‘Wie vindt dat Will Smith gelijk had, moet zich ook afvragen waar de grens van fysiek geweld ligt’

‘Wat is de volgende stap? Comedians omverrijden omdat je vindt dat er te veel zijn?’, vraagt stand-upcomedian Geert Hoste zich af.

Wat is een Oscaruitreiking zonder rel? De rel van 2022 is er een om van te smullen, al is het maar omdat het niet over een doorzichtige bloes of zotte bril gaat. Will Smith verkocht zondagavond komiek Chris Rock een klap na een mop over de haaruitval van zijn vrouw. Jada Pinkett vond de grap niet grappig en Will ontvlamde meteen.

De vraag dringt zich dan op: mag je met alles lachen? Nog meer op zijn plaats is de vraag: mag je iemand op zijn gezicht slaan als diegene een grap vertelt die jou niet aanstaat? Mijn antwoord op dat laatste is een duidelijke ‘NEEN’. Maar voor alle duidelijkheid, op de vraag of ik die grap zou verteld hebben zoals Chris Rock, antwoord ik ook ‘neen’.

Mag je over alles grappen maken? Ja, dat mag. Dat valt onder de vrije meningsuiting, die in democratieën wordt beschermd. Daarmee is de kous af.

Wil dat zeggen dat je altijd en overal over alles grappen mòet maken? Neen! Een simpel voorbeeldje: Is het verstandig om vandaag op het Rode Plein in Moskou een witz te vertellen over Poetin? Ik zou het niet doen. Maar kan je diezelfde grap vandaag in een schuilkelder in Kiev vertellen? Graag. Grappen vertel je in een context. Collega Philippe Geubels heeft dat in elke aflevering van zijn reeks ‘Taboe’ duidelijk gemaakt.

De context van vannacht waarin Chris Rock een klap te beurt viel, was een Oscaruitreiking, een evenement waar oersaaie presentaties al jaren gebeuren door collega’s met scherpe tongen. Als je daar op de eerste rij gaat zitten, dan weet je dat je een figuurlijke draai om de oren kan krijgen.

Is zo’n draai om de oren krijgen leuk? Neen. Ik heb 25 jaar grappen gemaakt over publieke figuren, en velen van hen kwamen naar mijn voorstelling als die werd gefilmd door de VRT. Als ik tijdens de montage van mijn eindejaarsconferences naar de publiekshots keek, kon ik zo van het gezicht lezen of de persoon over wie ik grappen maakte de grap kon waarderen of niet.

Er is moed voor nodig om met jezelf te lachen als er camera’s op je smikkel gericht staan. Wat ik ook altijd kon zien als ik keek naar de ongemonteerde beelden van mijn publiek? Dat de entourage van de BV waar ik grappen over maakte, altijd verontwaardigder was dan het mikpunt van de grap zelf.

Gelukkig is er in mijn carrière nooit iemand zoals Will Smith het podium opgestormd. Maar doodsbedreigingen, enveloppen met kogels, lekke banden, bekraste carrosserieën en haatmail? Allemaal meegemaakt. Dat waren emotionele reacties die ik kon plaatsen. Waar ik het moeilijker mee had waren de laffe pesterijen van theaters of censuur van de zenders, onder druk van politieke partijen. Dan had ik zin om meer gas te geven en een volgende keer tegen het zere been te stampen.

Ik ken de plaats van comedy in de pikorde: helemaal onderaan in de lange lijst van schone en dramatische kunsten. Maar tot spijt van wie het benijdt: Chris Rock was bezig met een voorstelling. Je zou het een kunstwerk kunnen noemen. In het kader van de vrije meningsuiting geniet een kunstwerk zelfs een nog exclusievere bescherming. Als iedereen bij wie een schilderij, een beeldhouwwerk, een lied of een grap niet in de smaak valt, naar fysiek geweld grijpt, kunnen we er net zo goed meteen een kruis over maken.

Mensen die vinden dat Will Smith groot gelijk had, moeten zich ook de vraag stellen waar de grens van het fysieke geweld ligt. Want als je een vuistslag oké vindt, wat vind je dan van een kogel voor degene die een foute grap vertelt? Wat is de volgende stap? Comedians omverrijden omdat je vindt dat er te veel zijn?

Je hoort me niet zeggen dat de grap over het haar van mevrouw Jada Smith van goede smaak getuigt. Maar humor gaat niet over goeie smaak. Ik heb ook grappen gemaakt over het haar van mensen. Ik deed dat vooral omdat ik zelf niet met het meest sexy haartooi gezegend ben, en dat geeft een extra laag aan elke haargrap.

Eén keer ben ik te ver gegaan. Ik maakte een grap over het flutkaspel van een Vlaamse politica. Geen vuiltje aan de lucht, iedereen lachen, nooit van iemand een reactie gekregen. Tot ik jaren later in de biografie van die politica las dat ze kanker had gehad. En ook al wist ik dat ten tijde van die voorstelling niet, ik vergeef mezelf die fout niet. Ik had het niet moeten doen.

Met collega’s hebben we het soms over grappen die we achteraf gezien beter niet hadden gemaakt. Dan lachen we om hoe fout we zaten. Want ethiek en goede smaak spelen ook een rol. Het is niet omdat je een goede grap kunt bedenken dat je er ook mee naar buiten moet komen. Soms is de grap zelf ziek en is het een binnenweg naar een makkelijk succesje. Grappen maken over slachtoffers of mensen die zich niet kunnen verdedigen, daar trok ik voor mezelf altijd de grens. Dat is te makkelijk.

Maar terug naar Will en Chris. Tot het begin van de twintigste eeuw kon je iemand nog uitdagen voor een duel. Will had toendertijd in de ridderlijke verdediging van zijn vrouw de handschoen kunnen werpen. Het was de gestileerde versie van ‘holbewoner slaat met een knots de buurman het hoofd in’. Onder homo sapiens zijn we het zo een beetje eens geworden dat we het woord gebruiken als wapen. Een kwinkslag in plaats van een vuist.

Will Smith kreeg twintig minuten later, toen hij de Oscar voor Beste Acteur in ontvangst nam, een uitgelezen kans om zijn punt te maken. Mocht hij Chris Rock in die speech duidelijk gemaakt hebben dat zijn grap niet gesmaakt werd, dan had hij een veel krachtiger punt gemaakt. Dat zal Will Smith bij het ochtendgloren nu wel beseffen. En als er iemand is die vandaag zal beseffen dat niet elke grap om te lachen is voor iedereen, dan zal het Chris Rock wel zijn. Ik hoop dat beide heren bij de Oscars van 2023 een tweede kans krijgen … Want Hollywood is FC Antwerp niet.