Houdt het vrijwilligersleger achter Wikipedia stand in de huidige informatieoorlog?

De gratis encyclopedie Wikipedia is het doelwit van grappenmakers, maar ook van kwaadwilligen.

Aanvankelijk heerste nogal wat scepsis over Wikipedia. Een gratis encyclopedie, op het internet? Geschreven door vrijwilligers die daar toevallig tijd voor hebben en die niet noodzakelijk experts zijn in de materie? Toch heeft Wikipedia met de jaren een betrouwbare reputatie opgebouwd, vooral door de onafhankelijkheid en transparantie waarmee een uitgebreid netwerk van vrijwillige moderators de teugels in handen houdt. Anno 2023 heeft de site bijna 2 miljard maandelijkse gebruikers. Ze prijkt al jaren in de toptienlijstjes van meest bezochte websites ter wereld.

Voor bedrijven, politici en andere publieke figuren is een persoonlijke Wikipediapagina een cruciaal onderdeel van hun public relations. Bij zoekopdrachten verschijnt Wikipedia zo goed als altijd bij de eerste resultaten. De voorbije jaren zijn er dan ook talloze verhalen van prominenten die erop betrapt werden dat ze hun eigen Wikipediapagina hadden aangemaakt of opgesmukt. In 2014 moest N-VA-politicus Pol Van Den Driessche bijvoorbeeld toegeven dat hij op de wikipagina over zichzelf enkele paragrafen over beschuldigingen van seksuele intimidatie had laten schrappen. Onderzoek van de IP-adressen wees uit dat dat gebeurde vanaf de computers in het N-VA-partijsecretariaat.

Knock-out

Bij klassieke encyclopedieën zoals de Winkler Prins of de Encyclopedia Britannica moest je noodgedwongen wachten op een nieuwe editie om de recentste stand van zaken te lezen. Maar op Wikipedia zijn er dag en nacht editors actief die artikels bijwerken wanneer er opvallende ontwikkelingen zijn. Berucht is de snelheid van de zogenaamde ‘deaditors’ die na het overlijden van prominenten de bewuste wikipagina aanpassen – alle werkwoorden in de verleden tijd plaatsen bijvoorbeeld.

Maar niet elke update heeft een even nobel doel. Het open systeem van Wikipedia, waarbij iedereen met een internetverbinding toevoegingen kan uitvoeren, wordt vaak misbruikt voor kortstondige grapjes. Al in 2016 testte journaliste Naomi Skoutariotis voor DataNews hoe eenvoudig dat was: ze beschreef op Wikipedia zichzelf als het idool van actrice Nathalie Meskens. En toen klimaatactiviste Greta Thunberg begin 2023 verzeild raakte in een Twitterdiscussie met de vrouwenhatende influencer en ex-kickboxer Andrew Tate, voegden grapjassen aan Tates overzicht van kickboxwedstrijden toe dat hij in zijn laatste match ‘met knock-out werd verslagen door Thunberg’. Wikipediahoaxers kunnen ook relatief makkelijk artikels aanmaken over fenomenen of personen die niet bestaan – tot een moderator ingrijpt om die weer te verwijderen.

Maar het blijft niet altijd bij grapjes. Gericht ‘vandalisme’ tegen Wikipediapagina’s kan zelfs leiden tot geschiedvervalsing. Zo kwam in 2021 een einde aan een jarenlange campagne waarbij Kroatische ultranationalisten sleutelposities hadden verworven als moderators op de Kroatische Wikipediapagina’s. Van daaruit hadden ze de geschiedenis van het land letterlijk herschreven. Datzelfde jaar werd ontdekt dat een anonieme Chinese huisvrouw meer dan tweehonderd naar elkaar verwijzende Wikipediapagina’s over fictieve gebeurtenissen uit de Russische middeleeuwse geschiedenis had bijeengeschreven. En eerder deze maand publiceerden de Poolse historici Jan Grabowski en Shira Klein een artikel in het Journal of Holocaust Research waarin ze uiteenzetten hoe een groep Pools-nationalistische moderators de Engelstalige wikipagina’s over de Holocaust en het Poolse Jodendom hadden proberen te beïnvloeden.

