Wie was Yahya Sinwar, de radicale Hamas-leider die door Israël werd gedood?

Met de dood van Yahya Sinwar heeft Israël de onbetwiste Hamas-leider uitgeschakeld. Portret van een zeloot die als geen ander de Israëlische maatschappij kende.

Na twee dagen van intens overleg was de beslissing unaniem. Yahya Sinwar, Hamas’ plaatselijke leider in Gaza, werd op 6 augustus ook de leider van de gehele beweging. De verkiezing kwam een week nadat Ismail Haniyeh, de vorige politiek leider van Hamas, was omgekomen bij een aanslag in de Iraanse hoofdstad Teheran.

In zekere zin is de benoeming van Sinwar de officiële bevestiging van een bestaande toestand. Sinds de gruwelijke Hamas-aanval van 7 oktober was Sinwar de facto al de leider van de Palestijnse terreurbeweging. Toch is zijn verkiezing als hoofd van het politieke bureau in zekere zin een verrassing. ‘Het houdt eigenlijk weinig steek om Sinwar politiek leider te maken’, zegt Erik Skare, die als onderzoeker aan de Universiteit van Oslo verschillende boeken schreef over Palestijnse verzetsbewegingen. ‘Hij staat op een Israëlische hitlist en moet de organisatie runnen vanuit een tunnel, met beperkte communicatiemiddelen. Dat zorgt voor enorme praktische uitdagingen.’

De verkiezing van Sinwar zorgt voor een heuse omwenteling binnen Hamas. Haniyeh gold – naar Hamasnormen – als een pragmaticus, die open stond voor onderhandelingen met Israël. Lange tijd genoten de politieke en de militaire vleugel van Hamas een opmerkelijke autonomie. Met de verkiezing van Sinwar lijkt het verschil tussen beide vleugels voorgoed weg te vallen. Hamas had altijd een intern consensusmodel, zegt Skare. Er bestond een soort balans tussen hardliners en pragmatici, die met elkaar overeen moesten komen. Met Sinwar lijkt die balans opnieuw over te hellen naar de kant van de hardliners.

Na de dood van Hamasleider Haniyeh: wat drijft Benjamin Netanyahu?

Wreedheid

Yahya Sinwars persoonlijke geschiedenis leest als een vlugschrift van de voorbije decennia van het Israëlisch-Palestijnse conflict. Tijdens de Nakba, de etnische zuivering in de nasleep van de Israëlisch-Arabische oorlog van 1948, werden Sinwars ouders verdreven uit een dorpje in de buurt van Al-Majdal, de huidige Israëlische stad Ashkelon. Sinwar groeit op in het beruchte vluchtelingenkamp Khan Younis, in Zuid-Gaza. In de woelige jaren tachtig is dat een bastion van de Moslimbroederschap. Sinwar wordt in 1982 (hij is dan nauwelijks negentien) een eerste keer gearresteerd door Israël, een tweede keer in 1985.

Wanneer in 1987 Hamas wordt opgericht, staat Sinwar op de eerste rij om zich bij de rebellenbeweging te vervoegen. Hij maakt carrière in de Majd, Hamas’ interne veiligheidsdienst. Die treedt in de jaren tachtig op als een soort zedenpolitie die de naleving van de islamitische voorschriften controleert, maar ook als inlichtingendienst die spionnen opspoort. Vooral in dat laatste blijkt Sinwar uiterst bedreven. Gazanen die hij ervan verdenkt te spioneren voor Israël, worden hardhandig aangepakt. Daarmee is Sinwar geen uitzondering: in de woelige jaren tachtig executeert ook de PLO Palestijnen die het als verraders beschouwt. Sinwar onderscheidt zich wel door de persoonlijke aandacht die hij verleent. Hij maakt er een erezaak van om verraders persoonlijk te vermoorden.

Wanneer hij later ondervraagd wordt door de Israëlische inlichtingendiensten vertelt Sinwar hoe hij Palestijnen die als informant voor de Israëlische inlichtingendiensten werkten met zijn eigen handen wurgde. ‘Sinwars neiging tot wreedheden is niet louter Israëlische propaganda,’ benadrukt Skare. ‘Verschillende Hamasleiders hebben in hun memoires hun verbazing neergeschreven over hoe driest Sinwar te werk ging. Zelfs naar Hamasnormen wordt hij als uiterst bruut beschouwd.’

Het grootste deel van zijn volwassen leven spendeert Sinwar in Israëlische gevangenissen, nadat hij in 1989 veroordeeld werd tot vier keer levenslang. Ondanks die celstraf bereidt Sinwar zich 22 jaar lang voor om de strijd voort te zetten. Hij leert vlot Hebreeuws en verdiept zich in de Israëlische geschiedenis. Hij schrijft er verschillende politieke boeken, en ook een autobiografische roman: De doorn en de anjer, waarin hij zijn eigen familiegeschiedenis vertelt. ‘Die roman is verbazend goed geschreven,’ zegt Skare. ‘Het doet een beetje denken aan Karl Ove Knausgard, maar dan in de context van Hamas.’

