Het Europees Parlement staat voor haar meest onvoorspelbare voorzittersverkiezingen van de laatste jaren. De winnaar heeft de grote schoenen van Martin Schulz te vullen. ‘Elke fractie zou een Verhofstadt kunnen gebruiken’
Tot het najaar van 2016 was het klaar en duidelijk: de Duitser Martin Schulz van de socialistische S&D-fractie zou begin 2017 het voorzitterschap van het Europees Parlement afstaan aan een kandidaat van de christendemocratische Europese Volkspartij (EVP), die alle steun zou krijgen van de S&D. De verdeling van de legislatuur van vijf jaar in twee helften hield mee de grote coalitie in stand tussen de EVP en de S&D. Samen hebben ze 406 van de 751 zitjes in het halfrond, een ruime meerderheid dus.
Die deal begon te verdampen toen de S&D het niet zag zitten dat de EVP zowel de voorzitter van de Europese Raad (Donald Tusk), die van de Europese Commissie (Jean-Claude Juncker) als die van het Europees Parlement in de rangen zou hebben.
Daarom schoven de socialisten eind november dan toch een kandidaat naar voren, Gianni Pitella. Daarmee bliezen de socialisten de grote coalitie op, die al sinds 2004 standhield, en werd de race ingezet naar de meest open voorzittersverkiezing in jaren. Nadat de Europese Conservatieven en Hervormers (ECH) in september al N-VA’ster Helga Stevens naar voren schoven, enkele kleinere fracties hun favorieten kozen en na heel wat talmen ook de liberale fractieleider Guy Verhofstadt (Open Vld) in de race stapte, gingen er deze week maar liefst zeven kandidaten in debat tijdens een meeting gemodereerd op Politico. De eerste ronde vindt plaats op 17 januari.
Politieke koehandel
Professor Europese politiek Steven Van Hecke (KU Leuven) overloopt mee de kanshebbers, te beginnen met de Italiaanse EVP’er Antonio Tajani, lid van het Forza Italia van Silvio Berlusconi. Zijn figuur is niet alleen controversieel omwille van zijn nauwe banden met Berlusconi, maar ook omdat hij als Europees commissaris, bevoegd voor onder meer Vervoer en Industrie, geweten zou hebben van de sjoemelsoftware in Volkswagenauto’s. Zelf heeft Tajani dat altijd wel ontkend.
‘Helga Stevens zal een mooie score halen in de eerste ronde’
‘De keuze verraste mij’, geeft Van Hecke toe. ‘De parlementsleden van Forza Italia volgen in Europa wel loyaal de EVP-lijn. Dat betekent dat Tajani positief staat tegenover de Europese integratie en sociaal-economisch eerder rechts is. Hij is ook vicevoorzitter van het Europees Parlement.’
Tegenover Tajani staat Pitella, de kandidaat die eigenlijk niet had mogen opkomen. De fractievoorzitter van de S&D was tussen 2009 en 2014 vicevoorzitter van het Europees Parlement en in 2014 heel even waarnemend voorzitter. Pitella is uitgesproken pro-Europees en pleit, net als Guy Verhofstadt, voor het ‘Verenigde Staten van Europa’-model. De Italiaan wil ook een Europees leger en een rechtstreeks door het volk gekozen voorzitter van de Europese Commissie.
Na de EVP en de S&D zijn de Europese Conservatieven en Hervormers van Helga Stevens de grootste fractie. Zij wil de kandidaat van alle parlementsleden zijn, dus ook – en vooral – van hen ‘die zich in de steek gelaten voelen door de grote coalitie’ van de EVP en de S&D. ‘In het parlement zouden open, democratische debatten moeten worden gevoerd waar meerderheden worden gevormd op basis van argumenten, niet op basis van een politieke koehandel die in het geheim bedisseld wordt’, schrijft Stevens in haar verkiezingsmanifest.
‘Iemand als Pitella is niet in staat om dat parlement te enthousiasmeren’
Daarin zitten ook extreemrechtse partijen als de Ware Finnen. Dat maakt het moeilijk voor Stevens, zeggen de meeste Europese waarnemers en ook Van Hecke. ‘Zij zal een mooie score halen in de eerste ronde, maar is noch voor de S&D, noch voor de EVP een aanvaardbare kandidaat. En zonder een van die twee fracties kun je nooit voorzitter van het Europees Parlement worden.’
Beppe Grillo
En dan is er nog Guy Verhofstadt. Zijn ALDE is maar de vierde fractie van het Europees Parlement, maar hij beheerst al enkele weken de strijd rond het voorzitterschap. Eerst was er de twijfel of hij kandidaat wilde worden, ook al schoof zijn fractie hem naar voren. Nog voor hij zichzelf kandidaat stelde op zijn Facebookpagina, zocht hij al toenadering tot de socialisten om samen een blok te vormen tegen de EVP. Pittella schoot die deal snel af. ‘Dit is heilloos van Verhofstadt. Dit is niet de piste die wij volgen. Wij gaan voluit voor Pittella’, zei Europees parlementslid Kathleen Van Brempt (sp.a) erover in De Standaard.
