‘De grootste verdienste van de ruimtevaart is dat we de Aarde zelf ontdekt hebben’

Veel mensen vinden reizen naar de ruimte pure geldverspilling, in het bijzonder bemande reizen naar andere planeten. Hebben ze ongelijk door te zeggen dat we dat geld beter besteden aan actuele maatschappelijke thema’s? Ruimtevaartspecialist Nancy Vermeulen vindt van wel.

Het is bijna niet meer voor te stellen hoe de wereld er iets meer dan zestig jaar geleden uitzag, toen de maan nog de enige satelliet van de Aarde was. De Sovjetunie bracht daar op 4 oktober 1957 verandering in. Toen vertrok vanuit de lanceerbasis Baikonoer de satelliet Spoetnik 1 naar een baan om de aarde. Twaalf jaar later lieten de Amerikanen de eerste mensen op de maan wandelen.

De rol van ruimtevaart is de laatste jaren enorm veranderd. De nadruk ligt niet meer op het zuivere politieke machtsvertoon maar is verschoven naar maatschappelijke en economische doelen. De toepassingen van ruimtevaart zijn zo diep in onze maatschappij doorgedrongen, dat we ons geen leven meer kunnen voorstellen zonder. Denk maar aan telecommunicatie en multimediatoepassingen, satelliet-navigatie (GPS, Galileo) en weersatellieten. Er zijn heel veel redenen om in ruimtevaart te investeren: door onze planeet van bovenaf waar te nemen, leren we veel over haar natuurlijk en economisch potentieel. Via teledetectie zoeken we verder naar mineralen en gasbronnen. We bestuderen de oceaanbodem en kijken naar het landbouwarsenaal en bosbestand. De evolutie van visbestanden, het afsmelten van de poolkappen, de uitbreiding van woestijngebieden en natuurrampen kunnen nauwkeuriger worden opgevolgd dan ooit tevoren. Veel nuttige toepassingen op Aarde zijn spin-offs uit de ruimtevaartindustrie. Enkele bekende voorbeelden hiervan zijn: de toepassing van beeldverwerkingstechnieken in de medische sector, Tefal-materiaal, zonnepanelen, het reddingsdeken (Mylar-folie), traagschuim (Tempur), speciale hitte-werende brandweerhelmen en schokdempende schoenen.

En dan is er het internationale ruimtestation, een laboratorium waar wetenschappers van over de hele wereld werken aan talloze experimenten rond bio(technologie), biomedische en farmaceutische wetenschappen, materiaalonderzoek, 3D printing, telerobotica, nieuwe technologieën voor waterzuivering, recyclage, voedselonderzoek, plantenteelt, aardobservatie…

De grootste verdienste van de ruimtevaart blijft ongetwijfeld het feit dat we de Aarde zelf ontdekt hebben

Genoeg argumenten dus om ruimtevaart te omarmen. Maar toch vinden veel mensen reizen naar de ruimte pure geldverspilling, in het bijzonder bemande reizen naar andere planeten. Hebben ze ongelijk door te zeggen dat we dat geld beter besteden aan actuele maatschappelijke thema’s? Wel ik denk dat het een en-en-verhaal is. Natuurlijk zijn problemen zoals klimaatopwarming, armoede en migratie hier op Aarde absoluut topprioriteit en biedt wegvluchten van deze planeet daar geen oplossing voor. Maar zoals je in de toepassingen hierboven gezien hebt, werkt de ruimtevaartsector juist heel actief mee aan oplossingen voor een beter leven hier op Aarde. Geen enkele sector op zich kan alle problemen oplossen, daarom is het dus een en-en-verhaal.

Door onze planeet van bovenaf waar te nemen, leren we veel over haar natuurlijk en economisch potentieel.

Wat dan met reizen naar andere planeten zoals bijvoorbeeld Mars?

Reizen naar Mars werkt buitengewoon inspirerend omdat het niet langer meer pure sciencefiction is, maar haalbare realiteit. Mars spreekt mensen aan over de grenzen en de generaties heen en werkt verbindend. Kijk maar naar de Marssonde InSight, die zich ondertussen goed en wel genesteld heeft. InSight gaat niet specifiek op zoek naar buitenaards leven, maar gaat onderzoek doen naar de inwendige samenstelling van Mars, de gemeenschappelijke voorgeschiedenis van de rotsachtige planeten van ons zonnestelsel en het weer op Mars. Dat je de wind daar nu ook letterlijk kan horen is zo fantastisch dat het brede publiek en de media erdoor worden geraakt. Mars is hot (ook al vriest het daar stenen dik en luidt het gezegde “dat mannen er vandaan komen”…)

Buiten sondes op Mars zijn er natuurlijk nog andere interessante robot-ruimtemissies die het zonnestelsel doorkruisen op zoek naar antwoorden i.v.m. het ontstaan van ons zonnestelsel, de herkomst van water, organische moleculen en (onrechtstreeks) ook het ontstaan van het leven zelf. Misschien zijn we niet zo uniek zijn als we zelf denken. Dankzij geavanceerde ruimtetelescopen worden er meer en meer werelden ontdekt waar leven zich mogelijk kan ontwikkelen, zich reeds ontwikkeld heeft of reeds uitgestorven is. Een belangrijke reden waarom we (nog) geen buitenaards leven hebben ontdekt, is dat wij als mens op een kosmische tijdschaal gezien, slechts enkele seconden komen piepen. We zullen er als soort misschien al heel lang niet meer zijn vooraleer een buitenaardse beschaving ons kan ontdekken.

Ook robotmissies doen hun werk prima. En waarom dan nog mensen op pad sturen? Dat is een heel terechte vraag. Uiteindelijk is een mens helemaal niet gemaakt om langdurig in de ruimte te verblijven. Zowel de fysieke als de psychologische uitdagingen zijn enorm. Maar laat net dat nu hetgeen zijn wat in het DNA van de mens zit met zijn intrinsieke drang om grenzen op te zoeken en te verleggen. Dat is misschien ook wel nodig om als soort te overleven in de toekomst. Kijk maar naar sommige massa-extincties in het verleden. De kans is reëel dat de mensheid ooit geconfronteerd zal worden met een grote meteorietinslag of een supernova-uitbarsting. En dan maken we als soort meer kans als we op meerdere planeten kunnen leven.

Moeten we daar nu echt van wakker liggen? Neen, maar het inzicht dat we het als intelligente beschaving zover gebracht hebben om ons tegen kosmische rampen te kunnen beschermen is écht wel uniek. En daarom moeten we de ruimte verder blijven verkennen zowel bemand als onbemand. Misschien kunnen we ons een beetje laten inspireren door pioniers zoals Columbus. Hij ondernam een ontdekkingsreis en ontdekte per ongeluk Amerika, wat onrechtstreeks heeft bijgedragen aan een totaal nieuwe wereldeconomie. Een nieuwe “ruimte-economie” is zich trouwens nu al aan het ontwikkelen.

Maar de grootste verdienste van de ruimtevaart blijft ongetwijfeld het feit dat we de Aarde zelf ontdekt hebben. Door de kwetsbaarheid ervan van bovenaf te zien, heeft de mensheid het inzicht gekregen voorzichtig en zuinig met de Aarde om te gaan. Dit consequent toepassen daarentegen, dat is een andere zaak.