Wint Xi de handelsoorlog van Trump? ‘Het is niet dat we China nu wel kunnen vertrouwen’

Met importheffingen die alle richtingen uitgaan, probeert Donald Trump de Chinese economische dreiging te counteren. China spreekt harde taal terug. En Europa? Dat dreigt gekneld te raken tussen twee valsspelers.

De heffingenpolitiek van de Amerikaanse president Donald Trump schiet alle kanten op. Begin april kondigde hij in de rozentuin van het Witte Huis alomvattende importheffingen aan tegen vrijwel elk land ter wereld.

Amper een week later, onder druk van de donkerrode beurskoersen, de stijgende rente op Amerikaans schuldpapier en de toenemende onvrede binnen de Republikeinse Partij, laste de president een tarievenpauze van 90 dagen in.

Al is die pauze relatief: nog steeds geldt een basistarief van 10 procent op alle goederen die de VS binnenkomen en blijven de heffingen van 25 procent op zowel auto’s als aluminium, staal en hun afgeleiden overeind.

Bovendien worden Canada en Mexico niet gevrijwaard, en krijgt ook het China van president Xi Jinping de volle laag. Peking sloeg begin april meteen terug, het draaide uit op een losgeslagen tarievenopbod waarbij beide kanten van de Stille Ocean er slag om slinger procenten bijkwakten. De voorlopige tussenstand: de VS heffen tot maximaal 145 procent op Chinese producten, China 125 procent op Amerikaanse goederen.

Die confrontatie bleef niet tot een procentenoorlog beperkt. Tot voor kort kregen Chinese bedrijven een uitzondering voor elk pakket van minder dan 800 dollar dat ze naar de VS verscheepten. Met dat regime maakte Trump komaf – een klap voor Chinese e-commercereuzen zoals Temu en Shein.

China op zijn beurt beperkte nog meer dan voordien de export van de zeldzame aardmetalen naar de VS, zette zes Amerikaanse ondernemingen op een lijst van onbetrouwbare entiteiten en heeft twaalf Amerikaanse bedrijven geïdentificeerd waarmee Chinese tegenhangers niet zomaar meer mogen samenwerken.

Even – heel even – leek er beterschap op komst, toen midden april bleek dat een heleboel Chinese producten zoals smartphones, semiconductoren en chips alsnog een uitzondering krijgen voor de torenhoge heffingen en slechts voor 20 procent zullen worden belast. Trump deed er alles aan om geen gezichtsverlies te lijden. De uitzonderingen zijn slechts tijdelijk, klonk het, ook China mag zich binnenkort aan een pakket tarieven op technologische producten verwachten.

De man met het tarievenplan: hoe Donald Trump met invoerheffingen de wereldorde wil hertekenen

Chinese dreiging

Donald Trump is vermoedelijk niet het brein achter dit alles, merkt Dirk De Bièvre op, professor internationale politieke economie (UAntwerpen). ‘Hij is slechts de spreekbuis, de echte architect is zijn voornaamste handelsadviseur Peter Navarro.’

Navarro, die een doctoraat aan Harvard behaalde, zat 90 dagen in de cel omdat hij na de bestorming van het Capitool niet tegen Trump wilde getuigen. Voor hem vormt China de grootste bedreiging voor de VS. Al sinds 2006 publiceert hij daarover boeken, in 2011 bracht hij nog Death by China uit.

Daarin verklaart hij onder meer dat elke dollar die Amerikaanse consumenten aan Chinese producten spenderen door Peking zal gebruikt worden om de VS kapot te maken. En dat gelooft Navarro nog altijd.

‘Er gaat een existentiële dreiging uit van de Chinese Communistische Partij (CCP) in haar streven naar wereldwijde dominantie’, schreef Navarro in Project 2025 – een duizend bladzijden tellend document van de conservatieve Heritage Foundation dat beschouwd wordt als de ideologische onderbouw van Trump en diens omgeving.

Navarro haalt voornamelijk uit naar de oneerlijke concurrentie waar China al langer dan vandaag om bekendstaat. Zo kunnen Chinese bedrijven, onder meer dankzij aanzienlijke staatssteun, hun goederen veel goedkoper aanbieden dan hun westerse concurrenten en krijgen westerse bedrijven maar moeilijk toegang tot de Chinese markt – die praktijken zijn ook Europa al jarenlang een doorn in het oog.

