Zullen zeven dode hulpverleners het Israëlbeleid van de VS veranderen?

Het lot in Gaza van zeven hulpverleners die, gespreid over drie auto’s en drie locaties, gedood werden door Israëlisch geschut, hield de VS de voorbije dagen bezig. Rabiate pro-Israël-verkozenen en de regering Biden zwengelden ineens hun retoriek aan. Biden zoekt ook een manier om de electorale schade van zijn Israëlbeleid te beperken.

De details van de drievoudige aanslag, die maandagnacht het leven kostte aan zeven hulpverleners, werden gaandeweg enigszins duidelijk. Drie voertuigen van ngo World Central Kitchen hadden deel uitgemaakt van een hulpkonvooi dat 100 ton aan voedsel en hulpgoederen had afgeleverd. Ze waren op de terugweg. De tocht gebeurde in coördinatie met en met toestemming van het Israëlisch leger (IDF). Het minikonvooi dat terugkeerde, bevatte drie voertuigen. twee gepantserde terreinwagens en een niet-gepantserde auto. Twee van die auto’s hadden een veelkleurig logo van de ngo op het dak. De zeven inzittenden droegen kogelvrije vesten. De weg langs de kust van Gaza waarover ze reden, maakt deel uit van een humanitaire corridor, een ‘deconflicting zone’, wat in Gaza niet betekent dat het een gevaarloze tocht is.

Volgens The Washington Post, die de chronologie van de feiten reconstrueerde, had World Central Kitchen enkele dagen eerder zijn beklag gemaakt over een IDF-scherpschutter, die een auto van de ngo onder vuur had genomen. Toen gebeurde dat zonder slachtoffers te maken. Maandag liep het niet goed af. Er werd een eerste voertuig vernield. Overlevenden vluchtten in een van de resterende voertuigen, en zetten hun weg zo snel ze konden verder. Een tweede voertuig werd 800 meter verderop geraakt. Een projectiel doorboorde het dak, net naast het logo van de ngo. Het derde voertuig geraakte om en bij 2 kilometer verder dan het eerste en werd daar vernietigd. In de vier minuten die verliepen tussen de eerste raket en de derde werden uiteindelijk alle zeven inzittenden gedood, een Palestijn, een hulpverlener met dubbele nationaliteit (VS en Canada), en verder Britten, een Australiër en een Pool. Het Israëlisch leger had volgens een voorlopig rapport een zak verward met een wapen, en kon in het duister, aldus dat rapport, de logo’s niet onderscheiden.

Er zijn, volgens de VN, tot dusver minstens 196 hulpverleners omgekomen in de recentste oorlog in Gaza. Waarom juist deze zeven zo’n indruk maakten in de VS? De slachtoffers waren herkenbaar. De meeste doden waren westerlingen, die veiliger oorden hadden verlaten om hoge nood te lenigen. De oprichter van World Central Kitchen, chef en restaurateur José Andrés, is een populaire mediafiguur in de VS, die meteen de aandacht van het publiek opwekt. Hij hield zich niet in tijdens zijn reactie (die hij formuleerde alvorens het Israëlisch leger een voorlopig rapport over de zaak publiceerde).

In een interview met persagentschap Reuters zei Andrés: ‘We waren het doelwit van een welbewuste aanval tot iedereen dood was in ons konvooi. Dit was geen ongeluk, zo van: “Oeps we dropten een bom op de verkeerde plaats”. Het is heel duidelijk wie we zijn en wat we doen. Ze namen ons onder vuur in een deconflicting zone, in een zone die door het Israëlisch leger werd gecontroleerd. Ze wisten dat we met drie voertuigen onderweg waren op die route.’ En toch werden de hulpverleners, die hij ‘engelen’ noemde, ‘systematisch getroffen, auto na auto’.

Andrés nam geen genoegen met de uitleg van de Israëlische premier Netanyahu, die de feiten had gerelativeerd met een laconiek: ‘Dit gebeurt in oorlog’.

Repliek van de chef/restaurateur: ‘Hulpverleners en burgers mogen niet de dupe worden van oorlog. Dat is een basisprincipe van menselijkheid.’ ‘Zelfs als we niet hadden gecoördineerd met het Israëlisch leger: geen democratisch land en geen leger mag burgers en hulpverleners viseren.’ ‘Soms lijkt dit geen oorlog tegen terrorisme meer, maar een oorlog tegen de mensheid.’

Andrés riep VS-president Biden op om de druk op Netanyahu op te drijven. ‘De VS moeten meer doen om te zeggen aan premier Netanyahu dat deze oorlog nu moet stoppen.’ Het is gecompliceerd om te begrijpen waar de VS mee bezig zijn, ging Andrés verder: ‘De VS gaan hun zeemacht en militairen uitsturen om humanitair werk te verrichten, maar tegelijk leveren het land wapens die burgers doden’.

