‘De Wit-Russen hebben hun geduld met Loekasjenko dan wel verloren, maar het alternatief is niet duidelijk’, schrijft Jonathan Holslag (VUB).
‘Europa toont zich opvallend voorzichtig.’ Dat was de bijna minachtende conclusie van Oleg Barabanov, hoogleraar aan de Russische Academie voor Wetenschappen, na de terughoudende reactie van de Europese Unie op de onrust in Wit-Rusland. Zijn conclusie: Europa laat nu ook het laatste beetje mensenrechten in zijn buitenlandbeleid vallen. En zonder westerse steun zal de opstand tegen het leiderschap van Alexander Loekasjenko uitdoven. Maar ook Rusland is eerder terughoudend. Wit-Rusland lijkt een land dat eigenlijk niemand wil.
Voor de Wit-Russen zelf was het nooit helemaal duidelijk wat precies de identiteit van hun land bepaalt. Door de geschiedenis heen was het een slagveld in Oost-Europa. De rood-witte vlag waarmee demonstranten door de straten van Minsk trekken, verwijst naar de periode waarin het Pools-Litouwse Gemenebest de plak zwaaide. De officiële vlag is dan weer een product van de Sovjetoverheersing.
Wit-Rusland lijkt een land dat eigenlijk niemand wil.
Na de val van de Sovjet-Unie slaagde Alexander Loekasjenko erin het land bijeen te houden door een combinatie van patronage en een relatief milde dictatuur. De staat zorgde voor werk, voor onderwijs, voor gezondheidszorg. Het leven was arm, maar eenvoudig. En veel mensen konden zich daarin vinden. Op het platteland leefde zo’n derde van de bevolking sowieso ver weg van alle buitenlandse invloed. Maar nu, na 26 jaar aan de macht, bracht de coronacrisis de positie van Loekasjenko aan het wankelen.
De demonstranten roepen om democratie, maar voor zover we beschikken over onafhankelijke peilingen, lijkt de bevolking het niet echt te weten. Uit een enquête van onderzoeksbureau Gallup blijkt dat de Wit-Russen democratie nuttig vinden, maar niet op de westerse manier. Wit-Russen staan wantrouwig tegenover Europa. Het doet denken aan Rusland in het begin van de jaren negentig, toen de bevolking na decennia communisme even versuft en onzeker rondkeek, maar algauw aanvoelde dat democratisering op zijn westers een moeilijk proces was.
De Wit-Russen hebben hun geduld met Loekasjenko dan wel verloren, maar het alternatief is niet duidelijk. Ze hebben lessen getrokken uit de Russische anarchie na de implosie van de Sovjet-Unie, maar ook uit het politieke tumult in Oekraïne. De Wit-Russen halen de neus op voor de toestand in dat andere grensland. Het schept de omstandigheden voor een voorzichtige transitie. Als Loekasjenko geen al te grote blunders maakt, kan een combinatie van twijfel en intimidatie de democratische beweging afmatten.
Moskou steunt hem daarbij met zogenaamde politieke adviseurs, specialisten in informatieoorlog en inlichtingenofficieren. Beetje bij beetje krijgen zij het Wit-Russische veiligheidsapparaat in hun greep. Op langere termijn zal Rusland aansturen op een geregisseerde machtswissel. Geen Oekraïne-scenario dus voorlopig, met een machtsovername zoals in de Donbas en de Krim, maar een heimelijk, geleidelijk proces.
Als Loekasjenko geen al te grote blunders maakt, kan een combinatie van twijfel en intimidatie de democratische beweging afmatten.
De Wit-Russen hangen nu al grotendeels vast aan Rusland, door leningen en handel. De meeste Wit-Russen waren, tot voor de berichten over Russische huurlingen in het land, gewonnen voor een unie met Moskou. Het Kremlin kan met een charmeoffensief opnieuw steun voor zo’n constructie winnen.
Het is Russische machtspolitiek met de handrem. Wit-Rusland is strategisch relevant voor Moskou. Het zou een geopolitiek pressiemiddel kunnen worden als de Amerikanen hun militaire aanwezigheid in Polen blijven vergoten. Maar het Kremlin wil die invloed niet tegen elke prijs. De Russen moeten nu al miljarden steun pompen in de Krim, Oost-Rusland en bondgenoten in de Kaukasus. Er zijn grenzen aan de macht.
En ook al maken de Wit-Russen zich geen illusies over de motieven van de Russische president Vladimir Poetin, hechte relaties zijn nog altijd een aantrekkelijker perspectief dan een burenruzie. Zeker omdat het Westen voor de meesten geen optie is. Wit-Rusland zal wellicht dus niet zoveel veranderen. Wie verandering wil, zal vertrekken. Al zullen zelfs zij twee keer nadenken, want een groot deel van de Wit-Russische arbeidsmigranten ervaart in zijn nieuwe land waarschijnlijk evenveel miserie als in het thuisland.
Wit-Rusland blijft een intrigerend land en het leert erg veel over de verschuivingen in de wereld. De massabetogingen geven de indruk dat de coronacrisis een crisis voor autoritaire leiders wordt. Maar voorbij de spandoeken heerst vooral twijfel over het democratische alternatief. Wit-Rusland bevestigt ook het talmen van Europa. En het feit dat Rusland alweer een beetje meer van zijn historische invloedssfeer versterkt.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
