‘Covid-19 verspreidt zich via de lucht’: wat weten we precies?

In een open brief dringen meer dan 200 wetenschappers aan op meer aandacht voor de verspreiding van het coronavirus via aerosolen. Hebben ze gelijk?

Dat het nieuwe coronavirus zich verspreidt via hoesten en niezen, al dan niet rechtstreeks of via oppervlaktes, weten we al van bij het begin van de coronacrisis. Volgens 239 wetenschappers uit 32 landen is er echter ook een derde piste van verspreiding. Volgens hen bewijzen steeds meer studies dat aerosolen – microscopisch kleine versies van speekseldruppeltjes – langere tijd in de lucht kunnen blijven hangen en grotere afstanden kunnen afleggen.

Het feit dat SARS-CoV-2 mogelijk ‘airborne’ is, zoals de wetenschap deze luchtoverdraagbare virussen noemt, zou een lang gezochte verklaring kunnen zijn voor waarom asymptomatische patiënten en mensen met milde symptomen zo besmettelijk zijn, ook al hoesten en niezen ze amper. Het virus dat het erg besmettelijke mazelen veroorzaakt, een ziekte met een erg hoog reproductiegetal van 12 tot 18, is bijvoorbeeld zo’n airborne virus.

De druppeltjes in de adem, zogenaamde aerosolen (minder dan 5 micrometer groot), zijn nochtans een stuk kleiner dan de hoest- en niesdruppeltjes die we uitscheiden. Maar terwijl die laatste al op korte afstand op de grond vallen, kunnen de lichtere aerosolen een aanzienlijke tijd blijven rondzweven in de lucht.

En dat kunnen er heel wat zijn. Afhankelijk van hoe luid iemand praat, kunnen tussen de 1 en 50 aerosoldeeltjes per seconde vrijkomen tijdens een normale conversatie, zo blijkt uit een studie in het vakblad Nature Scientific Reports, Een andere studie in PLOS ONE laat zien dat bepaalde klanken meer aerosolen genereren dan andere, zoals bijvoorbeeld de e-klank. Maar of dat betekent dat een bepaalde taal ‘besmettelijker’ is dan een andere, is niet duidelijk.

‘Superspreading events’

En net zoals er superverspreiders van het virus zijn, bestaan er ook superverspreiders (tot tien keer meer dan gewone verspreiders) van aerosolen. Dat zou er op kunnen wijzen waarom zoveel mensen van een zangkoor in Washington ziek werden. Na een zangrepetitie kregen 45 van de 60 koorleden covid-19, terwijl niemand op het moment van de repetitie symptomen vertoonde.

Een indicatie van hoe lang besmettelijke partikels in het rond kunnen zweven, zien we in een studie, gepubliceerd in New England Journal of Medicine, waarin onderzoekers beschrijven hoe de viruspartikels in aesrosolen via een vernevelaar tot drie uur levensvatbaar kunnen blijven in de lucht. Critici benadrukken echter dat de artificiële omstandigheden van het experiment bijlange de werkelijkheid niet kunnen evenaren. Een vernevelaar werkt immers niet op dezelfde manier als ademhaling of spraak.

Maar ook in de realiteit stelden onderzoekers vast dat het coronavirus zich wellicht via de lucht kan verspreiden in gebouwen, van lagere naar hogere appartementen, zoals bleek in Hongkong.

Een studie door Chinese virologen tijdens de hoogdagen van de corona-uitbraak vond dan weer geen virusdeeltjes in de luchtmonsters in de afgeladen volle wachtkamers, maar wel in de buurt van toiletten. SARS-CoV-2 komt dan ook voor in de ontlasting.

Hoe krachtig is het virus in de lucht?

Dat de virusdeeltjes in de lucht rondwaren, betekent nog niet dat ze voldoende kracht hebben om iemand te besmetten. Misschien leiden lage doses van het ­virus in een aerosol helemaal niet tot ziekte? Er is immers een verband aangetoond tussen hoeveel virusdeeltjes iemand binnenkrijgt en hoe ziek iemand wordt van covid-19.

Om te weten hoe spraak en ademhaling zouden bijdragen aan de besmetting van covid-19 moeten wetenschappers dus te weten komen hoeveel van het virus zo’n aerosol bevat, hoeveel iemand daarvan moet inademen om geïnfecteerd te raken en hoe lang iemand hieraan moet worden blootgesteld. Daarnaast spelen ook verschillende niveaus van vochtigheid, wind en warmte een rol.

Het idee dat het virus via de lucht overgaat, is een van de redenen waarom er de laatste tijd, naast de maatregelen van social distancing, steeds meer stemmen opgaan dat iedereen in open lucht maar beter een mondmasker draagt. Ook verschillende landen adviseren of verplichten hun bevolking om dat te doen. Het Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention vindt het zelfs een goed idee om een bandana of zelfgemaakt masker voor de mond te dragen.

In de geesten van de wetenschappers die het virus bestuderen, is er geen twijfel meer mogelijk dat het virus zich wel degelijk via de lucht verspreidt. ‘Dit is een no-brainer’, zegt aerosolwetenschapper Lidia Morawska van de Queensland University of Technology in Brisbane aan Nature. Ook de wetenschappers die zo’n 20 jaar geleden SARS, dat andere coronavirus, onderzochten, menen dat we hier maar beter het voorzorgsprincipe hanteren.

Wat zegt de WHO?

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) vindt alvast het bewijs dat het virus zich door de lucht verspreidt niet krachtig genoeg, aangezien de studies in een labo de dagelijkse realiteit niet weerspiegelen. Maar Jose Jimenez van de University of Colorado vindt dat de WHO de lat te hoog legt voor bewijzen. ‘Voor hen zijn druppeltjes en aanraken zo voor de hand liggend en aerosolen zo vreemd dat ze heel veel bewijzen vragen’, klaagt de wetenschapper, die de open brief mee ondertekende. Het is ook niet eenvoudig te bewijzen. Het zou bijvoorbeeld onethisch zijn om grote groepen gezonde mensen bloot te stellen aan aerosolen van besmette mensen.

WHO-functionarissen hebben wel al erkend dat het virus overgedragen kan worden via aerosolen, maar ze stellen dat dit enkel gebeurt tijdens medische procedures, zoals het inbrengen van een beademingsbuis.

‘We waarderen hun standpunten en bijdrages aan het debat’, zegt WHO-experte Benedetta Allegranzi. ‘Maar in de wekelijkse teleconferenties van meer dan 30 wetenschappelijke adviseurs van de WHO blijkt een ruime meerderheid niet overtuigd dat transmissie via de lucht een belangrijke rol speelt in de verspreiding van het virus. Was dat het geval geweest, dan “zou dat geresulteerd hebben in veel meer besmettingen en een nog snellere verspreiding van het virus”,’ aldus Allegranzi.

De primaire overdracht verloopt volgens de WHO nog steeds via niezen en hoesten. Maar volgens gloednieuw onderzoek uit Finland blijkt ook dat in dat geval het virus veel langer in de lucht blijft dan eerst gedacht. De onderzoekers brachten in kaart wat er gebeurt als iemand bijvoorbeeld hoest tussen de rekken van de supermarkt. Zo kan het minutenlang duren vooraleer de druppels neervallen (zie video). Ze raden aan om drukke plaatsen te vermijden.

Ook een studie van het Massachusetts Institute of Technology (MIT) toonde onlangs aan dat dat virusdruppeltjes en wolk kunnen vormen die zich tot acht meter uitspreidt.