Maar zijn Trumps tarieven het juiste middel om daar verandering in te brengen en China’s dominantie te breken? De Bièvre denkt het niet. ‘Navarro leeft nog altijd in de wereld van gisteren waarin industriële productie allesbepalend is voor de politieke macht van een land. Dat de VS veel meer goederen importeren uit China dan omgekeerd hoeft bovendien geen probleem te zijn, zoals Trump en Navarro beweren.

‘Het bewijst vooral dat het met de Amerikaanse koopkracht goed gaat en het bestendigt de positie van de Amerikaanse dollar als wereldwijde reservemunt. Dat levert de VS veel voordelen op.’

Doorvechten

China had de escalatie van de voorbije weken vermoedelijk graag anders gezien. In het begin van Trumps tweede ambtstermijn zocht het uitdrukkelijk naar diplomatieke toenadering met de VS. Na Trumps herverkiezing vroeg Xi al om wederzijds respect en een constructieve samenwerking. De Chinese vicepresident Han Zheng woonde Trumps inauguratie in het Witte Huis bij – daarvoor had hij een ontmoeting met zijn Amerikaanse collega JD Vance en Tesla-baas Elon Musk.

Ook werd Marco Rubio, de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, nogal creatief van de Chinese sanctielijst gehaald door hem een andere naam te geven. Als senator was Rubio eerder verantwoordelijk voor een aantal assertieve wetsvoorstellen die China als vijandig beschouwde en die Rubio een reisverbod opleverden.

En toen Trump al in februari en maart tweemaal het tarief op alle Chinese goederen verhoogde, reageerde Xi nog terughoudend met slechts gerichte en beperkte tegenheffingen. Maar al die avances bleken een maat voor niets, zo moest Peking de voorbije dagen vaststellen.

Terneergeslagen toont China zich allerminst. ‘We zullen tot het einde doorvechten’, reageerde het Chinese ministerie van Handel strijdvaardig. Xi doorbrak zijn stilzwijgen pas na een bezoek van de Spaanse premier Pedro Sanchez – alsof hij zich daarvoor niet wilde bezighouden met de strapatsen van Trump.

Dat Xi nu zo resoluut in de tegenaanval ging, hoeft nauwelijks te verbazen, zegt Elizabeth Economy, China-experte aan de Universiteit van Stanford en China-adviseur in het Amerikaanse handelsministerie onder de regering-Biden. ‘De vastberadenheid van China komt voort uit de overtuiging dat het als tweede grootste economie ter wereld niet voor de VS hoeft te buigen.

Maar ook uit de onzekerheid of er met de regering-Trump wel een overeenkomst te sluiten valt. Bovendien is China tot in de puntjes voorbereid. De afgelopen jaren heeft het een robuust vergeldingsinstrumentarium ontwikkeld, met tarieven, sancties, exportcontroles, en onderzoeken naar buitenlandse bedrijven – maatregelen die het sinds de regering-Biden steeds vaker ging toepassen.’

Bovendien komen de Amerikaanse tarieven voor Xi niet helemaal ongelegen, zegt Economy. ‘Ondanks grote investeringen en vooruitgang in de technologiesector is de Chinese economie nooit helemaal hersteld van de coronapandemie. Het consumentenvertrouwen staat op een laag pitje, de werkloosheid bij afgestudeerde jongeren is torenhoog en het spaargeld van veel huishoudens heeft geleden onder de moeilijkheden in de vastgoedsector en de zwakke prestaties van de aandelenmarkten.

Ook was er een groeiende ontevredenheid onder de bevolking over Xi’s onwil om in de economie de rol van de markt boven die van de staat te stellen. Zelfs op de streng gereguleerde Chinese sociale media kwam er steeds openlijker kritiek op de president.

Maar nu zullen de Trump-tarieven als verklaring dienen voor elk probleem in de Chinese economie en zal de Chinese bevolking zich van nature verenigen tegen die duidelijke externe dreiging. In dat opzicht is het een groot cadeau van Trump aan Xi’, zegt Economy.

Een blik op Chinese media bevestigt dat beeld. ‘Welke tarieven Trump ook oplegt, China is onwrikbaar. De pen waarmee hij zijn tarievenbesluiten ondertekent is vermoedelijk in China gemaakt’, kopte de Chinese regeringsgezinde krant Guancha – kantoorbenodigdheden zijn een van de belangrijkste Chinese exportproducten naar de VS.

