Maakt NAVO opnieuw fout met Oekraïne? ‘Poetin heeft geen extra motivatie nodig’

De afgelopen twee dagen vergaderde de NAVO in de Litouwse hoofdstad Vilnius. Volgens professor internationale politiek Sven Biscop raakte de belangrijkste beslissing op de top ondergesneeuwd door de aandacht voor het Oekraïense lidmaatschap.

Oorlog in Oekraïne: alles wat u moet weten

De afgelopen dagen verzamelden de 31 NAVO-lidstaten in Vilnius. Helemaal boven aan de agenda stond, vanzelfsprekend, de Russische invasie in Oekraïne en het eventuele lidmaatschap van Oekraïne tot de verdragsorganisatie.

In de aanloop naar de vergadering vroeg de Oekraïense president Volodymyr Zelensky om concrete stappen die het Oekraïense lidmaatschap in het vooruitzicht stelden. Maar al snel werd duidelijk dat de NAVO, onder meer onder impuls van de Verenigde Staten en Duitsland, daar niet toe bereid is. Volgens professor internationale politiek Sven Biscop (UGent en Egmont Instituut) was het voor de NAVO niet mogelijk om Oekraïne veel concrete beloftes te doen.

Volgens sommige analisten maakt de NAVO dezelfde fout als op de top in 2008, toen aan Oekraïne slechts werd beloofd dat het op een onbepaald moment in de toekomst zou kunnen toetreden.

Sven Biscop: In 2008 maakte de NAVO inderdaad een fout, maar intussen is de situatie grondig veranderd omdat Oekraïne in oorlog verkeert. Sinds het begin van de grootschalige Russische inval in Oekraïne was het voor de NAVO en zijn bondgenoten prioriteit om niet rechtstreeks met Rusland in een oorlog verwikkeld te raken. Daarom kon de NAVO de afgelopen dagen niet veel anders doen dan de belofte uit 2008 herhalen, maar dan wat mooier verwoord.

Oekraïne hoeft wel geen Membership Action Plan meer te doorlopen om tot de NAVO toe te treden. Is dat een grote stap voorwaarts, zoals NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg beweert?

Biscop: Dat is vooral een symbolische toegeving. Het Membership Action Plan valt inderdaad formeel weg, maar de NAVO verduidelijkt niet wat dan de precieze voorwaarden zijn waar Oekraïne aan moet voldoen. Zo behoudt ze alle marge om te beslissen wanneer ze Oekraïne rijp vindt om daadwerkelijk toe te treden. Er is met andere woorden niet zo heel veel veranderd.

Als Oekraïne pas bij de NAVO kan na de oorlog, heeft Rusland er dan geen baat bij om die zo lang als mogelijk te laten duren?

Biscop: Er zijn momenteel maar twee opties: ofwel stap je met een NAVO-toetreding mee in de oorlog, ofwel ondersteun je Oekraïne zo lang als mogelijk met alle mogelijke middelen zonder directe betrokkenheid.

Ik denk niet dat de Russische president Vladimir Poetin nog een extra motivatie nodig heeft om de oorlog zo lang mogelijk te laten duren. Zolang hij in Rusland de lakens uitdeelt, zal hij nooit bereid zijn om zijn oorlogsdoelen op te geven.

Naar aanloop van de top werd er druk gespeculeerd over eventuele ‘veiligheidsgaranties’ aan Oekraïne. Hoe moeten we daarnaar kijken?

Biscop: Ik begrijp die discussies eigenlijk niet goed. Een echte veiligheidsgarantie betekent dat je bereid bent om voor een ander land ten oorlog te trekken. Met andere woorden: dat is niets anders dan lidmaatschap. Dat kunnen we momenteel niet aanbieden, en dat mogen we met het woord ‘veiligheidsgaranties’ eigenlijk ook niet pretenderen.

In de marge van de NAVO-top werden er nog een heleboel militaire toezeggingen aan Oekraïne gedaan. Hoe belangrijk zijn die?

Biscop: Ze zijn van cruciaal belang. Het Oekraïense leger kan het land maar zo lang verdedigen als het militaire en financiële steun krijgt van het Westen. Zo’n topontmoeting is natuurlijk een mooi moment om zulke aankondigingen te doen, al wekt het soms de indruk dat de NAVO zélf wapens levert aan Oekraïne. Dat is niet zo: het gaat altijd om bilaterale leveringen waarbij de NAVO enkel een coördinerende rol opneemt.

Het is de Europese Unie die wel rechtstreeks de wapenleveringen financiert.

Biscop: De NAVO biedt ons als zelfverdedigingsorganisatie voldoende zelfvertrouwen om Oekraïne wapens te leveren, maar het is de Europese Unie die via de Vredesfaciliteit zulke leveranties deels betaalt. Dat is een grote stap voorwaarts voor de Unie die wel eens vergeten wordt.

De NAVO-bondgenoten keurden op de top ook drie regionale defensieplannen goed. Hoe belangrijk is dat?

Biscop: Vorig jaar keurden de NAVO-lidstaten het zogenaamde New Force Model goed op de top in Madrid, waarmee men het aantal NAVO-troepen in hoge staat van paraatheid aan de oostelijke flank wil optrekken tot 300.000. De staat van paraatheid wordt dus aanzienlijk opgevoerd.

In Vilnius werden er concrete plannen afgeklopt over hoe de NAVO dat wil organiseren – eigenlijk werd dat belangrijke nieuws wat ondergesneeuwd door de aandacht voor het Oekraïense lidmaatschap. Zo wordt de oostflank opgedeeld in drie sectoren die niet langer worden toegewezen aan individuele lidstaten, maar aan kleine groepen van bondgenoten die daar samen kleinere eenheden moeten stationeren.

Bovendien moeten ze zich voorbereiden voor het geval een NAVO-bondgenoot op zijn grondgebied wordt aangevallen en Artikel 5 wordt geactiveerd. België zal dus permanent aanwezig zijn aan de oostgrens. Daarvoor zal ons leger niet alleen over het nodige materieel moeten beschikken, maar ook vaker moeten deelnemen aan grootschaligere multinationale oefeningen. Dat zal een flinke smak geld kosten en veel meer vragen van onze soldaten.

Beschouwt men dat in Rusland en China niet opnieuw als een provocatie?

Biscop: Dat argument gaat niet op. Het gaat om defensieve versterkingen ter verdediging van het NAVO-grondgebied.

Heeft België wel de middelen om dat materieel en zulke oefeningen te financieren?

Biscop: België heeft natuurlijk een groeipad uitgestippeld om de defensie-uitgaven verder op te krikken, maar dat zal naar alle waarschijnlijkheid niet volstaan om aan de noden te kunnen voldoen. Met het oog op de verkiezingen van volgend jaar verwacht ik niet dat de regering-De Croo nog veel veranderingen zal doorvoeren, dus het zal aan de volgende regering zijn om dat groeipad naar boven bij te stellen.