Zal extreemrechts de steun aan Oekraïne stopzetten?

Extreemrechtse partijen waren tot voor kort vaak openlijk pro-Russisch. Zodra de macht binnen handbereik is, blijft de steun voor Oekraïne verbazend vaak overeind.

‘Oekraïne moet zich kunnen verdedigen,’ sprak Jordan Bardella, toen hij vorige week Eurosatory bezocht, Europa’s grootste wapenbeurs, die om de twee jaar net buiten Parijs plaatsvindt. Tijdens zijn bezoek sprak het kopstuk van het extreemrechtse Rassemblement National alsof hij net premier was geworden. Volgens Bardella moet Frankrijk ‘zijn veiligheidsarchitectuur in Oost-Europa verzekeren’.

Ook de NAVO-missies in de Noordzee en de Baltische staten moeten volgens Bardella absoluut voortgezet worden. Gisteren zette het kopstuk voor het Rassemblement National, dat volgens de peilingen in polepositie ligt om de parlementsverkiezingen van volgende zondag te winnen, de puntjes op de i. Bij een uitgebreid persmoment verklaarde Bardella nogmaals dat hij Rusland als een ‘multidimensionale dreiging’ ziet die ‘de belangen van Frankrijk en Europa’ in het gedrang brengt.

Zijn openlijke steun aan de NAVO en kritiek op Rusland mogen in zekere zin opmerkelijk genoemd worden. In het recente verleden was het RN, voorheen Front National, openlijk Russischgezind. De partij kreeg in 2014 een lening van meer dan 9 miljoen euro van het Kremlin. In 2017 werd Marine Le Pen ontvangen door Vladimir Poetin op het Kremlin. Tijdens de campagne voor de presidentsverkiezingen in 2022 zette Marine Le Pen de NAVO nog weg als een ‘oorlogszuchtige organisatie’.

Bij Bardella is er van al dat openlijke geflirt met het Kremlin geen sprake. In februari 2023 verklaarde hij in een interview in L’Opinion al dat patriottische Fransen Oekraïne horen te steunen. ‘Er komt geen einde aan het conflict zonder terugtrekking van Russische troepen en de terugkeer van de volledige soevereiniteit van Oekraïne,’ stelde Bardella toen.

Maar tegelijk blijft Bardella opvallend terughoudend in zijn benadering van het conflict. ‘Er bestaat een veel eenvoudiger woord dan “multidimensionele dreiging” om Rusland te beschrijven,’ zegt Jean-Yves Camus, directeur van het Observatoire des radicalités politiques. ‘In militaire termen noemen we zoiets een vijand. Het is opmerkelijk dat Bardella dat woord weigert te gebruiken.’

Daarnaast valt op dat Bardella vooral benadrukt wat Frankrijk onder zijn eventuele leiding níét zal doen. Voor Bardella mogen er onder geen beding Franse troepen naar Oekraïne worden gestuurd, en ook langeafstandsraketten die Russische steden kunnen raken zijn voor hem uit den boze. Bardella’s steun voor Oekraïne is er een van woorden, vindt Camus. ‘Voor Oekraïne is het cruciaal dat het wapens krijgt om zich te verdedigen. Het heeft niets aan pseudo-humanitaire overwegingen dat langeafstandsraketten mensen kunnen doden. Het heeft wapens nodig om te overleven.’

Le jeune premier: wie is Jordan Bardella, misschien wel de eerste radicaal-rechtse eerste minister van Frankrijk?

Vrienden van Oekraïne

Oekraïne is een moeilijk onderwerp voor radicaalrechtse partijen. De voorbije jaren bakten extreemrechtse partijen maar wat graag zoete broodjes met het Kremlin. Matteo Salvini, partijleider van de Italiaanse extreemrechtse Lega – voorheen Lega Nord – sloot in 2017 een samenwerkingsakkoord met Verenigd Rusland, de partij van Vladimir Poetin. Ook Geert Wilders trok in 2018 – vier jaar nadat Russische rebellen in Oost-Oekraïne de MH17 hadden neergehaald – naar het Russische parlement om daar de vriendschap tussen Nederland en Rusland te bezingen.

Maar zodra beide partijen het pluche van de macht nabij weten, blijken die pro-Russische overtuigingen doorgaans te smelten als sneeuw voor de zon. Kort na zijn onverwachte verkiezingsoverwinning zwoer Wilders nog dat hij alle steun voor Oekraïne zou tegenhouden. Maar al in februari, ruim drie maanden voor het uiteindelijke coalitieakkoord, kondigde hij aan dat hij bereid was om over steun aan Oekraïne te praten.

Oleksandr Karasevytsj, de Oekraïense ambassadeur in Nederland, noemde Wilders prompt ‘een vriend van Oekraïne’. Eind mei kondigde Nederland al aan een nieuw Patriotsysteem aan Oekraïne te willen leveren. In het hoofdlijnenakkoord belooft de nieuwe Nederlandse regering om Oekraïne ‘politiek, militair, financieel en moreel’ te blijven steunen tegen Russische agressie.