Op sociale media deelde een woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken een toespraak van de voormalige leider Mao Zedong uit 1953. ‘Hoe lang de oorlog ook duurt, we zullen nooit zwichten’, zei Zedong toen China en de VS elkaar in de Koreaanse Oorlog bekampten. En die boodschap geldt ook nu.

Chinese nationalistische bloggers zijn bovendien ziedend op JD Vance omdat die de Chinese bevolking schoffeerde op de Amerikaanse televisiezender Fox News. ‘We lenen geld van Chinese boeren om vervolgens producten te kopen die diezelfde Chinese boeren fabriceren’, klonk het. ‘Onwetend, onbeleefd, verrassend en spijtig’, oordeelde het Chinese buitenlandministerie.

Leidt Trumps tarievenoorlog tot nieuwe Grote Depressie? ‘De schok is groter, maar er is hoop’

Obstakels

Op zijn sociale media Trump heeft intussen meermaals aangegeven dat hij een telefoontje uit China verwacht, maar op dat aanbod is Peking tot op heden niet op ingegaan. In China willen ze eerst weten wat Trump en co. nu eigenlijk willen. ‘Wij dringen er bij de VS op aan een grote stap te zetten om hun fouten te corrigeren, de wederkerige douanerechten volledig terug te draaien en terug te keren naar het rechte pad van wederzijds respect’, aldus het Chinese ministerie van Handel. 

Een groot handelsakkoord tussen beide landen moeten we niet meteen verwachten, denkt Economy. ‘Ik zie twee obstakels. Aan de Chinese kant is er weinig appetijt om de hervormingen door te voeren die nodig zijn om met westerse concurrenten een gelijk economisch speelveld te creëren. En aan Amerikaanse kant ben ik er dan weer niet van overtuigd dat iedereen in het Witte Huis wel degelijk op een akkoord uit is. Sommigen in de regering-Trump willen een nog veel agressievere ontkoppeling van de Amerikaanse en de Chinese economie realiseren.’

Trump er heeft er alle vertrouwen in dat de VS de confrontatie kan uitzitten. ‘Wanneer een land – de VS – miljarden dollars verliest in de handel met bijna elk land ter wereld waarmee het zaken doet, dan zijn handelsoorlogen gemakkelijk te winnen’, zo zei hij al in 2018, toen hij als president een allereerste tarievensalvo op China had afgevuurd.

Maar in het Amerikaans blad Foreign Affairs schrijft Adam Posen, econoom en voorzitter van het Peterson Institute for International Economics, dat China de beste kaarten heeft om te blijven escaleren en de uitputtingsslag vol te houden.

Ook De Bièvre denkt dat. ‘Op veel vlakken zal de goederenhandel tussen beide landen bijna volledig stilvallen’, zegt hij. ‘Een deel van de Chinese producten willen de VS zelf beginnen fabriceren of zullen ze elders moeten vinden – en er dan ook meer voor betalen. Maar voor sommige dingen zijn ze volledig van China afhankelijk, denk aan zeldzame aardmetalen die nodig zijn voor de defensie-industrie en de ruimtevaartsector. Op dat vlak staan de VS met hun rug tegen de muur.’

De Wereldhandelsorganisatie (WHO) waarschuwt dat de handel tussen de VS en China tot 80 procent kan terugvallen – op termijn dreigt het wereldwijde bruto binnenlands product met 7 procent te slinken. Economy ziet dan ook een verliessituatie voor beide landen.

‘De VS en China zijn nu verwikkeld in een globale race tussen vraag en aanbod. Bedrijven in China die met lage winstmarges werken en afhankelijk zijn van de Amerikaanse exportmarkt zullen het moeilijk krijgen en gaan misschien failliet. Amerikaanse bedrijven die afhankelijk zijn van onderdelen uit China zijn al begonnen met werknemers te ontslaan. Consumenten in de VS zullen hier enorm onder lijden. De enige winnaars in dit scenario zijn de mensen in beide landen die pleiten voor de ontkoppeling van beide economieën.’