Brein achter 7 oktober

In de gevangenis wordt Sinwar een icoon van de Palestijnse verzetsbeweging. Hij werpt zich op als een leider, die namens de andere gevangenen spreekt. Ondanks zijn gevangenschap slaagt hij erin om operaties te plannen en bevelen te geven. In 2011 wordt hij vrijgelaten als een van de 1027 Palestijnse gevangenen die geruild worden voor de Israëlische soldaat Gilad Shalit. De ruil komt er vijf jaar nadat Shalit ontvoerd werd door een Hamas-commando, waarvan Sinwars broer Mohammed deel uitmaakte.

Bij zijn terugkeer in Gaza maakt hij politieke carrière binnen Hamas. Hij wordt in 2017 verkozen als Hamasleider in Gaza. Hij zweert daarbij om zich te beperken tot ‘vreedzaam verzet’, maar dat blijken al snel loze woorden. Op 7 oktober 2023 drukt Sinwar voorgoed zijn stempel op Hamas. Met Operatie Al Aqsa-Zondvloed is hij het brein achter de grootste aanval op Israëlisch grondgebied sinds de Jom Kippoeroorlog. De aanval is een toonbeeld van Sinwars vernuft en wreedheid. Met een zwerm aan drones en raketten slaagt Hamas erin om de Israëlische Iron Dome uit te putten en zo Israëlisch grondgebied te bestoken. Tegelijk slagen verschillende commando’s erin de grensmuur tussen Gaza en Israël te doorbreken. In de naburige dorpen en steden richt Hamas een slachting aan onder Israëlische burgers. Het gros van de Hamasstrijders filmen hun daden met bodycams en zetten de opnames nadien online om maximaal te shockeren. Een recent rapport van Human Rights Watch suggereert dat de wreedheden zodanig systematisch gebeurden dat ze waarschijnlijk vooraf gepland waren.

Door de gruwelijkheden zo nadrukkelijk te tonen aan het Israëlische publiek, hoopt Sinwar – die als geen ander de Israëlische maatschappij kent – dat Israël zal overreageren. Hij hoopt Israël internationaal te isoleren. De voorbije jaren heeft Israël immers een opmerkelijke diplomatieke vooruitgang geboekt in de Arabische wereld. Door Israël tot een overemotionele reactie te provoceren, hoopt Sinwar die normalisering te dwarsbomen.

Tegelijk is Sinwar op een vreemde manier naïef geweest, stelt Skare. ‘Hij lijkt ervan overtuigd te zijn geweest dat Iran en Hezbollah Hamas te hulp zouden komen als Israël Gaza zou binnentrekken. Dat is een heel vreemde redenering. Het hele Iraanse buitenlandbeleid om proxy’s te steunen is net ontworpen om een oorlog met Israël en Amerika te vermijden. Denken dat Iran Hamas te hulp zou schieten, is een volslagen waanidee.’

Ondergronds

In tegenstelling tot het gros van de Hamaskopstukken, die zich in plaatsen als Qatar of Libanon ophouden, bevindt Sinwar zich nog steeds in Gaza. Volgens Israëlische veiligheidsbronnen verplaatst hij zich voortdurend in Gaza’s enorme ondergrondse labyrint van tunnels, met enkele Israëlische gijzelaars als levend schild. Gijzelaars die ondertussen zijn vrijgelaten, vertellen hoe Sinwar hen schijnbaar onbewogen toesprak, in vrijwel accentloos Hebreeuws. Ondanks die uiterlijke onbewogenheid valt het te betwijfelen of Sinwar tevreden is met de gang van zaken. ‘Hij heeft waarschijnlijk nooit verwacht dat Israël zo driest zou reageren,’ zegt Skare. ‘Zoals veel Palestijnen heeft hij vermoedelijk onderschat hoe diep het Holocausttrauma is ingebed in de Israëlische maatschappij.’

In zekere zin neemt Sinwar de beweging letterlijk en figuurlijk opnieuw ondergronds. Toonde Hamas voorheen nog enige uiterlijke belangstelling om met Israël te onderhandelen, dan lijkt de radicale fractie voorgoed de bovenhand te hebben gehaald. ‘Haniyeh was uiteraard geen pacifist, maar naar Hamasnormen was hij best pragmatisch,’ zegt Skare. ‘Haniyeh stond open voor een tweestatenoplossing. Sinwar gelooft niet dat Hamas er baat bij heeft om als bestuurspartij te fungeren.’

Ook in de onderhandelingen om de Israëlische gijzelaars terug te krijgen belooft Sinwar een moeilijkere klant om te onderhandelen, niet het minst omdat de gijzelaars zijn persoonlijke garantie zijn. ‘Haniyeh wilde de oorlog beëindigen, terwijl Sinwar de strijd absoluut wil voortzetten,’ zegt Skare. ‘Hij wil te allen prijze vermijden dat het status quo terugkeert naar de bezette Palestijnse gebieden.’

Opmerkelijk genoeg kwam Sinwar schijnbaar toevallig aan zijn einde. Volgens Israëlische bronnen zou het Israëlisch toevallig het gebouw gebombardeerd hebben waarin Sinwar zich bevond. Pas toen ze het ingestorte gebouw nadien inspecteerden, zouden ze vastgesteld hebben dat een van de omgekomen Hamas-strijders verdacht veel op Sinwar leek. Tegelijk versterkt Israël zijn notoire reputatie dat het zijn vijanden vroeg of laat zal vinden en vernietigen. Met de dood van Sinwar haalt het zijn voornaamste trofee tot nu toe binnen.