Wordt de oorlog in Gaza ‘Bidens Vietnam’?

Met het dreigement dat de VS de levering van offensieve wapens aan Israël zal stoppen als dat land een grootschalige invasie van Rafah start, is de gestage escalatie in retoriek uit het Witte Huis nogmaals verhard. Kan de oorlog in Gaza, zoals zijn linkse medestander Bernie Sanders aangeeft, ‘Bidens Vietnam’ worden?

Men zou het een evenwichtsoefening kunnen noemen. VS-president Biden veroordeelde vorige week tijdens een toespraak in het Holocaustmuseum van Washington het toenemend antisemitisme in eigen land en wereldwijd. ‘Mijn engagement voor de veiligheid van het Joodse volk en van Israël, en het recht van Israël om te bestaan als een onafhankelijke Joodse staat is onverzettelijk’, verklaarde hij, ‘ook als we het oneens zijn’.

Twee dagen na de ‘onverzettelijke steun’ ging Biden in een interview met CNN in op de onenigheid. Hij kondigde aan dat hij geen wapens zou leveren voor een grote invasie van de stad Rafah, waar een meerderheid van de bewoners van Gaza is samengedreven. Met Amerikaanse wapens zijn burgerdoden gemaakt in Gaza, gaf hij toe. ‘Het is gewoon verkeerd.’ De president preciseerde niet welke wapens hij niet meer zou leveren, maar de levering van defensieve wapens gaat gewoon door. Wat hij had aangekondigd, zei hij ook, kon geen nieuws zijn voor de Israëlische premier Benjamin Netanyahu, want hij had hem al weken op voorhand op de hoogte gesteld.

De relatie tussen Netanyahu en Biden, die nooit goed was, wordt met de maand slechter. Biden heeft volgens persberichten minstens één keer de hoorn neergegooid om voortijdig een telefoongesprek tussen de beide regeringsleiders te beëindigen. Na maanden van pleidooien en genegeerde suggesties vond Biden het tijd om met een concreet dreigement te komen.

Om de week af te sluiten werd vrijdagavond een langverwacht rapport van het ministerie van Buitenlandse Zaken vrijgegeven. Daarin stond dat men ‘redelijk’ kan besluiten dat Israël in Gaza het internationaal recht heeft geschonden, dat ‘gerapporteerde incidenten ernstige bezorgdheid’ verantwoorden. Maar de VS beschikken niet over concreet bewijs dat het internationaal recht inderdaad geschonden werd en zullen dan ook geen sancties treffen.

De vrijdagavond geldt in Washington als het ideaal moment om ongemakkelijke informatie met zo weinig mogelijk ophef te delen. Het rapport was een compromis – nog een evenwichtsoefening – tussen ambtenaren die Israël wél wilden veroordelen en anderen die niet zover wilden gaan.

Aan het eind van de week was niet duidelijk of Biden nettowinst had gemaakt met zijn dreigement. De Israël-critici binnen de Democratische Partij had hij maar matig tevredengesteld. Ja, enkele linkse parlementsleden onder de Democraten vonden het een stap in de goede richting. Maar dit bleef ver weg van hun belangrijkste eis: een onmiddellijk en langdurig staakt-het-vuren in Gaza.

De Israëlische premier Netanyahu kondigde aan dat het grote offensief in Rafah met of zonder VS-hulp zal starten. Zijn extremistische minister van Nationale Veiligheid Ben-Gvir vond dat Biden ronduit de kaart van Hamas trok, en illustreerde de vermeende liefde van Hamas voor Biden in een tweet. Hij werd weliswaar terechtgewezen binnen en buiten de regering. Maar ook sommige Israëli’s die Ben-Gvir minachten, vonden dat Biden met zijn interview en vooral met het blokkeren van een levering van 3500 zware bommen Hamas in de kaart heeft gespeeld.

Hamas ❤️Biden

— איתמר בן גביר (@itamarbengvir) May 9, 2024

Hamas, was de redenering, zal geen toegevingen meer doen in onderhandelingen over een staakt-het-vuren nu blijkt dat de VS een Israëlisch offensief willen stoppen.

