Bewegingsmethode voor kleuters laat lijst ‘wetenschappelijke’ artikels produceren door ChatGPT

Met 41 verwijzingen naar wetenschappelijke artikels probeerde Bodymap, een populair bewegingsprogramma voor kleuters dat ook door Ketnet wordt gebruikt, zich als ‘wetenschappelijk onderbouwde’ methode in de markt te zetten. In werkelijkheid blijken de ‘wetenschappelijke’ artikels verzonnen. Met dank aan ChatGPT.

In het najaar van 2017 bracht Ketnet Junior, het kleuterkanaal van de VRT, de eerste van in totaal meer dan 50 afleveringen van het programma Biba & Louba. Voor Biba & Louba, dat nog altijd te bekijken is via VRT Max en de Ketnet-app, werkte de VRT samen met Bodymap, een opleidingscentrum in Lier dat een inmiddels wijdverspreide bewegingsmethode voor peuters en kleuters ontwikkelde.

Bodymap, zo verklaren bedenkers Ann De Wilde en Liesbeth Verhoeven, wordt vandaag in meer dan 200 scholen en kinderdagverblijven gebruikt. Maar over de effectiviteit en de wetenschappelijkheid bestaan al jaren sterke twijfels. Vier jaar gelden al werd de methode, samen met gelijkaardige methodes, onder vuur genomen door een aantal wetenschappers. Een van hen was pediatrisch kinesitherapeute Hilde Van Waelvelde (UGent).

‘Bodymap is gebaseerd op reflexintegratie’, zegt ze. ‘Het idee is dat de eerste, primaire reflexen van baby’s en peuters – denk aan de schrikreflex, de zuigreflex of de nekreflex – geïntegreerd moeten worden in het lichaam. Als er bij die integratie iets is misgelopen, zou dat grote gevolgen kunnen hebben voor de verdere motorische en cognitieve ontwikkeling, en ontwikkelingsstoornissen als dyslexie of adhd veroorzaken. Inmiddels is het idee dat onze motorische ontwikkeling gebaseerd is op de integratie van die reflexen al afdoende ontkracht. Toch belooft Bodymap dat ze, met allerlei oefeningen die vanuit die reflexen vertrekken, zulke stoornissen kunnen voorkomen of remediëren.’

Niet-bestaande wetenschappelijke artikels

Bodymap nam die kritiek kennelijk nooit ter harte. In een zeer recente ‘Bodymap infosessie voor ouders’ op Youtube vertelt Liesbeth Verhoeven dat de methode ‘wetenschappelijk onderbouwd’ is. Ze verwijst daarbij naar de site van Bodymap, waar tot voor kort een lijst te vinden was met 41 wetenschappelijke publicaties in vakbladen.

Van Waelvelde: ‘Wij hebben die tegen het licht gehouden, en 28 van die publicaties, waaronder een die van mijn hand zou zijn, blijken eenvoudigweg niet te bestaan. Niet toevallig gaat het hier in een aantal gevallen over publicaties die zouden bewijzen dat een goeie reflexintegratie leidt tot betere leesvaardigheid of motorische ontwikkeling op latere leeftijd. De 13 andere publicaties bestaan wel, maar maken bij nader inzien meestal niet de claim die ze volgens Bodymap maken. Zo is er een studie die zou bewijzen dat kinderen die op handen en knieën kruipen op latere leeftijd minder motorische problemen krijgen. In werkelijkheid gaat dat artikel helemaal niet over kruipen.’

Een steekproef van Knack bevestigt dit: de meeste artikels uit de lijst bestaan niet, of behandelen een ander thema dan Bodymap aangeeft.