Volgens de huidige stand van zaken is het Amerikaanse tarievenregime het hoogste sinds 1909 en Trumps heffingen, zo voorspelt het Budget Lab van de Universiteit van Yale, zouden de gemiddelde inwoner tot 4400 dollar per jaar kosten – de laagste inkomens zouden verhoudingsgewijs het hardst getroffen worden.

Onbetrouwbaar

China en de VS lijken erop uit te zijn om zo veel mogelijk andere landen of regio’s aan hun zijde te krijgen. Trump kiest vooral voor de stok en Xi eerder voor de wortel. Trump wil zijn handelspartners met heffingen tot betere bondgenootschappen dwingen, Xi maakt landen het hof die hun relatie met de VS door Trumps onbehouwen onvoorspelbaarheid heroverwegen. Trump beweert dat een 75-tal landen hem intussen hebben gecontacteerd, terwijl Xi deze week voor het eerst in tien jaar buurlanden Cambodja, Vietnam en Maleisië bezoekt op zoek naar alternatieve afzetmarkten.

‘China zal ook eindelijk trachten om zijn binnenlandse consumptie aan te zwengelen om producten aan de man te brengen die tot voor kort naar VS werden geëxporteerd’, zegt Victor De Decker, China-specialist aan het Egmont Instituut. ‘Chinese politici denken bijvoorbeeld na over een beter uitgebouwde zorgsector of kinderopvang, zodat Chinezen meer tijd en geld kunnen vrijmaken voor wat in China vervaardigd wordt. Maar dat zal de Chinese markt nog minder toegankelijk maken, onder meer voor invoer uit de EU.’ 

Want ook de EU komt voor China nadrukkelijk in beeld. Europa en China moeten samenwerken om ‘de globalisering te verdedigen’ en ‘eenzijdige pesterijen te bestrijden’, zei Xi na het bezoek van Sanchez. ‘De EU zal de tweestrijd tussen de VS en China hoe dan ook voelen’, zegt De Bièvre. ‘China moet zijn binnenlandse productie staande houden en daarvoor zijn stocks legen. Uiteraard komt de EU, met haar 450 miljoen relatief welvarende inwoners, daarbij nadrukkelijk in beeld.’

Peking en Brussel staan in principe open voor nauwere samenwerking, toch heerst er aan het Schumanplein enige ongerustheid. ‘Als China dit moment wil aangrijpen om de EU dichterbij te krijgen, dan wil ik eerst daden zien in plaats van mooie woorden’, zegt een Europese handelsdiplomaat. Zal China, nu het zijn producten niet langer zomaar naar de VS kan uitvoeren, zijn goederen nog meer dan voordien tegen spotprijzen op de EU-markt dumpen en zo de Europese producenten uit de markt concurreren?

Wildeman Trump drijft landen in de armen van China

Commissievoorzitter Ursula von der Leyen belde midden april met de Chinese premier Li Qiang om de kwestie te bespreken. Naar verwachting zullen de twee een systeem opzetten om de handelsstromen te monitoren. Maar de Commissie neemt liever het zekere voor het onzekere. In haar recent actieplan voor staal en aluminium spreekt Brussel alvast over maatregelen die moeten voorkomen dat de Europese markt door Chinese goederen overspoeld wordt.  

‘Tijdens Trumps eerste termijn waren velen ervan overtuigd dat China de VS zou vervangen als wereldleider en meer met de EU zou samenwerken, onder meer rond klimaat’, zegt Economy. ‘Maar dat is niet gebeurd, door de coronapandemie, door de Chinese confrontatiediplomatie en omdat China niet klaar was om ’s wereld belangrijkste producent van goederen te worden.

Intussen heeft China zich beter voorbereid, al moet het oppassen voor zijn destabiliserende rol op het wereldtoneel – denk aan zijn militaire assertiviteit in de Indo-Pacific, zijn steun aan de Russen bij hun agressie jegens Oekraïne en zijn oneerlijke handelspraktijken, die ook voor landen zoals Mexico en Brazilië steeds problematischer worden.

Tot nu toe is Europa nog niet op het Chinese aanbod ingegaan om samen de handschoen op te nemen tegen de VS. Europa kan maar beter opletten. Want het is niet omdat de VS nu een onbetrouwbare partner lijken dat China wel betrouwbaar zou zijn.’

Trumps tarieven treffen ook België: hoe hard voelen we de klap?