Duitse journalisten vinden in Panama Papers spoor naar ‘gevaarlijkste man ter wereld’

Een Chinese wapenhandelaar die cruciale raketonderdelen leverde aan Iran slaagt er al twintig jaar in onder de radar te blijven. Maar in de Panama Papers ontdekten Duitse onderzoeksjournalisten toch een spoor naar de mysterieuze man. In het boek ‘De gevaarlijkste man van de wereld’ doen ze verslag van hun speurtocht. Knack sprak met coauteur Frederik Obermaier.

Het is dankzij de Duitse journalisten Frederik Obermaier (39) en Bastian Obermayer (46) dat de wereld in 2016 kennismaakte met de Panama Papers. Zij waren het aan wie klokkenluider ‘John Doe’ de elf miljoen gelekte documenten van het Panamese advocatenkantoor Mossack Fonseca toevertrouwde over geheime offshoreconstructies van criminelen en politici. Na de onthullingen moesten onder meer de premiers van IJsland en Pakistan aftreden.

Drie jaar later veroorzaakte het journalistenduo mee de val van de Oostenrijkse regering-Kurz, nadat ze de ‘Ibiza-affaire’ hadden uitgebracht. Aanleiding was een gelekte video waarin een Oostenrijkse toppoliticus inging op onheuse voorstellen van een dame die zich voordeed als de nicht van een Russische oligarch.

Ditmaal pakken Obermaier en Obermayer, die inmiddels de Süddeutsche Zeitung ingeruild hebben voor hun eigen paper trail media, uit met een boek over internationale wapenhandel. Hoofdpersonage: de schimmige Li Fangwei (50), alias Karl Lee.

Wie is Li Fangwei en waarom noemen jullie hem de ‘gevaarlijkste man van de wereld’?

Frederik Obermaier: Li Fangwei is een mysterieuze figuur uit de wereld van de internationale misdaad en dan vooral proliferatie. De Amerikaanse CIA, de Britse MI6, de Israëlische Mossad en de Duitse Bundesnachrichtendienst zitten allemaal achter hem aan. Maar tot nu toe heeft niemand hem kunnen stoppen. En dat terwijl de Amerikaanse overheid hem al twintig jaar lang opspoort – het begon al onder president George W. Bush. Ze hebben zelfs niet meer dan één foto van hem kunnen bemachtigen.

De Verenigde Staten loven een beloning van 5 miljoen dollar uit in ruil voor informatie die tot Fangweis arrestatie leidt. Dat is hetzelfde bedrag als voor de Mexicaanse drugsbaron El Chapo of voor Osama Bin Laden na de eerste aanvallen op Amerikaanse ambassades. El Chapo en Bin Laden werden bekende namen maar Li Fangwei bleef een mysterie. Tot op de dag van vandaag.

Welke wapentrafiek heeft hij op zijn kerfstok?

Obermaier: Bij wapens denken we doorgaans aan pistolen, geweren of raketten. Maar Li Fangwei is een zogenoemde proliferator: hij handelt in kleine elektronische onderdelen die het verschil kunnen maken tussen een ‘domme’ raket die haar doelwit met 500 meter mist, en een ‘slimme’ raket, die precies het midden van een gebouw raakt. Neem bijvoorbeeld gyroscopen, die ook zijn ingebouwd in de betere smartphone, om aan te geven hoe je hem precies vasthoudt. Hetzelfde principe heb je bij een raket: een gyroscoop kan vertellen of die zo dan wel zo vliegt, en helpen de curve te stabiliseren. Je hebt maar één container vol gyroscopen nodig om duizenden raketten te helpen hun doel te vinden. Want gyroscopen zijn erg klein. Dus je kunt je voorstellen hoe makkelijk het is om die onderdelen te smokkelen.

Li Fangwei leverde dus gyroscopen aan Iran?

Obermaier: Niet alleen dat. Ook grafiet, versnellers en andere raketonderdelen. Er zijn twee aanklachten tegen Li Fangwei, en daarin spreken de Amerikaanse autoriteiten alleen al over tonnen grafiet die via Li Fangwei Iran hebben bereikt.

Li Fangwei is een bijzonder geval. Doorgaans zijn proliferators gespecialiseerd in één ding: de ene in pompen, de andere in grafiet enzovoort. Maar wat Li Fangwei aanbood, was eigenlijk een one-stop shop. Je kon alles van hem krijgen. Meer nog, hij kocht en verkocht niet alleen spullen, maar produceerde ze ook zelf. Daarom waren veel Iraanse staatsbedrijven grote fan van hem.

Hoe kon hij ongestoord zijn gang blijven gaan?

Obermaier: Je kunt niet ernstig beweren dat de Chinese autoriteiten niet wisten en weten wat hij doet. Ze moeten het weten. En daarom hebben we van veel bronnen gehoord dat de Chinese regering hem een hand boven het hoofd houdt. En de Verenigde Staten? Die zijn in China in zekere zin blind. Ze kunnen er wel communicatie onderscheppen – SIGINT (signals intelligence, nvdr) – maar menselijke bronnen rekruteren – HUMINT (human intelligence, nvdr) – is er zéér moeilijk. Chinese autoriteiten hebben een paar jaar geleden tientallen Amerikaanse spionnen ontdekt. Sommigen werden geëxecuteerd. Anderen zijn spoorloos verdwenen.