Censuurgrendel

Wegens het vertrouwen dat burgers in Wikipedia hebben, kijken ook bepaalde overheden er nauw op toe. In landen als Saudi-Arabië en Belarus zijn al mensen in de cel gevlogen omdat ze Wikipediapagina’s over gevoelige onderwerpen hadden bewerkt. Verschillende dictaturen en repressieve regimes beperken de toegang tot Wikipedia of tot specifieke pagina’s. In China zit de hele website sinds enkele jaren achter de censuurgrendel van de Great Chinese Firewall.

Een ander pad dat sommige regimes kiezen, is dat van het bewust verspreiden van desinformatie via de encyclopedie. In 2022 publiceerden het Institute for Strategic Dialogue en het Center for the Analysis of Social Media een paper waarin ze waarschuwen voor de manieren waarop overheden de encyclopedie naar hun hand proberen te zetten. Ze vrezen vooral infiltratie, waarbij propagandisten zich opwerken tot betrouwbare Wikipediavrijwilligers en vervolgens subtiele propaganda in artikels beginnen te smokkelen. Geregeld leiden dergelijke pogingen tot zogenaamde edit wars, vooral over gevoelige onderwerpen zoals de coronacrisis of de Russische inval in Oekraïne. Het Wikipedia-artikel over de oorlog in Oekraïne is vorig jaar tienduizenden keren bewerkt en leidde al tot de schorsing van 86 ‘vrijwilligers’ die een Kremlinsausje over de tekst probeerden te gieten.

Vaccincriticus

In kringen van antivaxers lees je dan weer geregeld de complottheorie dat Robert Malone, die zichzelf de ‘uitvinder van de mRNA-vaccins’ noemt, van Wikipedia zou zijn ‘geschrapt’ omdat hij in de eerste helft van 2021 uit de kast kwam als vaccincriticus. Malone voerde in de jaren 1980 enkele experimenten uit die – samen met de ontdekkingen van talloze andere wetenschappers – decennia later uiteindelijk zouden uitmonden in de ontwikkeling van de mRNA-techniek. Een pionier dus, maar de persoonlijke ‘uitvinder’ daarvan is hij niet.

Bepaalde Wikipediapassages waarin hij toch die grotere rol kreeg toebedeeld, waren een tijdlang te lezen in het lemma over mRNA-vaccins, maar werden na enkele dagen weer geschrapt. Censuur? Niet meteen. Het ging om aanpassingen door een Wikipediavrijwilliger met de naam ‘Glasspool1’, en de echtgenote van Malone heet… Jill Glasspool. De relevante bijdragen van Malone staan vandaag vermeld in de voetnoten van Wikipedia, bij de vroegste RNA-experimenten.

Oplichters

Ondertussen proberen ook oplichters geld te halen uit Wikipedia. De encyclopedie verbiedt namelijk ‘zelfpromotie’ en raadt mensen dan ook af om een pagina over zichzelf aan te maken. Allerlei marketing- en pr-bedrijfjes beweren daarom dat ze over jou of je bedrijf een lovende pagina op Wikipedia kunnen binnensmokkelen. Vooral vanuit Pakistan opereren tientallen dergelijke dienstverleners, die adverteren op Google of wervende mails sturen aan bedrijfsleiders. Bijna altijd gaat het om oplichters die verdwijnen met de noorderzon zodra je hen geld hebt gestort.

Of het nu gaat om grappenmakers, informatievandalisme uit persoonlijke ijdelheid of bewuste desinformatiecampagnes van buitenlandse inlichtingendiensten: Wikipedia is uitgegroeid tot een slagveld in de online informatieoorlog. Hopelijk houdt het vrijwilligersleger achter de site stand.