketlanceringen leverden vorig jaar 315 miljard dollar op. Virgin Galactic laat 250.000 dollar neertellen voor enkele minuutjes suborbitale gewichtloosheid. Maar wat investeerders echt intrigeert, zijn grondstoffen, en volgens sommigen wordt de maan de nieuwe Goudkust.
De maan zou bulken van goud, wolfraam, platina en vooral het helium-3 gas. Je moet maar eens door Chinese wetenschappelijke tijdschriften grasduinen. Er wordt daar reeds gedacht aan een installatie die het gas uit maanstof wint, waarna het vervolgens per ruimtependel naar een reactor op aarde gaat.
Voor de coördinator van de Chinese maanexploratie kan er geen misverstand bestaan: ‘Ons langetermijnplan is een basis op te richten en de rijkdommen van de maan te ontginnen.’
Tja, liever naar de maan voor energie dan naar het Midden-Oosten. Twintig tot dertig jaar tijd zou er nodig zijn om van start te gaan. De NASA is nu ook in actie geschoten en heeft privéfirma’s uitgenodigd om te participeren in Cathalyst, een programma voor cargotransport naar de maan. Google heeft blijkbaar ook een kans geroken en heeft 20 miljoen dollar beloofd voor de beste onbemande maanlander.
Tot nu hebben die projecten als doel de aarde te bedienen, maar sommigen willen verder. ESA bekijkt aanwezigheid op de maan als een stapsteen naar verdere exploratie. Charles Bolden, de baas van NASA, stelde: ‘Als onze soort wil overleven, moeten we een multiplanetaire soort worden en naar Mars gaan en van Mars naar andere zonnestelsels.’ Zoals het er nu voor staat, worden er door verschillende landen maar liefst acht landingen op Mars gepland in de komende twintig jaar.
Hendrik de Zeevaarder
De droom om naar de maan en Mars te reizen is er steeds geweest, maar nu zijn er ook centen, zowel van private investeerders als van opkomende grootmachten. Je kunt mensen als de miljardair-Marsverkenner Elon Musk laten doorgaan voor een nieuwe Hendrik de Zeevaarder, een visionair die mee het pad effent voor ontdekkingen en nieuwe lucratieve monopolies. Maar je zou hem ook kunnen typeren als een megalomane gokker, niet op weg om met zijn SpaceX een nieuwe Indiacompagnie op te richten, maar eerder om geld te verliezen zoals tijdens de tulpenbollenhausse.
Bedrijven zoals SpaceX zullen de wereldeconomie niet meteen op zijn kop zetten. We zullen sneller betere energiebronnen ontwikkelen, gaande van zuinigere kerncentrales tot hernieuwbare energie, dan dat we gigantische oppervlaktes maanstof zullen kunnen afschrapen. Als we al ooit in staat zullen zijn om de maan te ontginnen, zal dat pas na het piekmoment van de wereldbevolking in 2050 zijn.
De megalomane plannen voor de ruimte hebben volgens mij eerder te maken met een gebrek aan verbeelding om van onze thuisplaneet een betere plek te maken, dan met een mogelijk gebrek aan plaats en grondstoffen. Ook een aantal wetenschappers hebben hierbij boter op het hoofd. De aarde warmt op: laten we dan een aantal satellieten de ruimte in knallen om het probleem te bestuderen. Waarom proberen we gewoon niet wat harder om het probleem op te lossen?
Een collega van het Amerikaanse RAND zei me ooit: ‘Tja, koloniseren wordt steeds meewarig bekeken. Kijk naar de Verenigde Staten. We zijn gesticht door het uitschot van de oude wereld maar tweehonderd jaar later hadden wij die oude wereld wel onder de duimen. Zo zal dat ook gebeuren met de maan en Mars.’ We kunnen ons dus maar beter schrap zetten. De kanonneerboten van de toekomst komen van de maan!
Ik vind dat een bijzonder intrigerend argument. Maar een nieuw rijk bouwen vanop een continent waar het goed toeven is, blijft iets anders dan een kolonie op de maan. Het grote voordeel van de ruimte is dat we in ons enthousiasme niet geconfronteerd worden met wat vaak het grootste obstakel is voor echte vooruitgang: ons eigen gedrag.
Een maankolonie mag dan nog niet voor morgen zijn, Europa is wel flink afhankelijk van communicatie via de ruimte. De grote vraag blijft of we onze afhankelijkheid van satellieten nog verder moeten opdrijven en of er geen alternatieven bestaan die Europa minder kwetsbaar maken. Dat zou wellicht echt een game changer zijn.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier