‘Wordt zondag de laatste kolonie ter wereld bevrijd?’

Bram De Botselier deed in het kader van zijn master Europese Internationale Relaties en Diplomatie aan het Europacollege onderzoek naar Puerto Rico, een eiland in de Caraïben dat deel uitmaakt van de Verenigde Staten en waar 11 juni een bepalend referendum plaatsvindt.

Op 11 juni stemmen 3,4 miljoen Amerikaanse burgers in een referendum over hun toekomst binnen de Verenigde Staten. Het gaat om de bewoners van het Caraïbisch eiland Puerto Rico, een ‘unincorporated territory’ van de Verenigde Staten en dus geen volwaardige staat, zoals Californië of Florida.

Als gevolg daarvan kunnen inwoners niet deelnemen aan verkiezingen voor het presidentschap of voor het Congres, zelfs al moeten zij wel federale wetten gehoorzamen. Aan deze situatie kan 11 juni een einde komen, maar het is nog maar de vraag of president Trump de uitslag van het referendum zal respecteren.

Kolonie, staat of onafhankelijkheid?

Puerto Rico’s onduidelijke politieke status is een gevolg van de Spaans-Amerikaanse Oorlog in 1898, toen Spanje het eiland moest afstaan aan de Verenigde Staten.

Ook al zijn Puerto Ricanen officieel Amerikaanse staatsburgers en hebben ze dankzij een eigen grondwet en gouverneur een zekere autonomie verworven, toch hebben ze nog steeds minder rechten dan Amerikanen op het vasteland. Zo hebben ze bijvoorbeeld geen stemrecht bij federale verkiezingen en krijgen ze maar de helft van de sociale zekerheidssubsidies in vergelijking met staten, ook al betalen ze evenveel sociale bijdragen. Daarnaast heeft Puerto Rico zwaar te lijden onder enkele protectionistische maatregelen die het Amerikaanse vasteland beschermen, maar die de import van goederen bijzonder duur maakt voor het afgelegen eiland.

Puerto Rico zit met andere woorden gewrongen in een situatie waarin het als onderdeel van de Verenigde Staten slechts een beperkte soevereiniteit heeft, zonder de voordelen te krijgen van een volwaardige staat. Door dit anachronisme wordt het eiland vaak omschreven als ”s werelds laatste kolonie’.

Als gevolg van de huidige economische en humanitaire crisis is de discussie rond de ambigue politieke status weer opgelaaid. De staatsschuld van zeventig procent van het bruto nationaal product weegt zwaar op de economie en de overheid kan niet meer aan zijn betalingsverplichtingen voldoen, waardoor op 3 mei een procedure gelijkaardig aan een faillissement werd opgestart. Aangezien Puerto Rico geen staat is, heeft het echter geen recht op de bescherming die andere Amerikaanse overheden kunnen inroepen tegen hun schuldeisers. Bovendien hebben de besparingsmaatregelen die zijn opgelegd door de federale overheid geleid tot een golf van protest, ook tegen de politieke status van Puerto Rico.

In 2012 stemde een meerderheid van de Puerto Ricanen tegen het voortzetten van de huidige status en op 11 juni wordt een nieuw referendum georganiseerd met drie keuzemogelijkheden.

De eerste optie stelt dat Puerto Rico een volwaardige staat wordt van de VS, met bijhorende rechten en verantwoordelijkheden.

De tweede mogelijkheid is de soevereiniteitsoptie, waarbij Puerto Rico volledig onafhankelijk wordt, maar wel zelfstandig kan kiezen om enkele bevoegdheden (zoals defensie) aan de Verenigde Staten uit te besteden.

Tot slot werd ook het status quo als mogelijkheid aan het stembiljet toegevoegd, onder druk van de federale regering.

Europa reageert (niet)

Als het verhaal van Puerto Rico u niet bekend is, bent u zeker niet alleen. Zelfs in de Verenigde Staten krijgt het onderwerp nauwelijks aandacht, ook in de media.

Nochtans zijn het de Verenigde Staten die het laatste woord hebben – ongeacht de uitslag van het referendum. Het is nog maar de vraag of de Republikeinse meerderheid het eerder Democratische Puerto Rico als staat zal willen erkennen.

Bovendien gaat de onafhankelijkheidsoptie in tegen de strategische belangen van de Verenigde Staten gezien de interessante geografische ligging van het eiland. Bijgevolg lijkt het onwaarschijnlijk dat de regering onder leiding van president Trump zal toestemmen om het status quo te wijzigen.

Verbazingwekkend genoeg voor wie de situatie kent, lijkt dit geen probleem voor de meeste Europese beleidsmakers voor hun contact met de Verenigde Staten. De kwestie wordt in het algemeen afgedaan als een bilateraal probleem tussen de Verenigde Staten en Puerto Rico, een binnenlandse discussie waar Europa niets aan kan bijdragen.

Nochtans houdt dit ons niet tegen elders onze zelfverklaarde steun voor democratie, mensenrechten en fundamentele vrijheden te verkondigen – denken we maar aan Rusland, China en een pak Afrikaanse landen.

Het klopt dat deze mooie woorden zelden worden omgezet in concrete beleidsdaden, maar dat over Puerto Rico zelfs alle retoriek ontbreekt, is opvallend.

Bram De Botselier deed in het kader van zijn master Europese Internationale Relaties en Diplomatie aan het Europacollege onderzoek naar Puerto Rico.