ChatGPT-4

Hiermee geconfronteerd merkt Liesbeth Verhoeven van Bodymap op dat ‘de artikels inderdaad niet goed terug te vinden zijn.’ Hoe dat kan? ‘We hebben in november onze website vernieuwd en zijn dan via ChatGPT-4 op zoek gegaan naar meerdere artikels. ChatGPT-4 zou juiste informatie geven als je via de juiste vragen op zoek gaat. En die werkwijze hebben we dan gehanteerd. (…) Zijn wij dan zo fout om ervan uit te gaan dat dit geen goede werkwijze is? Worden wij nu op al ons werk dat wij doen op scholen – kinderen in beweging zetten – zo hard aangepakt? Het is toch niet dat we iets verzonnen hebben?’

Of de lijst pas onlangs – ‘in november’ – op de site werd geplaatst, is twijfelachtig. Al in mei van dit jaar liet Bodymap via Instagram weten dat er op de website een lijst met wetenschappelijke artikels werd geplaatst. ‘We hebben zorgvuldig bronnen en referenties verzameld die je in staat stellen om dieper in dit onderwerp te duiken en meer te leren over de wetenschap achter Bodymap’, zo staat in het bericht.

‘Dubbel en geslepen’

Professor Van Waelvelde wijst erop dat Bodymap al langer het label ‘evidence based’ gebruikt. ‘Wellicht hebben ze het ook gebruikt om toegang te krijgen tot al die scholen en kinderdagverblijven. Ze zijn daar heel dubbel en geslepen in. Als er kritiek komt, zeggen ze dat ze geen therapie aanbieden, en dat er niks mis is met wat oefeningen en lichaamsbeweging. Ze stellen ook geen diagnoses. Zoals ze ook niet letterlijk zeggen dat ze een stoornis zullen verhelpen. Daarvoor verwijzen ze door naar kinesitherapeuten. Dat zijn in de regel therapeuten die met de Bodymap-methode werken. Want dat is een belangrijk deel van het businessmodel. Bodymap biedt, uiteraard tegen betaling, opleidingen tot Bodymap-coach aan aan onder andere kinesisten. Tot voor kort werd die opleiding ook geaccrediteerd. Daar hebben we inmiddels een stokje voor gestoken, maar Bodymap pakt er nog steeds mee uit op de website.’

Zoals aangegeven: in 2017 ging ook Ketnet met Bodymap in zee. In samenwerking met Bodymap produceerde Ketnet Biba & Louba, een programma dat kinderen volgens deze methode laat bewegen. In een interview voor De Standaard liet toenmalig netmanager Maarten Janssen toen weten dat het voor Ketnet ‘een pluspunt’ was dat ‘de methode wetenschappelijk is onderbouwd.’

In een reactie stelt Ketnet-aankoopverantwoordelijke Telidja Klaï dat de VRT ‘een programma wou maken dat de motoriek stimuleert. Dit is het geval bij Biba & Loeba. Verder dan dat gaat het niet en dit is ook nooit de bedoeling geweest. Het uitgangspunt van Biba & Loeba is niet het “promoten” of “ondersteunen” van een methodiek die gericht is op het behandelen van leer- of gedrags- of andere problemen. Dit is niet de focus van het programma.’

Klaï laat nog weten dat het programma in de verschillende kanalen van Ketnet beschikbaar zal blijven.

Van Waelvelde krijgt het argument naar eigen zeggen wel vaker te horen. Bewegen is sowieso goed voor de motoriek. En: ‘baat het niet, dan schaadt het niet’. ‘Natuurlijk is het goed dat kinderen worden aangezet tot beweging’, zegt ze. ‘Maar Bodymap belooft veel meer. Ze presenteren zich ook als wetenschappelijk onderbouwde methode die ontwikkelingsproblemen kan voorkomen of remediëren. En die claim is wél schadelijk. Nog los van de geldverspilling, dergelijke therapieën kosten zowel de ouders als het kind veel tijd. Tijd die ze hadden kunnen steken in behandelingen die wel werken. Bovendien leidt het in veel gevallen tot frustratie. Er is geen enkel bewijs dat Bodymap helpt. Het uitblijven van resultaten kan ertoe leiden dat ouders of kinderen denken dat ze het niet goed doen, en zo een nieuwe ervaring van mislukking veroorzaken.’