‘Wordt 2016 het jaar van de Brexit?’

‘De uitkomst van het referendum gaat over meer dan de opsplitsing van de EU alleen’, schrijft Harry De Paepe. Hij staat stil bij de mogelijke gevolgen van een vertrek van Groot-Brittannië uit de Europese Unie.

‘Ik geloof dat 2016 het jaar wordt waarbij we heel vitaal en fundamenteel de relatie tussen het VK en de EU veranderen en daarbij eindelijk de bezorgdheden van het Britse volk over ons lidmaatschap aanpakken.’

David Cameron was nimmer zo klaar over het wanneer hét EU-referendum zou plaatsvinden in zijn land dan in een toespraak op 18 december 2015. De toespraak besloot een EU-top over het geval ‘Verenigd Koninkrijk’. Officieel vermeldt het Conservatieve verkiezingsprogramma – dat Cameron de overwinning bracht in mei 2015 – dat er ten laatste in 2017 een referendum zou plaatsvinden. Cameron hoopt nu een akkoord tussen hem en de andere EU-leiders te bewerkstelligen tegen februari. Dan zou, volgens verschillende bronnen, het Britse volk haar zegje kunnen doen in juni of oktober 2016.

Wat wil Cameron?

De Britse regering probeert een onderhandelingspakket van vier korven (‘baskets’) binnen te halen.

Daarbij wil het een ‘opt out’ uit een immer naar elkaar groeiende EU en wil geen deel uitmaken van verdere integratie binnen de EU.

Men wil garanties voor andere munteenheden (lees: het Pond) binnen de eurozone – een enorm heikel punt, zo blijkt – en de Londense City. De Eurogroep moet aan macht inleveren als het over de interne markt gaat.

De Britten willen dat ‘onnodige’ regels voor het bedrijfsleven worden geschrapt en een eisen een verdere liberalisering van de markt.

Dan is er de vraag om een restrictie op sociale bescherming voor migranten. Wie als nieuwkomer het VK binnenkomt krijgt, als het van Cameron afhangt, vier jaar lang geen enkele uitkering. Daar vallen ook burgers uit EU-lidstaten onder (lees voornamelijk Oost-Europese inwoners die de laatste jaren in grote getale het Kanaal oversteken).

Downing Street 10 benadrukt dat indien de vier eisen worden ingewilligd dat deze dan ook meteen permanent zijn. Daarnaast hamert de Britse premier sinds die vreselijke novembervrijdag in Parijs op een de versterking van de eigen nationale veiligheid.

Vooral over de laatste eis is er heibel. De Oost-Europese landen liggen dwars en vinden dat hun inwoners onnodig worden geviseerd. Hoewel de Poolse regering – geleid door de partij Recht en Rechtvaardigheid die samen met de Tories een fractie vormen in het EU-parlement – nu een compromis aanbiedt. Indien Cameron ermee zou instemmen om NAVO-legerbases op te richten in Polen, zou het land bereid zijn in te gaan op de eisen van de Britse regering. Maar of de Franse en Duitse overheden hiermee zullen instemmen is nog maar de vraag. Rusland zou zich gebruuskeerd kunnen voelen.

Mogelijke gevolgen van een Brexit

De Britse bevolking lijkt volgens de peilingen verdeeld over het lot van hun land in de EU. Er wordt in Brussel zelfs gevreesd dat de stemmen voor een brexit het zullen halen. Dit zou de Europese Unie op haar grondvesten doen daveren. Niet alleen betekent het een verlies van 11% van zijn budget (het aandeel van de Britse bijdrage in 2014 aan de EU-begroting) en 16% van zijn economie.

Maar het Verenigd Koninkrijk zelf zou kunnen kraken, omdat het er alle schijn van heeft dat de Schotten zich niet naar de exit willen begeven. Indien men de EU verlaat – en indien de peilingen in het voordeel wankelen van de Schotse separatisten – zou het Schotse referendumspook weer kunnen opdoemen.

Daarnaast zou er opnieuw een gesloten grens opdoemen tussen Noord-Ierland en de Ierse Republiek, wat een knauw kan betekenen in het vredesproces op het kleinere eiland.

Vooral een probleem voor de Conservatives

Daarnaast hoopt men met het referendum een decennia oude tweespalt binnen de Conservative Party op te lossen. Sinds de toetreding van het eiland in 1973 tot de EEG, zorgde het lidmaatschap regelmatig voor verhitte debatten binnen huidige regeringspartij. Het werd zelfs de rechtstreekse aanleiding voor de val van Margaret Thatcher in 1990. Labour kon tot en met de komst van David Cameron als oppositieleider in 2005 gerust zijn van de politieke macht omwille van die interne verdeeldheid. De machtsdrang bij de Tories was echter zo sterk, dat ze zich eendrachtig achter Cameron schaarden en de strijdbijl ten grave droegen om Downing Street te bemachtigen. De gok van het EU-referendum lijkt dus ook voor een groot deel bedoeld om het EU-debat binnen de eigen rangen voor eens en altijd te beslechten. Oud-minister Michael Portillo sprak hierover zijn hoop uit op de BBC. Norman Tebbit, een andere oud-minister, vreest dan weer het ergste scenario voor zijn partij en waarschuwt voor een splitsing. Terwijl meer en meer backbenchers zich als euroscepticus uiten, gooien Tory grandees zoals William Hague zich in de strijd om het VK in de EU te houden.

Ook binnen Labour, dat officieel gaat voor een no-vote tegen een exit, rommelt het. In 1975, toen het eerste referendum over het Britse lidmaatschap werd gehouden, was de partij tegen een toetreding van het land. De huidige voorzitter, Jeremy Corbyn, stemde toen duidelijk tegen die optie. Heel wat old school Labourleden lopen dus ook niet warm voor de Europese Unie, zij het voor andere redenen dan de Tory’s. De EU is te liberaal en te rechts. Alweer betreft het een tegenstelling tussen de klassieke linkervleugel en de Blairites.

De Britten zijn verdeeld, de EU is verdeeld, het VK dreigt opgedeeld te worden, de Conservatives zijn verdeeld, Labour lijkt verdeeld. Kortom, de uitkomst van het referendum gaat over meer dan de opsplitsing van de EU alleen.