Die lezing wordt niet gedeeld door de ploeg Biden.

De realiteit is wel dat de onderhandelingen over een bestand grotendeels stilliggen, na enkele weken met hoopgevende berichten. ‘De motivatie is minder om een akkoord te bereiken en meer om de tegenpartij de schuld te geven als de onderhandelingen falen’, zegt de gepensioneerde diplomaat Aaron David Miller aan The New York Times. Miller werkte als onderhandelaar in het Midden-Oosten voor zowel voor Republikeinse als Democratische presidenten. ‘De enige partij die echt haast wil maken’, aldus Miller, ‘is Biden’.

(lees verder onder de preview)

Comeback van Hamas?

Over de diepere reden van de Amerikaanse koerswijziging of ten minste verharding van de taal, gaf minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken zondag enig inzicht. De VS, zei hij in tv-interviews, blijven achter de doelstelling staan om Hamas te bestrijden, te ontwapenen, van de macht te verdrijven, maar dat zal niet gebeuren via een massale invasie van Rafah, zoals Netanyahu betoogt. Zo’n massale invasie, aldus Blinken, zal integendeel leiden tot chaos, waaruit Hamas zich kan hergroeperen als een guerrillabeweging. Dat valt al waar te nemen in andere delen van Gaza, die Israël als ‘veilig’ had beschouwd, aldus Blinken, en waar intussen opnieuw gevechten zijn uitgebroken.

Terwijl Blinken zijn verduidelijkingen gaf, publiceerde de Wall Street Journal een relaas over de heropflakkering van Hamas als guerrillabeweging.

Netanyahu stelt de invasie van Rafah voor als beslissend, maar ‘in dit type van oorlog’, zegt gepensioneerd Israëlisch generaal Shlomo Brom aan de krant, ‘zijn er – denk ik – geen beslissende momenten.’ Zo’n invasie ‘zou geen einde van de oorlog betekenen. Een einde van de oorlog kan enkel bereikt worden als de twee zijden de politieke beslissing nemen om een akkoord over een staakt-het-vuren te sluiten’.

Dat was zondag ook de klacht van Antony Blinken. Israël had geen ‘geloofwaardig plan’ voorgelegd voor een invasie van Rafah, en evenmin een ‘geloofwaardig plan’ voor wat er na de oorlog met Gaza zal gebeuren.

Politieke gevolgen

De ploeg Biden werkt aan een breder akkoord in het Midden-Oosten,: een langdurig bestand gecombineerd met de normalisatie van de betrekkingen tussen Saudi-Arabië en Israël, het uitzicht op een tweestatenoplossing met een rol voor Arabische Staten bij de financiering en de militaire bewaking van de heropbouw van Gaza. Zo’n plan met vooruitzichten op een langetermijnregeling zou misschien de kritiek van de linkerflank in de Democratische Partij tot bedaren brengen. Tot dusver wijst niets er op dat zo’n breder akkoord voor de verkiezingen in november gerealiseerd of zelfs maar aannemelijk kan worden.

(lees verder onder de preview)

Sinds enkele weken, en ook zondag weer op tv-zender NBC, suggereerde links boegbeeld en gewezen presidentskandidaat Bernie Sanders dat Gaza ‘Bidens Vietnam’ kan worden. Sanders, die de protestbeweging tegen de oorlog in Vietnam vanop de eerste rij meemaakte, weet natuurlijk ook dat er grote verschillen zijn. In Vietnam vochten 500.000 Amerikanen, van wie er tienduizenden stierven. Dat bracht de oorlog pijnlijk dichtbij voor vele kiezers, die wisten dat hun zonen opgeroepen waren of konden worden.

