CEO Technopolis: ‘De essentie van de wetenschap is dat je het nooit allemaal weet’

Artificiële intelligentie die ons dreigt te overtreffen, de opwarming van het klimaat, de bevolkingsexplosie… Het zijn barre tijden voor vooruitgangsoptimisten. ‘En toch ben ik in de verste verte geen pessimist’, zegt Stephane Berghmans, CEO van Technopolis, in Deze Week ‘We staan voor grote uitdagingen en er moet iets gebeuren. Maar technologie is de enige oplossing om, bijvoorbeeld, de groeiende wereldbevolking te blijven voeden. Zonder technologie zitten we met een probleem.”

Wij zitten met een probleem zonder technologie. Maar technologie en wetenschap hebben ook een probleem zolang er onvoldoende kinderen en jongeren voor de STEM-opleidingen (Science, Technology, Engineering en Mathematics) kiezen.

Daarom is het zo belangrijk het verband te laten zien tussen STEM en wat je daar later allemaal mee kunt aanvangen. Als kinderen of jongeren beseffen dat ze mee oplossingen kunnen helpen zoeken voor de uitdagingen die de opwarming van de aarde met zich meebrengt, bijvoorbeeld, kan dat zeker hun studiekeuze bepalen. We moeten wetenschap en technologie op de juiste manier brengen. Neem computerwetenschappen. Als je kinderen eerst uitgebreid leert programmeren vóór ze er plezier aan kunnen beleven, bewijs je het vak geen dienst. Het is net hetzelfde als kinderen leren muziek te schrijven voor ze ernaar mogen luisteren. Nee, je moet hen eerst laten luisteren, proeven en genieten. Als je hun interesse hebt, kun je dieper gaan. Er zijn meer dan voldoende toffe manieren om met ICT in contact te komen. Zo bestaan er spelletjes die kinderen leren om logische stappen te zetten zonder dat ze doorhebben dat ze aan het programmeren zijn. Onbewust leren ze denken in kleine stukjes codering. Je moet de zaken omkeren en hen goesting doen krijgen. Weet je nog, de muziekschool van vroeger? Je moest er eerst leren noten lezen en zingen voor je een instrument mocht ontdekken. Hoeveel haakten er niet of voor ze een instrument konden bespelen omdat ze een hekel hadden aan theorie? Ik wil de analogie tussen wetenschap en muziek nog verder doortrekken. Alhoewel muziek erin geslaagd is om kwalitatief een absoluut topniveau te halen, is muziek ook bereikbaar voor alle lagen van de bevolking. Hoeveel groepen en muziekgenres zijn niet ontstaan in de getto’s? Ik zou graag zien dat wetenschap ook terugkeert naar het volk, zodat iedereen ermee aan de slag kan gaan en ermee kan experimenteren. Scratch eens niet met platen, maar met laboratoriuminstrumenten. (lacht)

Een mooie gedachte, maar in tegenstelling tot muziekinstrumenten, vind je wetenschappelijke toestellen niet meteen op de hoek van de straat.

Het idee dat het een te hoge drempel zou zijn, creeren we in grote mate zelf. Oké, net zoals je niet iedereen uit het getto pijporgel kunt laten spelen in een kerk, blijft hightechapparatuur onbereikbaar. Maar als je muziek kunt maken op een aftandse trommel en een zelfgemaakte gitaar, dan kun je ook wetenschap bedrijven op allerlei oude apparaten. Waarom halen we die niet op in labo’s om naar jeugdcentra te brengen? Zodat iedereen kan experimenteren. Zou dat niet mooi zijn? Er is ook nog heel veel wetenschap van vroeger die we niet meer kennen. We zouden terug moeten gaan naar de wortels, de jongeren uitdagen en zeggen: verras ons!

Kan Technopolis daar een rol in spelen?

