‘Zonder wervend verhaal lijkt Europa voor velen in het beste geval een lege doos’

De vijfde piste, alleen nog werken aan een eengemaakte markt, klinkt het meest bescheiden, maar stelt eigenlijk het hele Europese project in vraag. Economisch samenwerken en handel drijven was altijd een middel om een politiek doel en ideaal na te streven. Na de Tweede Wereldoorlog ging het eerst om vrede en heropbouw. Het was bijgevolg logisch dat kolen en staal, de bouwblokken van de oorlogsindustrie, als eerste gezamenlijk beheerd werden.

Ook vandaag blijft economische samenwerking relevant. Het politieke doel van vrede te stichten op het Europese continent of het opnieuw te verenigen lijdt daarentegen onder het eigen succes. De val van de Berlijnse muur en het Ijzeren gordijn ligt ver achter ons volgens velen. Oorlog in Europa lijkt heel ver weg. En eerder dan muren te doen vallen, willen steeds meer Europeanen er liever nieuwe bouwen.

Dat heeft geleid tot een kloof tussen de Europese burger en het Europese project. Het antwoord hierop kan zich niet beperken tot het verder versterken van de Europese parlementaire controle of instrumenten als het Europees Burgerinitiatief, hoe belangrijk beide ook zijn. Ook de voordelen van een eengemaakte markt of een uitwisselingsprogramma als Erasmus zijn geen zaken die voor alle burgers weggelegd of zelfs maar zichtbaar zijn. Dat geldt zelfs voor de regelgeving over een maximale arbeidsduur, verplicht zwangerschapsverlof, de afschaffing van roamingtarieven of meer rechten voor passagiers. Bovendien krijgt de Europese Unie hierdoor soms af te rekenen met een hardnekkig imago van regelnicht, en zeker niet alleen bij zij die voor een brexit hebben gestemd.

Zonder inhoudelijk project en wervend verhaal lijkt Europa voor velen in het beste geval een lege doos, voor vele anderen een economisch en bureaucratisch project dat over hun hoofden wordt bedisseld.

Er is dus nood aan een nieuw Europees verhaal, één dat we samen schrijven. En dan is het misschien niet eens zo dom van Juncker om de bal in ons kamp te leggen. Wat willen wij eigenlijk? Wat is ons Europees verhaal?

Als we de Eurobarometer moeten geloven, of kijken naar de beperkte opkomst bij Europese verkiezingen, lijkt het alsof steeds minder mensen van Europa wakker liggen. Helaas doet het nationale niveau het niet zoveel beter wat betreft publieke steun en kiezersopkomst.

Er leeft een (voor)oordeel dat Europa een eliteproject betreft. Europa zou opgericht zijn door en voor een sociaaleconomische elite van grote bedrijven en eurocraten of een intellectuele elite van universitairen.

Naast een legitimiteitscrisis, heerst er ook het gevoel dat Europa machteloos is. Het is moeilijk de noodzaak van een internationale aanpak van bijvoorbeeld een internationale vluchtelingencrisis te verkopen indien die internationale aanpak telkens tegenvalt of uitblijft. De frequente patstellingen in de Europese Raad helpen ook niet om het beeld tegen te spreken van een Europa dat als het al iets doet, meestal te laat komt. Als de lidstaten het niet eens raken, is het Europa dat faalt en de schuld krijgt.

Referenda blijken op dit ogenblik het politiek instrument bij uitstek om knopen door te hakken. Alles moet kunnen herleid worden tot een simpele vraag. De Europese Grondwet sneuvelde op die manier en ook het Verdrag van Lissabon moest een aantal hindernissen overwinnen. Griekenland stemde over het zogenaamde Trojkaplan dat het land moest redden van het faillissement, Nederland over het associatieakkoord met Oekraïne, de Britten over de brexit, de Italianen over een grondwethervorming en de Hongaren over het Europees spreidingsplan voor vluchtelingen.

Telkens werd alles herleid tot een keuze tussen ‘ja’ of ‘nee’. Niet alleen stuurt dit de discussies al snel richting een verhaal van zwart of wit, het sluit ook een heleboel andere vragen en antwoorden uit. Een bijkomend probleem is dat men hierdoor het onderscheid tussen het Europese project en de invulling ervan uit het oog verliest. Wanneer de Europese Unie te nemen of te laten is, gaat de notie dat de Unie maakbaar of verbeterbaar is en tegemoet kan komen aan de noden van burgers volledig verloren.

Misschien is het dus zo dom nog niet, een president van de Europese Commissie die de keuze tussen vijf brede opties aan de burger laat terwijl het publiek debat over Europa anders dreigt te verworden tot een zwart-witverhaal.

Het is tijd dat we allemaal onze nek uitsteken en zeggen voor welk Europa wij willen gaan. Als Europese Beweging hebben we op Europees vlak samen met andere ngo’s onze nek al uitgestoken en een eerste aanzet voor de discussie gegeven.

Europa kan én moet beter. Hoe, daar hebben we allemaal onze eigen ideeën en voorstellen over. Ook in België willen we dat debat nu aangaan en niet wachten tot de volgende Europese verkiezingen. Europa is van ons allemaal, het is aan ons om te zeggen wat we willen. Sommige zaken zijn nu eenmaal te belangrijk om alleen maar aan politici over te laten.