Tot nader order zijn de activiteiten van World Central Kitchen in Gaza opgeschort. Na publicatie van het voorlopig rapport van het Israëlisch leger, bleef de organisatie een onafhankelijk onderzoek eisen.

‘Schiet op iedereen in gevechtsleeftijd’

Er kwam nog ander element bij. Meerdere media – in Israël en in de VS – berichtten over met AI bepaalde doelwitten. Wat nog meer indruk maakte: er kwamen berichten over plaatselijke militaire leiders die zich niets gelegen laten liggen aan wat de Israëlische legerleiding oplegt.

De Israël-specialist van nieuwssite Axios, Barak Ravid, die zelf in het Israëlisch leger heeft gediend, nam op CNN geen genoegen met de Israëlische versie van de feiten als ‘een fout’ of een ‘foute identificatie’. Fout, zei hij, ‘is de understatement van de eeuw. En dit is geen geïsoleerd incident. We praten erover omdat het een bekende ngo is, maar dit soort incidenten gebeurt om de paar dagen in Gaza.’ ‘Elke bevelhebber ter plaatse heeft een verschillende interpretatie van de bevelen. Dat is een rampenscenario, niet alleen in Gaza maar voor het Israëlisch leger.’

Ravid bracht een recent incident in herinnering: ‘Enkele weken geleden doodden soldaten drie Israëlische gijzelaars die wisten te ontsnappen en die een witte vlag droegen. Ik sprak met een reserveofficier uit dezelfde eenheid die de gijzelaars neerschoot en hij zei dat de bevelen van bevelhebbers op het terrein was “schiet gewoon iedereen neer die in gevechtsleeftijd is”.’

Politieke sores voor Biden

Het was ook los van de zeven doden een moeizame week voor president Joe Biden. Wie gedacht had dat de zuurtegraad bij een deel van zijn kiespubliek was afgenomen na de State of the Union, kon dinsdag tijdens de primary in de staat Wisconsin het tegendeel vaststellen. Die voorverkiezing deed er niet meer toe – Biden is verzekerd van de nominatie – maar ruim 48.000 kiezers daagden op om ‘Uninstructed’ te stemmen in plaats van Biden. Uninstructed was in Wisconsin wat Uncommitted was in Michigan, een stem uit protest tegen de Gazapolitiek van de huidige regering. 48.000 stemmen betekende dat 8,3 procent van de kiezers aan de Democratische kant van de voorverkiezing kritiek wilden uiten op hun kandidaat.

Biden versloeg Donald Trump in 2020 in Wisconsin met 20.000 stemmen voorsprong. De kans dat hij in november in deze staat wint als de 48.000 thuisblijven of een alternatieve kandidaat verkiezen, is niet groot. Ook in die andere cruciale staat, Michigan, dalen zijn kansen zonder de 100.000 mensen die daar Uncommitted stemden. Het helpt niet dat zelfs in de week dat zeven hulpverleners het leven lieten, berichten opdoken dat de VS opnieuw zware bommen aan Israël levert – het soort bommen dat tot massaal verlies aan levens kan leiden. Ook werd bekend dat de VS opnieuw F-15-gevechtsvliegtuigen aan Israël zullen leveren, ter waarde van 18 miljard dollar. Voor die vliegtuigen werd gezegd dat het jaren zal duren eer ze gebouwd en geleverd worden. Voor de munitie verwees minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken naar de ‘langdurige verbintenis om Israëls veiligheid te helpen verzekeren en het vermogen om zichzelf te verdedigen’.

Het werd een onmogelijke evenwichtsoefening – Israëlisch bloedvergieten, de extreme noodsituatie met gerapporteerde honger in Gaza, een mogelijke aanval op Rafah, wapenleveringen, en een Democratische achterban die niet pikt dat de regering Biden kant kiest voor Israël en de Palestijnen in de kou laat staan.’

Daar kwam een citaat bovenop van gewezen diplomaat van het VS-ministerie van Buitenlandse Zaken Aaron David Miller, die onder president Clinton, maar ook onder Republikeinse presidenten, vredesonderhandelingen in het Midden-Oosten heeft gevoerd. Hij zei aan The New Yorker: ‘Als je mij vraagt: denk ik dat Joe Biden dezelfde diepte van gevoelens en empathie heeft voor Palestijnen in Gaza als voor Israëli’s? Neen, dat heeft hij niet, en dat brengt hij ook niet over. Ik denk niet dat daar twijfel over bestaat.’

Een insider verwoordde wat een deel van de Democratisch achterban als onrecht aanvoelt.

