BioNTech lanceert nieuw vaccin: ‘Het virus blijft razendsnel muteren’

‘We hebben geluk gehad dat omikron zo mild bleek’, zegt Ugur Sahin. De medeoprichter van het Duitse biotechbedrijf BioNTech brengt in september een aangepast vaccin op de markt.

Begin 2022 ontwikkelde u een vaccin dat tegen de omikronvariant van het coronavirus zou beschermen, maar die speciale booster is nog altijd niet goedgekeurd. Had u zich de moeite kunnen besparen?

Ugur Sahin: Het blijft zinvol om aangepaste vaccins te maken. Het spike-eiwit – de structuur waarop het vaccin zich richt – van de omikronvariant is significant anders dan dat van het originele type. Onze data tonen aan dat een booster met een aangepast vaccin een pak meer antistoffen produceert tegen omikron. Het immuunsysteem is dus beter in staat om de variant af te weren. Tegelijk mogen we niet vergeten dat omikron al deels een zogenaamde ontsnappingsvariant (een variant van het coronavirus die kan ontsnappen aan de bescherming die is opgebouwd door een vaccin of een eerdere besmetting, nvdr) is. We zouden met een variant te maken kunnen krijgen die helemaal niet reageert op de antilichamen van het originele vaccin. Daar moeten we ons tegen wapenen.

Hoe kan een booster tegen omikron daarbij helpen?

Sahin: Omikron telt verschillende mutaties in het spike-eiwit, waardoor alleen sommige delen nog worden herkend door de antistoffen van iemand die is gevaccineerd met het vaccin tegen het originele virus. Het virus blijft razendsnel muteren. Het is moeilijk te voorspellen wanneer de variant niet langer herkend wordt door het originele vaccin. Daarom is het belangrijk om het immuunsysteem zo veel mogelijk van deze mutaties te laten zien, zodat het toekomstige varianten leert herkennen.

Als de voordelen zo duidelijk zijn, waarom lagen de dosissen dan maanden in de diepvriezer te wachten op een goedkeuring?

Sahin: Dit is de eerste keer dat een aangepast vaccin wordt goedgekeurd. De autoriteiten wilden een heleboel extra gegevens zien – bijvoorbeeld of een aangepast vaccin alléén op omikron gebaseerd moet zijn, of zowel op omikron als op de originele variant. Zo’n klinisch onderzoek duurt vier à vijf maanden.

We willen een vaccin creëren dat de niet-muterende delen van het virus viseert.

In Duitsland zou de omikronbooster deze week goedgekeurd worden. Kunt u dan meteen dosissen leveren?

Sahin: Ja. We hebben twee verschillende versies gemaakt. De ene is gebaseerd op het subtype BA. 1 van omikron. Daarvoor hebben we alle noodzakelijke data ingediend bij het Europees Geneesmiddelenagentschap. Het tweede vaccin is gebaseerd op het BA. 5-subtype, dat momenteel dominant is in de EU. Daarvoor zijn we de laatste documenten aan het indienen. Daar kan het ook snel mee gaan, afhankelijk van hoe snel het beoordeeld wordt.

Er zullen dus twee verschillende omikronboosters op ongeveer hetzelfde moment beschikbaar zijn. Is dat niet verwarrend?

Sahin: Er is geen groot verschil tussen de twee. Volgens ons onderzoek slagen beide erin om meer antistoffen te produceren dan het originele vaccin. Tegelijk hebben we duidelijke aanwijzingen dat het BA. 5-vaccin effectiever is tegen het BA. 5-subtype.

De VS willen alleen de BA. 5-booster. Hebt u een persoonlijke voorkeur?

Sahin: Ik pleit ervoor om zo dicht mogelijk bij de dominante stam te blijven.

Zullen er meer subtypes van omikron opduiken, of ligt er een nieuwe, potentieel dominante variant op de loer?

Sahin: 99,8 procent van de gevallen wordt nu veroorzaakt door omikron. De variant zal dus niet makkelijk te verdringen zijn. Maar een onopgelost probleem is dat er ook sterk gemuteerde varianten als het ware vanuit het niets verschijnen. We kunnen ze niet voorspellen omdat het virus zichzelf opnieuw uitvindt.

Moeten we ons voorbereiden op een jaarlijks boostershot tegen de dominante variant? Of komt er binnenkort een nieuwe generatie vaccins die ons langere tijd tegen een breder spectrum aan varianten beschermt?

Sahin: We testen verschillende aanpakken voor een nieuwe generatie vaccins. Ik ben enthousiast over een benadering die zich richt op een ander verdedigingsmechanisme van het immuunsysteem: de T-cellen. Er zijn studies die aantonen dat mensen het virus afgeweerd hebben zonder meetbare antistoffen. De T-cellen slaagden erin om alleen het virus uit te schakelen. Dat onderzoeken we. Het is de bedoeling een universeel T-celvaccin te creëren dat de niet-muterende delen van het virus viseert, en ons zal beschermen tegen zowel ernstige als milde ziekte, los van welke varianten in de toekomst circuleren.

Zullen ook de goedkeuringsprocessen korter worden?

Sahin: Dat is belangrijk. We hebben niet alleen verbeterde vaccins nodig, we moeten ook sneller kunnen reageren.

Zou het proces dan vergelijkbaar zijn met dat van het griepvaccin, waarbij een aanpassing aan het huidige vaccin niet gepaard hoeft te gaan met een klinisch onderzoek en niet telkens opnieuw goedgekeurd hoeft te worden?

Sahin: Het zou me verbazen als we niet ten laatste volgend jaar een internationaal erkende oplossing zouden vinden, zoals bij het griepvaccin. Dat moet wel. We hadden geluk dat omikron geen echte ontsnappingsvariant is, dat een booster van het huidige vaccin al enige bescherming bood én dat omikron minder ziekmakend is dan delta. We mogen er niet op rekenen dat ook de volgende variant zo mild zal zijn.