Belgische strategie of kudde-immuniteit: wat zijn de gevolgen?

In plaats van het land op slot te doen, willen het Verenigd Koninkrijk en Nederland een beschermende muur van ‘groepsimmuniteit’ rond hun bevolking bouwen. De menselijke prijs die men daarvoor betaalt is mogelijk groot. Maar ook de strategie die België hanteert, heeft enorme gevolgen.

De Nederlandse en de Britse regering hebben in hun strijd tegen Covid-19 gekozen voor wat men noemt het ‘maximaal controleren van de epidemie’, waarbij de piek van de besmetting wordt afgevlakt en uitgesmeerd over een langere periode. Ze nemen dus wel maatregelen, maar het land op slot doen om het virus volledig tegen te houden, zoals in het Chinese Wuhan, Italië en Frankrijk, helpt niet, vinden ze, omdat het virus dan ‘meteen opflakkert wanneer de maatregelen worden afgezwakt’.

De ‘afvlakking van de curve’ (Afbeelding 1) is ook de aanpak die België hanteert, maar de idee waarop dit beleid is gebaseerd verschilt. In België is het de bedoeling om zoveel mogelijk de gezondheidsdiensten te sparen door de piek te vlug af te zijn en minder mensen over een langere periode besmet te laten raken in afwachting van een vaccin.

In Nederland en het VK heeft men nog een bijkomende strategie, namelijk ‘kudde-immuniteit’. Hoewel de Britten nog wat in dubio zitten over hun te volgen strategie, nam de Nederlandse premier Mark Rutte maandag expliciet het woord ‘kudde-immuniteit’ in de mond. Bedoeling is om een groot deel van de bevolking met het virus besmet te laten raken, behalve de kwetsbaren en ouderen, om zo op een gecontroleerde manier immuniteit op te bouwen, eveneens in afwachting van een vaccin. Bovendien is bij een tweede golf van besmettingen, als blijkt dat het om een seizoensvirus gaat, de hele bevolking immuun.

De logica achter groepsimmuniteit is vrij eenvoudig. Wanneer een bepaald percentage van de bevolking immuun is tegen een ziekte, is de rest automatisch ook beschermd tegen de ziekte. Dat komt omdat het virus zich niet meer goed kan verspreiden en op die manier uit de populatie verdwijnt. Zo kunnen ook ouderen en zwakkere groepen in de samenleving niet langer geïnfecteerd worden.

Maar hoe groot is dat percentage dat besmet moet worden om die groepsimmuniteit te bereiken? Dat wordt berekend aan de hand van een formule 1 – (1/R0). De ‘R0’ is het reproductiegetal, het cijfer dat uitdrukt hoeveel mensen een ziek persoon infecteert in zijn besmettelijke periode. Mazelen heeft een zeer hoog reproductiegetal, namelijk tussen de 12 en 16. Voor mazelen moet de immuungroep dus tussen 92 tot 95 procent zijn. Voor Covid-19 ligt het reproductiegetal tussen de 2 en 4, wat een immuniteitsgroep van 50 tot 75 procent zou betekenen.

Helaas hebben we bij Covid-19 ook nog eens te maken met heel wat onduidelijkheid. Vandaar dat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de strategie van ‘groepsimmuniteit’ niet onderschrijft. Want wat is het precieze reproductiegetal en hoe lang blijft de immuniteit aanhouden? Bij andere coronavirussen is dat vijf tot tien jaar, maar of dat ook bij dit virus het geval is, is niet geweten. Daarnaast is het moeilijk te achterhalen wie de ziekte nu al heeft gehad en wie niet omdat er nog maar beperkt wordt getest en het is ook onduidelijk of er effectief nog een tweede golf van besmettingen komt, bijvoorbeeld komende winter.

Kudde-immuniteit is ook de achterliggende idee achter vaccinatieprogramma’s. Maar terwijl vaccins enkel uitermate veilige stukjes van bacteriën of virussen of zelfs geïnactiveerde virussen bevatten, moeten we deze keer immuun worden door het virus zelf. Een niet ongevaarlijke operatie, zo blijkt uit een studie van het Londense Imperial College.

Welke menselijke kost betalen we voor elke strategie?

Het dertigkoppige Covid-19-Response Team van de Imperial College-universiteit berekende in opdracht van de Britse regering de gevolgen van de twee mogelijk te volgen strategieën: enerzijds de indijkstrategie of kudde-immuniteit en anderzijds de onderdrukkingsstrategie die met verregaande maatregelen de spreiding van het virus wil omkeren en de besmettingen naar een beperkt aantal moet terugdringen.

Die twee benaderingen zetten de onderzoekers af tegen een scenario waarin de overheid helemaal niets onderneemt, toegepast op de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk.

De analyse, die ervan uitgaat dat elke nieuwe besmetting 2,4 bijkomende besmettingen genereert, komt tot enkele opvallende conclusies. In het hypothetische geval dat de regeringen van het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten niets zouden ondernemen, zijn de gevolgen enorm. Over het Kanaal zullen minstens 550.000 doden vallen, terwijl er over de Atlantische Oceaan 2,2 miljoen mensen overlijden. Daarbij houden de onderzoekers geen rekening met de overbelasting van de ziekenhuizen, die in dit geval onvermijdelijk is. Het sterftecijfer zou in werkelijkheid dus nog een stuk hoger uitvallen.

Wat kan de indijkstrategie hier aan veranderen? Indien die in optimale omstandigheden kan worden uitgevoerd, zou de piek in de gezondheidszorg met tweederde afnemen en het aantal overlijdens halveren. Toch zou dat nog steeds leiden tot honderdduizenden sterfgevallen: 250.000 in het Verenigd Koninkrijk en minstens 1,1 miljoen in de Verenigde Staten. De capaciteit van het gezondheidszorgsysteem in het Verenigd Koninkrijk zou in het beste geval minstens acht keer groter moeten zijn om die klap te kunnen opvangen. Met andere woorden is die aanpak dus verre van ideaal.

Is de onderdrukkingsaanpak dus dé benadering die overheden moeten hanteren? Ook de onderdrukkingsbenadering enorme uitdagingen met zich mee, stellen de onderzoekers vast. Om de besmettingsgraad meteen onder 1 te krijgen moeten er drastische maatregelen gecombineerd worden: scholen en universiteiten dicht, besmette gevallen in quarantaine, thuisisolatie voor twee weken wanneer iemand symptomen vertoont en een reductie van sociaal contact met 75%. In andere landen, waaronder China, heeft deze aanpak zijn nut al bewezen. Het sterftecijfer ligt in ieder geval een stuk lager dan bij de aanpak van de kudd-immuniteit.

Toch is ook die oplossing allesbehalve zaligmakend: er kan namelijk een nieuwe epidemie uitbreken als het virus nog op de aardbol circuleert en de maatregelen worden teruggeschroefd. De reden? Er is namelijk amper immuniteit opgebouwd onder de bevolking. En hoe succesvoller de onderdrukkingsstrategie in het begin werkt, hoe minder mensen immuun zijn en hoe groter de nieuwe piek zal zijn (Afbeelding 2). Met andere woorden is het in dat geval wachten op een vaccin, waarvan de productie en toelating tot achttien maanden tijd in beslag kan nemen.

Kan een land zoals Italië – of binnenkort misschien ook België – zulke verregaande maatregelen voor zo’n lange periode wel aan? ‘De sociale en economische effecten van zullen diepgaand zijn’, merken de wetenschappers op.