(lees verder onder de preview)

In verdere interviews, onder meer op CNN, schetste Aaron David Miller dat er een verschil in tijdslijnen bestaat tussen Netanyahu en Biden. Biden riskeert zijn herverkiezing als de oorlog in Gaza niet snel eindigt, en de humanitaire situatie er niet snel beter wordt. Netanyahu riskeert een enorme kiesopdoffer, tenzij hij de oorlog kan rekken tot het politieke tij in zijn land keert. Vandaar dat Netanyahu momenteel aarzelt, zijn strijdkrachten in Gaza vermindert en het offensief in Rafah eindeloos aankondigt zonder dat het vooralsnog start.

De tweespalt verklaart de manier waarop Netanyahu de pleidooien van de regering Biden voor een militaire aanpak met minder bloedvergieten, en een staakt-het-vuren om humanitaire redenen, keer op keer naast zich neerlegt. Zijn extremistische coalitiepartners willen daar niet van weten, en zouden zijn regering doen vallen als hij wel de weg inslaat die Biden graag zou zien.

Deze week leek er toch iets te keren. Senator Chris Coons, een trouwe bondgenoot van Biden, zei voor het eerst dat hij een voorstander zou zijn voor voorwaarden bij militaire leveringen aan Israël als Netanyahu een grote militaire operatie in Rafah zou starten. Eerder had Democratische Senaatsleider Chuck Schumer nieuwe verkiezingen in Israël geëist, na het einde van de oorlog, omdat met Netanyahu geen land te bezeilen is. Een andere Democratische senator, Chris Van Hollen, die al eerder stemde voor restricties op de wapenleveringen, vond dat Biden zijn taal kracht moet bijzetten met ‘echte actie’. ‘Er mag geen patroon zijn waarbij de regering Netanyahu de president van de VS negeert, en we gewoon meer bommen van 1.000 kilo sturen.’ Anders gezegd: je kunt het je als leider van het machtigste land ter wereld niet veroorloven om keer op keer met een kluitje in het riet gestuurd te worden.

Wat in Israël indruk maakte, is dat niet alleen aan Democratische kant een aantal politici de buik vol had van wat in Gaza gebeurt. Ook Donald Trump toonde zich kritisch. ‘Israël ‘verliest de PR-oorlog’, zei hij donderdag, in een interview waarin hij dubbelzinnig bleef over wat hijzelf voorstond. ‘Ze verliezen zwaar (in de publiciteitsoorlog, red.), maar ze moeten voltooien wat ze gestart hebben, en wel snel, en dan kunnen we voortgaan met het leven.’

Het citaat werd in de Israëlische pers ruim opgepikt, en aangehaald als een bewijs dat een herverkiezing van Trump mogelijk niet zo positief zou uitdraaien voor Netanyahu als die soms lijkt te denken.

Ook donderdag gaf de ploeg Biden haar zwaarste waarschuwing aan de Israëlische regering. Eerst was er een rechtstreeks telefoongesprek tussen Biden en Netanyahu, waarin de eisen van het Witte Huis duidelijk gemaakt werden. Kort daarna volgden twee publieke verklaringen. Minister van Buitenlandse Zaken Blinken eiste ‘een onmiddellijk staakt-het-vuren’. Hij vroeg na het rapport van het leger ook een onafhankelijk rapport over wat met de zeven hulpverleners was gebeurd, en wilde veiligheidsgaranties voor hulpverleners. ‘Als we de eerbied voor menselijk leven verliezen, riskeren we ons niet langer te onderscheiden van wie we bestrijden.’

Woordvoerder John Kirby eiste in ‘uren of dagen’ een veranderde aanpak, zodat er minder bloed zou vloeien en meer humanitaire hulp zou aankomen in Gaza. ‘Als Israël zijin aanpak van de oorlog in Gaza niet verandert, zullen de VS hun politiek tegenover Israël veranderen’, verklaarde hij.

Kort daarna kondigde Israël aan dat er inderdaad meer hulp naar Gaza zou kunnen. via de haven van Ashdod en de Erez-grensovergang. Het was iets. Het was de eerste toegeving in tijden, al zal nog moeten blijken of er inderdaad beduidend meer hulp door de strenge controles geraakt.

Een dag later was de hoop op een grote doorbraak alweer wat vervaagd. De eis voor een onmiddellijk staakt-het-vuren werd in elk geval niet onmiddellijk opgevolgd, al was het maar omdat een voorstel rond de ruil van gijzelaars voor gevangenen door Hamas was afgewezen. En de Amerikaanse regering gewaagde van een toegenomen dreiging vanwege Iran tegen Israël en eventueel tegen Amerikaanse doelwitten, na een eerdere Israëlische raketaanval tegen Iraanse doelwitten in Syrië. De VS verzekerden Israël van bijstand als het tot zo’n aanval van Iran zou komen. De klemtoon in de communicatie vanuit het Witte Huis was alweer veranderd, en concentreerde zich op de gemeenschappelijke vijand.

Of de zeven doden echt een verschil zullen maken, en tot meer leiden dan sterke verklaringen en tijdelijke opstoten van verontwaardiging, leek alweer aan veel twijfel onderhevig.