Zuid-Afrikaanse president Ramaphosa na EU-Afrikatop: ‘We willen mee aan tafel, als gelijken’

Op de recente EU-Afrikatop in Brussel kondigde Europa forse investeringen aan in het zwarte continent. Maar als Europa het patentrecht op coronavaccins niet tijdelijk wil opschorten, beschouwt de Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa die top als een mislukking.

Eind vorige week verzamelden Europese en Afrikaanse regeringsleiders in Brussel voor een topontmoeting die de EU opnieuw moest positioneren als de beste en meest betrouwbare partner voor Afrika, ‘bevrijd van de demonen van het verleden’, zoals Europees voorzitter Charles Michel het uitdrukte. Brussel beloofde daarom 150 miljard euro voor grote infrastructuurwerken in Afrika. Maar de grote olifant in de kamer was corona, meer bepaald het Europese verzet tegen de tijdelijke opschorting van de patenten op covidvaccins.

‘De strijd tegen de pandemie moet gevoerd worden met solidariteit en generositeit’, zegt de Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa in een exclusief interview met Knack. ‘Ik heb de Europese leiders duidelijk proberen te maken dat het om een keuze op leven en dood gaat. Wat hebben de mensen die nu aan covid-19 sterven aan de grote investeringsplannen van straks?’

Volgens Ramaphosa staat Europa in de weg van een akkoord over een tijdelijke opschorting van de patenten op coronavaccins. ‘Europa verdedigt de belangen van degenen die de intellectuele eigendom over de vaccins claimen. De covidvacccins zijn nochtans noodzakelijk om uit de greep van de pandemie te raken. Ze kunnen dus niet benaderd worden als een manier om grote winsten te genereren voor een handvol grote bedrijven. Ze zijn een publiek goed. Afrika heeft nu een vaccinatiegraad van nauwelijks 10 procent van de bevolking. Dat zou in de kortst mogelijke tijd naar zeker 70 procent moeten gaan. Daarvoor moeten er zo snel mogelijk zo veel mogelijk vaccins beschikbaar komen.’

De EU wijst op de vaccindonaties en op de nieuwe productiesites die heel snel opgebouwd zullen worden in Egypte, Kenia, Nigeria, Senegal, Tunesië en Zuid-Afrika. Daarmee, zegt de EU, doet ze meer dan door de patenten op te schorten.

Cyril Ramaphosa: Wij zijn niet langer tevreden met de kruimels die overblijven nadat Europa voor zichzelf gezorgd heeft. We willen mee aan tafel, als gelijken. We willen in staat zijn zelf te produceren. We eisen niet dat alle intellectuele eigendom verdwijnt, we vragen enkel dat de patenten op covidvaccins voor een afgesproken periode opgeschort worden. Als Afrika en Europa de krachten willen bundelen, lijkt dat toch een vanzelfsprekende actie? Als deze kwestie niet opgelost raakt, zal de topbijeenkomst in Brussel als een mislukking gezien worden, vrees ik.

De EU belooft intussen 150 miljard euro voor grote investeringswerken in wegen, havens, spoorwegen en energieprojecten in Afrika. Bent u onder de indruk?

Ramaphosa: Het bedrag dat u noemt, wordt gespreid over zeven jaar, maar daar valt inderdaad veel mee te realiseren – als het plan ook werkelijk uitgevoerd wordt. We hebben wel vaker grote beloften gekregen van de rijke landen, bijvoorbeeld in het kader van het Klimaatakkoord van Parijs, waarin een Klimaatfonds voor het Zuiden met jaarlijks 100 miljard dollar in het vooruitzicht gesteld werd. De vraag is dus of de woorden dit keer wel in daden omgezet zullen worden, want we herinneren ons maar al te goed wat er in het verleden níét gerealiseerd werd. Het verschil is dat de EU nu zelf met dit investeringsplan is gekomen. Ik hoop dat men beseft dat de geloofwaardigheid afhangt van de effectieve uitvoering ervan.

Is dit investeringsplan bedoeld om China te beconcurreren in Afrika? Dat weet ik niet. Voor ons is iedereen welkom die de Afrikaanse ontwikkelingsdoelstellingen ondersteunt. Over de Europese plannen blijven er nog heel veel vragen open: welke concrete projecten zullen worden gefinancierd? Waar, wanneer, ten voordele van wie, en vooral: onder welke voorwaarden? Wij willen in geen geval dat dit investeringsplan ons terug zou leiden naar een afhankelijkheidsrelatie of uitmondt in een nieuwe koloniale wereldorde.

Vindt u de terugtrekking van Franse en Belgische troepen uit Mali dan een goede zaak?

Ramaphosa: De toenemende onveiligheid in de Sahel-regio is een van de grootste problemen waar we gezamenlijk voor staan. Het vertrek van Franse troepen uit Mali heeft vele redenen, ook van binnenlandse orde, maar zal niet bijdragen tot meer veiligheid of stabiliteit. Afrikaanse landen hebben internationale steun nodig.

De Franse president Emmanuel Macron sprak over Europese financiering voor de Rwandese troepen die ingezet worden tegen de jihadistische opstand in het noorden van Mozambique. U hebt zelf ook al opgeroepen tot meer internationale steun voor de landen uit zuidelijk Afrika die interveniëren in dat conflict.

Ramaphosa: De zoektocht naar middelen blijft belangrijk, voor alle troepen die in de provincie Cabo Delgado ingezet worden. Niet alleen de inspanningen van Rwanda moeten gefinancierd worden, ook de soldaten die uit verschillende landen uit zuidelijk Afrika komen. En daarvoor kijken we naar diverse internationale instellingen: de VN, de AU, de EU. Zuid-Afrika en enkele andere landen financieren zelf hun militaire aanwezigheid, maar onze budgettaire beperkingen maken het onmogelijk alles op onze schouders te nemen.