Een paar dagen na zijn geflirt met de socialisten ging Verhofstadt in onderhandeling met de Vijfsterrenbeweging van Beppe Grillo, die wilde toetreden tot ALDE. Ook die deal sprong af, een farce die Verhofstadt volgens velen gezichtsverlies deed lijden.
In Gazet van Antwerpen noemde politicoloog Hendrik Vos (UGent) Guy Verhofstadt nog een schaduwkandidaat. Ook Van Hecke schrijft de liberaal niet af. ‘Hij zet het Europees Parlement op de kaart, omdat hij bevlogen is en Europa uitlegt. Alle fracties zouden zo’n Verhofstadt kunnen gebruiken. Dat betekent niet dat iedereen het eens is met zijn pro-Europese standpunten. Zelfs binnen zijn eigen fractie worden zijn ideeën niet altijd gedragen. Hij had beter fractievoorzitter geweest van de socialisten of de groenen. Iemand als Pitella is niet in staat om dat parlement te enthousiasmeren.’
‘De voorzitter moet de boel samenhouden en het halfrond een gezicht geven’
Naast de vier kanshebbers zijn er nog drie kandidaten van kleine fracties, waar weinig van wordt verwacht. De Britse Jean Lambert is de groene kandidaat. Zij is naast haar politieke werk ook in allerlei ngo’s actief en werkt vooral rond duurzame ontwikkeling en mensenrechten. De Italiaanse communiste Eleonora Forenza neemt de handschoen op voor Europees Unitair Links/Noords Groen Links, Laurentiu Rebega voor Europa voor Naties en Vrijheid
Van Hecke verwacht een open strijd, althans in de eerste ronde. ‘Daarna is het neuzen tellen en uitkijken naar de coalities. In die fase is een deal tussen Pittella en Verhofstadt wel mogelijk.’
Op de familiefoto
Eigenlijk heeft de voorzitter, hoewel zijn halfrond door de jaren heen machtiger is geworden, zelf weinig politieke macht, zegt Van Hecke. ‘Als de voorzitter de Europese Raad mag toespreken voor de Europese top, krijgt hij of zij nog net een plaatsje op de familiefoto, maar dan wordt hij vriendelijk verzocht zich naar de uitgang te begeven. Hij of zij moet de boel samenhouden en het halfrond een gezicht geven.’
Dan zijn de fractieleiders van de S&D en vooral de EVP veel belangrijker, want zonder minstens een van hen valt er nauwelijks een meerderheid bij elkaar te scharrelen in het parlement. Voor de S&D is dat nu nog Pittella, voor de EVP de Duitser Manfred Weber, die deze week de overeenkomst tussen de EVP en de S&D lekte.
Het is dus uitkijken naar een voorzitter die ook buiten de Brusselse bubbel krijgt uitgelegd waarom iedereen zijn deel van de vluchtelingen moet opvangen
Dat neemt niet weg dat Schulz zijn rol uitgesproken politiek invulde. Hij staat bekend als een voorvechter van de Europese waarden, zowel tegen landen buiten – met Turks president Erdogan lag hij meermaals op ramkoers – als binnen de EU die die waarden dreigen met de voeten te treden – hij noemde het beleid van de nationalistische regering in Polen als een van de enigen een ‘coup’. Daarnaast onderhoudt hij een uitstekend relatie met Commissievoorzitter Juncker, wat de samenwerking tussen beide instituties heeft vergemakkelijkt.
Daardoor wachten de opvolger van Schulz grote uitdagingen. De Unie moet momenteel onder een slecht gesternte werken. In landen als Frankrijk, Nederland en Italië groeit het euroscepticisme en het is wachten op een krachtige tegenstem vanuit Brussel. In een interview met Politico liet Schulz al optekenen dat ‘sommige politici in de Brusselse bubbel de voeling met de zorgen van hun kiezers zijn kwijtgeraakt.’
Daar komt nog bij dat in het dossier dat voorlopig het meeste aandacht krijgt in de lidstaten, de brexit, het parlement als enige verkozen orgaan van de Europese Unie nog een stem moet vinden. Guy Verhofstadt, ook hoofdonderhandelaar van de brexit voor het parlement, trok eind vorig jaar nog van leer omdat hij niet was uitgenodigd op de informele vergadering waarop de staats- en regeringsleiders hun strategie bespraken.
Ook de andere uitdagingen die het parlement heeft vooropgesteld voor 2017 – immigratie, terrorisme, belastingontwijking, klimaatverandering en de digitale markt – zijn niet van de poes, net omdat de lidstaten er beknot worden in hun vrijheid. Het is dus uitkijken naar een voorzitter die ook buiten wat Schulz de ‘Brusselse bubbel’ noemt krijgt uitgelegd waarom iedereen zijn deel van de vluchtelingen moet opvangen of waarom een lidstaat als Ierland 13 miljard belastingen moet terugvorderen van Apple na een ruling die ze zelf heeft uitgewerkt.
Europese Unie
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