Welk belang heeft China erbij dat Iran beschikt over performante raketten?

Obermaier: Twee belangrijke redenen. China koopt veel grondstoffen van Iran, vooral olie, want de energiehonger van het land blijft maar aanhouden. En daarnaast heb je nog wat deskundigen de ‘Iran-joker’ noemen: instabiliteit in het Midden-Oosten betekent dat de Verenigde Staten, die worden gezien als de belangrijkste tegenstander van China, zich op die regio moeten richten. Amerikaanse oorlogsschepen en troepen die naar de Perzische Golf worden gestuurd, kunnen niet op hetzelfde moment worden ingezet in bijvoorbeeld de Straat van Taiwan of de Indo-Pacific. Slotsom: problemen in het Midden-Oosten helpen China in het Verre Oosten omdat ze de VS afleiden.

Weet de Israëlische Mossad niet meer over Li Fangwei?

Obermaier: Toen we voor dit boek naar Israël trokken, hadden we een journalistieke homerun verwacht. Iran is immers dé aartsvijand en alle inspanningen op het gebied van inlichtingen zijn op dat land gericht. We hadden gedacht dat de Israëlische overheid ons alles zou vertellen wat we wilden weten. Maar het bleef stil langs officiële kant. We vroegen ons af wat er aan de hand was. Vervolgens legden Israëlische experts ons uit dat de Chinese belangen in Israël heel groot zijn. China investeerde in de haven daar. Het wilde de metro in Tel Aviv bouwen. Dus: de Israëlische regering wil China niet boos maken.

Hoe bent u zelf op de figuur Li Fangwei gestoten?

Obermaier: Ik hoorde de naam voor het eerst toen ik met een beurs in de Verenigde Staten verbleef, in Cambridge (na de Panama Papers, nvdr), en er werd benaderd door Aaron Arnold, een voormalige FBI-analist. Inmiddels is hij een zeer gerenommeerde academicus die onderzoek doet naar sanctieontduiking en proliferatie. Hij zei dat hij de naam was tegengekomen toen hij nog voor de FBI werkte. Hij had het ook over de vele mysteries rond de man, zoals het feit dat er maar één foto van hem bestaat. Meer nog: Arnold stelde dat er een theoretische mogelijkheid was dat hij niet eens bestond.

Meteen na die ontmoeting begon ik te googelen. Zo vond ik de twee officiële Amerikaanse aanklachten. De namen van Li Fangweis bedrijven ben ik vervolgens gaan opzoeken in de Panama Papers. En dan begin je verder en verder te graven. Ik haalde mijn collega Bastian Obermayer erbij, en we bundelden de krachten met collega en wapenexpert Philipp Grüll en met Christoph Giesen, onderzoeksjournalist in China.

Giesen slaagde erin een Chinese fabriek van Li Fangwei te bezoeken. Gevaarlijk?

Obermaier: Het waren gekke uren, toen Christoph Giesen daar ter plekke was. We hadden voortdurend contact via Signal. ‘We zijn binnen’, stuurde hij plots, gevolgd door foto’s van enorme hoeveelheden grafiet die daar opgeslagen lagen, spul dat gebruikt wordt voor raketten. Ik ben superblij dat hij veilig is teruggekeerd want dat was niet vanzelfsprekend.

Wat is voor u de grootste onthulling van het boek?

Obermaier: De grootste openbaring, en dat klinkt misschien een beetje raar, is dat Li Fangwei, alias Karl Lee, echt bestaat. Én dat hij op een zeker moment in China werd gearresteerd. Noch de Chinese, noch de Amerikaanse overheid had er belang bij dat openbaar te maken. Want de Chinezen wilden geen gezichtsverlies lijden en de Verenigde Staten wilden liever dat er een spotlight bleef staan op China en proliferatiekwesties. Het grote publiek mocht er dus niets over weten. Maar dan hebben wij er ons een beetje mee bemoeid. Li Fangwei zelf hebben we niet gesproken, wel zijn broer en advocaat. We weten niet of hij nog in de gevangenis zit. Maar het staat vast dat hij een tijdlang achter de tralies heeft doorgebracht.

Li Fangwei doet wat denken aan Abdul Qadeer Khan, de Pakistaanse atoomgeleerde die ooit in België studeerde, Pakistan aan de atoombom hielp en daarna ook andere landen van nucleaire technologie voorzag. Zijn er verbanden tussen beide heren?

Obermaier: Verbanden niet, gelijkenissen wel. Li Fangwei is in de ogen van veel deskundigen de A.Q. Khan van vandaag. Al zit Li Fangwei veeleer aan de raketkant dan aan de nucleaire kant. Maar in termen van gevaar zijn beiden vergelijkbaar. Vooral nu de oorlog in Oekraïne aan de gang is. Want als gevolg van een verdrag met de Verenigde Staten (uit de Koude Oorlog, nvdr) heeft Rusland niet veel raketten. En wat deed Iran, dat géén deel uitmaakt van dat verdrag? Raketten bouwen. En dat is precies waar Rusland nu naar op zoek is.