‘Wortels van extremisme roei je uit met intelligente mix van sociale en repressieve maatregelen’

Klopt het dat verderfelijke ideologieën gericht zijn op mensen die vatbaar zijn om hun middelvinger op te steken naar de maatschappij, vraagt professor Bram Verschuere (UGent). Als dat zo is, dan past en reflectie over een intelligente mix van elkaar versterkende zogenaamd linkse (sociale) en rechtse (repressieve) maatregelen.

Wat de aanslagen ons steeds meer laten zien is dat verderfelijke ideologieën zeer snel en breed verspreid kunnen worden, en strategisch gericht worden op mensen die ‘vatbaar’ zijn voor dit gedachtengoed. Vele jongeren in troosteloze achterstandswijken ervaren minstens in hun perceptie een gebrek aan perspectief. Zij menen, terecht of onterecht, dat zij niet de kansen krijgen die anderen in onze samenleving wel krijgen. Malafide sociale ondernemers spelen daar handig op in: de imam van slechte wil die zieltjes probeert te winnen, weet waar hij moet zoeken. Wie geen perspectief ziet stapt makkelijker uit de samenleving, en krijgt het alternatief op een schoteltje aangeboden. Dat vertaalt zich in het beste geval in het individueel praktiseren van een geloof en bijhorende voorschriften die indruisen tegen de geldende normen en waarden. In het slechtste geval gaan enkelen, gehersenspoeld, tot de strijd over.

Als de bovenstaande aanname – al was het maar ten dele – klopt, dan hebben we een overheid nodig die gans haar instrumentarium sterker en gerichter gaat inzetten op de plaatsen waar de wortels van extremisme groeien. De overheid zet natuurlijk al vele middelen in op allerlei terreinen. Maar de doeltreffendheid ervan moet continu in vraag gesteld worden. Daarbij past reflectie over een intelligente mix van elkaar versterkende zogenaamd linkse (sociale) en rechtse (repressieve) maatregelen.

Ten eerste moet de overheid duidelijk maken dat zij iedereen wil meetrekken in een positief verhaal van echte integratie van kwetsbaren in de samenleving. Er zijn blijvende inspanningen nodig om mensen echt sterker te maken zodat ze ten volle hun kans kunnen gaan in de maatschappij. Laat ons misschien nadenken over verregaand ongelijk sociaal beleid. Niet enkel via het verder sociaal corrigeren van de sociale zekerheid, maar belangrijker nog via heel gerichte concrete ongelijke dienstverlening: op plaatsen waar kwetsbaarheid welig tiert, moeten het beste onderwijs, de beste arbeidsbemiddeling en het beste woonbeleid te vinden zijn. Daar moeten het beste verzorgende personeel, de beste kleuterleiders, de beste leerkrachten en de beste arbeidsconsulenten werken. En deze moeten daar royaal en resultaatsgericht voor beloond worden. En in die buurten moet een doeltreffend sociaal woonbeleid gevoerd worden.

De middelen daarvoor kunnen we halen bij de scholen en de voorzieningen in de betere wijken, waar mensen wonen die misschien iets zelfredzamer zijn. Dit vergt verregaande solidariteit, en daar is draagvlak voor nodig. Maar het kan een manier zijn om mensen het signaal te geven dat we ze echt willen opnemen in de samenleving. De slimme kleine in het kansarm gezin moet intensief begeleid en gestimuleerd worden door de school of het CLB, indien de ouders dat zelf onvoldoende kunnen. Dan kan de kleine vooruit, en echt deel gaan nemen aan onze samenleving. En wie gelooft in de samenleving, hoeft er geen middelvinger naar uit te steken.

Voor u mij van naïviteit verdenkt: aanwezigheid van de overheid betekent ook gedwongen en repressief optreden tegen de boodschappers van haat en tegen zij die bereid zijn de handschoen van terreur op te nemen. De vraag is of we de hogedrukspuit moeten hanteren, of de verfijndere poetsrobot. De Kärcher van Sarkozy heeft hem destijds de nodige populariteit opgeleverd om president van Frankrijk te worden. De hogedrukspuit levert weliswaar grondig werk, en is daarom zeer aanlokkelijk. Maar ze kan ook de voegen tussen de tegels beschadigen.

Als ‘wijken moeten worden opgekuist’ dan gebeurt dit misschien best met de poetsrobot die heel gericht op zoek gaat naar wat er moet opgeruimd worden: het isoleren van extremistische elementen zonder daarbij een ganse gemeenschap in het vizier te nemen. De deur van extremistische gebedshuizen moet dicht, maar gebedshuizen waar gematigdheid gepreekt wordt hebben bestaansrecht. Het zijn immers de positieve krachten in de gemeenschap, zorgvuldig gekoesterd door gericht sociaal beleid, die een deel van de oplossing zijn. Het zou zonde zijn die voegen tussen de tegels dan maar meteen mee weg te spuiten. Dat gezegd zijnde is het hierboven geschetste sociaal beleid ook een kwestie van rechten en plichten: de beste arbeidsbemiddeling voor kwetsbaren, wil ze effectief zijn, moet de betrokkenen ook wijzen op hun plichten om actief aan de slag te gaan.

In tijden waarin vele (lokale) overheden burgerparticipatie bepleiten als middel om de democratie en de sociale cohesie te versterken, ligt er een grote kans om als overheid en samenleving de lastige dialoog aan te gaan over veiligheid, integratie, extremisme, en samenleven in diversiteit. De tijd voor reflectie en dialoog is meer dan ooit rijp. Wereldwijd, ook in de moslimwereld, is de tegenbeweging van de verdraagzaamheid en de levensbeschouwelijke gematigdheid nog altijd veel sterker.

Gematigden van alle overtuigingen moeten elkaar spreken, en overheden hebben in het kader van hun participatiebeleid een verantwoordelijkheid om die dialoog te stimuleren. En ook de kwetsbaren in de moeilijke wijken moeten een sterkere stem krijgen om hun besognes aan te kaarten bij het beleid. Burgerparticipatie moet meer dan ooit een zaak worden van iedereen, en niet enkel de traditionele dominante stemmen laten horen. Op deze humus van intensieve dialoog die door een verantwoordelijke overheid wordt gestimuleerd, kan zich een breed gedragen en intelligente mix van elkaar versterkende sociale en dwingende beleidsmaatregelen ontwikkelen.