Ook in Italië onderging radicaalrechts een soortgelijke transformatie. Hoewel Giorgia Meloni – in tegenstelling tot coalitiegenoot Salvini – nooit in Poetin-shirt gefotografeerd werd, zinspeelde ze voorheen meermaals op een zekere sympathie. In 2015 noemde ze de Europese sancties tegen Rusland nog ‘nutteloos en masochistisch’. In 2018 feliciteerde ze Poetin met zijn herverkiezing, die volgens haar ‘ondubbelzinnig’ ‘de wil van het Russische volk’ weerspiegelde. In 2021 promootte ze het Russische Spoetnikvaccin nog als uitweg voor de coronacrisis.

Maar sinds ze in oktober 2022 de Italiaanse premier werd, geldt Meloni als een loyale bondgenoot van Oekraïne. Op de door Oekraïne georganiseerde vredestop in Zwitserland was Meloni een van de belangrijkste sprekers. Hoewel Italië zeker niet bij de grootste wapenleveranciers hoort, steunt het voldoende om niet uit de toon te vallen. Wanneer er over steunpakketten onderhandeld wordt, is Meloni geen spelbreker.

Die houding is volkomen logisch, vindt Daniele Albertazzi, professor internationale politiek aan de Universiteit van Surrey. ‘Het heeft voor Meloni geen enkele zin om moeilijk te doen over de westerse steun aan Oekraïne. ‘Meloni wil gezien worden als een verantwoordelijke en internationaal gerespecteerde leider. Dit is niet het gevecht dat ze wil aangaan.’

Fundamenteel moeten ook extreemrechtse leiders keuzes maken. ‘Meloni wil mee kunnen beslissen over wie de topposten in Europa krijgt’, zegt Albertazzi. ‘Als ze haar ambities wil waarmaken en een betere migratiedeal voor Italië wil krijgen, moet ze onderhandelen met de Europese Volkspartij of de sociaaldemocraten. Dat lukt niet als je voortdurend met Viktor Orban op de foto gaat en de boel probeert te saboteren.’

Bovendien is Italië al decennialang een trouwe bondgenoot van Amerika, en is NAVO-lidmaatschap geen punt van politieke discussie. ‘Om het een beetje bot te zeggen: Joe Biden geeft geen lor om wat Meloni over homoseksualiteit zegt’, aldus Albertazzi. ‘Hij geeft wel om wat Meloni over Oekraïne zegt.’

De schaduw van Trump

Het is vooralsnog afwachten welke effecten een eventuele overwinning van het RN voor de Europese steun aan Oekraïne zal hebben. Voor Oekraïne hoeft een eventuele cohabitation, waarbij RN de regering leidt onder Macrons presidentschap, geen ramp te zijn. Volgens de Ukraine Support Tracker van de Universiteit van Kiel, die de humanitaire en militaire steun aan Oekraïne bijhoudt, zei Frankrijk al 6 miljard euro aan militaire steun toe. Dat is een aanzienlijk bedrag, maar tegelijk is het gevoelig minder dan Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en zelfs Nederland en Denemarken.

In zekere zin sluit Bardella’s eerder welwillende houding ten opzichte van Rusland redelijk dicht aan bij de klassieke consensus in de Franse politiek, waar de dromen van een Russisch-Franse as nooit helemaal zijn opgegeven. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Italië en Nederland is de Franse politieke klasse uiterst wantrouwig tegenover de NAVO.

Tegelijk is het duidelijk dat een minder welwillend Frankrijk op een Europees niveau wel degelijk voor problemen kan zorgen. ‘Bardella heeft al meermaals gezegd dat er onmiddellijke onderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne moeten komen’, stelt Camus. ‘Dat is een erg welwillende houding tegenover Moskou, die volledig voorbijgaat aan het internationale recht. Dat is een enorm lakse houding van iemand die beweert dat hij opkomt voor de Franse en de Europese belangen.’

Dé grote test voor de westerse steun aan Oekraïne worden evenwel de Amerikaanse presidentsverkiezingen. De Republikeinse presidentskandidaat Donald Trump wil – net als Bardella – de oorlog in Oekraïne zo snel mogelijk beëindigen, zonder daarbij veel oog te hebben voor de Oekraïense belangen. Als Trump aan de macht zou komen, kan de berekening van veel Amerikaansgezinde leiders immers veranderen. Waar leiders onder Biden vooral punten scoren door Oekraïne te steunen, kan dat onder Trump grondig veranderen.

De vraag is bovendien of Rusland in staat zal zijn om van een eventuele vertwijfeling aan westerse kant gebruik te maken. In het verleden bleek Poetin met zijn diplomatieke manoeuvres ook heel wat landen te motiveren om Oekraïne net te steunen. Zijn plechtige bezoek aan Noord-Korea zorgde ervoor dat Zuid-Korea nu overweegt zijn wapenleveringen aan Oekraïne op te voeren. Dat Rusland via huurlingengroepen de Franse belangen in verschillende Afrikaanse landen bedreigt, zal geen enkele Franse president of regering welwillend benaderen. Ook bij een eventueel presidentschap van Donald Trump zijn er vermoedelijk grenzen aan wat Rusland klaar kan krijgen.

Van zijn electoraat hoeft Bardella alvast geen tegenkanting te verwachten. ‘Voor het Rassemblement National is Oekraïne absoluut geen prioriteit,’ aldus Camus. ‘In de campagne gaat het eigenlijk alleen over nationale aangelegenheden. Ook in deze campagne is er nauwelijks aandacht voor buitenlands beleid.’