De protesten tegen de oorlog in Gaza nemen niet de vlucht van de protesten tegen Vietnam. Maar Sanders ziet een politieke gelijkenis. De toenmalige president Lyndon B. Johnson was vanuit links oogpunt heel succesvol. Hij wist sociale programma’s door het parlement te krijgen, en burgerrechten vooruit te helpen. Maar de oorlog was dusdanig onverteerbaar voor een deel van de achterban, en zo onpopulair, dat hij eind maart 1968 besloot geen kandidaat te zijn voor een tweede ambtstermijn. Ook Biden is volgens Sanders behoorlijk succesvol met wat hij aan maatregelen goedgekeurd kreeg (een meerderheid van kiezers is een andere mening toegedaan). Maar de Amerikaanse steun aan een bloedbad in Gaza, in een oorlog waaraan de VS, in de woorden van Sanders, ‘geen cent meer mag bijdragen’, kost Biden kiezers. De stemmen die Biden aan Gaza verliest, kan hem de verkiezing kosten. Biden verliest vooral de steun van jongeren en partijvrijwilligers, aldus Sanders. Jongere kiezers opteren misschien voor een derde kandidaat. En vrijwilligers, die het loopwerk moeten doen om een president verkozen te krijgen, zijn gedemotiveerd.

Twee stemmen voor de prijs van één

Binnen de partij kwam de kritiek op het CNN-interview van de president voornamelijk uit twee richtingen. Een aantal pro-Israëlische geldschieters waren verre van blij. Democratische megadonor Haim Saban noemde de blokkering van munitie en wapens in een mededeling een ‘slechte, slechte, slechte beslissing op alle niveaus.’ En ook: ‘Laten we niet vergeten dat er meer Joodse kiezers zijn, die inzitten met Israël, dan moslimkiezers die inzitten met Hamas.’

Daarnaast kwam er opvallende kritiek van Mark Penn. Penn was tussen 1995 en 2008 adviseur van Democratische president Bill Clinton en van presidentskandidaat Hillary Clinton.

In een opiniestuk onder de titel ‘Biden doet alles verkeerd’ argumenteert hij dat de stemmen in het centrum te zoeken zijn, en dat ‘linkse’ ingrepen zoals in verband met Gaza de kansen van Biden op een herverkiezing niet helpen.

Penn geeft de cruciale staat Michigan als voorbeeld. Biden won die staat in 2020, maar ligt nu volgens peilingen 3 procent achter bij Donald Trump.

(lees verder onder de preview)

In de primary van de staat stemden 101.000 Democraten ‘uncommitted’, om hun afkeer van Bidens politiek inzake Gaza te tonen. Tegelijk stemden 300.000 Republikeinse kiezers voor Nikki Haley, die intussen niet langer presidentskandidaat is.

Om zijn achterstand in de peilingen in te halen heeft Biden 250.000 extra stemmen nodig, berekende Penn. De ‘uncommitted’ komen wellicht in meerderheid terug bij Biden terecht, schat hij, maar zij volstaan niet. Als Biden daarentegen op de gematigde Republikeinen mikt die op Haley stemden, zijn de 250.000 extra kiezers gemakkelijker te bereiken. Want de stemmen die Biden bij haar haalt, kun je met twee vermenigvuldigen: want terwijl Biden een stem wint, verliest Trump de stem. Van de kiezers van Haley heeft Biden er slechts 125.000 nodig om in Michigan op gelijke hoogte te komen. En dus is het zinniger dat Biden zich op de verzuchtingen van die kiezers focust, vindt Penn. Die willen maatregelen om illegale migratie te beteugelen, maar tegelijk gulheid tegenover migranten die al in het land verblijven. Ze zijn gemiddeld pro-Israël. Biden zou beter maximale druk uitoefenen op Hamas, aldus Penn, en een plan bedenken ‘dat Israël in staat stelt Rafah in te trekken maar genoeg voorzorgsmaatregelen voorziet voor de burgers van Rafah zodat de Amerikaanse president de actie kan ondersteunen’.

Biden, wiens medestanders hem soms ‘de meest pro-Israëlpresident in de geschiedenis’ noemen, staat voor moeilijke keuzes.