We organiseren nu in samenwerking met Venture Spirit een wedstrijd waarbij jongeren een wetenschappelijke opstelling voor ons doe-centrum mogen bedenken. Ons doel is om scholieren te prikkelen om ideeën naar boven te spitten. Ik zou dat willen uitbreiden naar nog andere thema’s. Dat mag gesponsord zijn door bedrijven, als het maar gebeurt. Een mooi voorbeeld is de 3M Science Challenge (een wetenschapswedstrijd, red.) via Discovery Channel. Dat soort uitdagingen willen wij ook lanceren voor de jeugd.

De wetenschap wekt bij sommigen tegenstand op. Denk aan klimaatontkenners, denk aan ethici die vragen stellen bij technologische omwentelingen zoals artificiële intelligentie.

Je krijgt altijd weerstand als je een wereldbeeld op zijn kop zet. Dat is altijd zo geweest: de zon draaide rond de aarde, de aarde was plat… en wie dat in twijfel trok, kon wel eens op de brandstapel belanden. Zelfs als er een nieuw inzicht is, heb je altijd mensen die blijven ontkennen. Dat is van alle tijden. Ik kan me wel inbeelden dat wie zijn boterham verdient in de olie-industrie maatregelen die de opwarming van de aarde moeten tegengaan als een bedreiging kunnen zien. Wel is het de rol van de wetenschap om alles te blijven onderbouwen en voldoende belang te besteden aan solide bewijzen. Met alle fake news kan ik mij niet van de indruk ontdoen dat wetenschap soms gebaseerd wordt op een gevoel en een paar bewijzen – dat is niet voldoende. Je moet durven naar de waarheid blijven zoeken en de dingen nuanceren.

Geef eens een voorbeeld.

Het zal misschien controversieel klinken, maar ik heb het soms lastig met de wijze waarop het debat rond de klimaatverandering wordt gevoerd. Het is een feit dat de aarde opwarmt. Er zijn altijd cycli geweest, maar nu gaat het erg hard en zitten we met een probleem. In de geschiedenis van de aarde zijn er al vijf golven geweest waarbij het hele ecosysteem quasi onderuit ging. We weten allemaal hoe het met de dino’s is afgelopen. Elk van die grote rampen ging gepaard met een verstoring van CO2 in de atmosfeer en zorgde voor het uitsterven van heel wat planten- en diersoorten. Het ziet ernaar uit dat wat we nu meemaken opnieuw kan leiden tot een ineenstorting van het ecosysteem – waarna het na lange tijd ongetwijfeld weer zal herstellen. Vraag is: wat we kunnen doen om te blijven leven in een veranderende wereld? Met de gedachte dat we misschien nooit kunnen terugkeren naar wat we hadden. Het debat gaat er altijd over hoe we evolueren naar iets slechts en dat moeten terugkeren. Dat kan toch niet, en dus is het misschien zaak om alles te stagneren en te kijken wat we met die nieuwe situatie doen. Misschien zitten er ook positieve aspecten aan. Misschien kunnen we op meer plaatsen aan landbouw doen, ik weet het niet. Wat ik wil zeggen is: soms heb ik de indruk dat we alleen maar kijken naar de mens als een negatief element, maar je moet ook het positieve zien. We moeten zoeken naar oplossingen, en daar zijn we keien in.

Sommigen zeggen, soms vanuit religieuze overtuigingen, dat wetenschap de magie van de wereld wegneemt.

Juist niet, hé. Hoe meer je van iets weet, hoe interessanter en soms zelfs mysterieuzer het wordt. Voor mij is de essentie van de wetenschap dat je het nooit allemaal weet. Dat je kunt blijven graven. Als je op een punt komt dat je denkt dat je alles begrijpt, en alles kunt verklaren, stel je vast dat er nog altijd vragen zijn. Einstein stelde zowat alles in vraag. Er zijn wetenschappers die zeggen dat er parallelle universums bestaan. Werelden naast die van ons. Ik weet het ook niet, maar wanneer ga je bewijzen dat het niet zo is? (lacht) Wat ik bepleit is: hou altijd alle opties open, dan heb je altijd iets om naar te zoeken.

Dirk Remmerie

Dit artikel verscheen in Deze Week