Voor Amerikanen ter linkerzijde is hij de baarlijke duivel, en voor de rechterzijde eigenlijk ook. Een portret van de Republikeinse Senaatsleider Mitch McConnell, de machtigste politicus van Amerika.
Op 6 november 2020 lag het zwaartepunt van de Amerikaanse politiek even in Georgetown, Kentucky. Een licht voorovergebogen, spichtige grijsaard stapt hinkend naar de microfoon. In zijn hand draagt hij een mondmasker en een slordig geplooid blad papier. Zonder zijn toehoorders welkom te heten, schraapt hij zijn keel en steekt hij van wal. Mitch McConnell weet dat elke Republikeinse verkozene – weliswaar van een afstand – aan zijn lippen hangt.
Sinds Joe Biden op 3 november de Amerikaanse presidentsverkiezingen won, is de Amerikaanse politiek vervallen in een deurenkomedie waarbij Donald Trump blijft volhouden dat de Democraten enkel door massale fraude de verkiezingen hebben gewonnen. Het brengt Republikeinse verkozenen in een lastig parket. Vallen ze openlijk hun president af, en riskeren ze Trumps toorn? Of steunen ze hem in zijn geraaskal, en ondergraven ze zo het democratische systeem?
Maar Mitch McConnell brengt geen verlossing. In zijn speech vermeldt hij glunderend het Republikeinse succes in zijn thuisstaat Kentucky. Vragen over het bizarre gedrag van de president wijst hij grinnikend van de hand.
Zolang McConnell niet zeker is van zijn meerderheid in de Senaat, heeft hij Trump nodig om het vuur op te poken.
Ook wanneer het juridische team van de president, onder leiding van voormalig New Yorks burgemeester Rudy Giuliani, steeds wildere samenzweringstheorieën over de verkiezingsuitslag verspreidt, weigert McConnell tussenbeide te komen. Giuliani, wiens persconferenties repetities lijken voor het betere werk van Samuel Beckett, beweerde vorige week nog dat niemand minder dan voormalig Venezolaans president Hugo Chavez – die nota bene in 2013 overleed – samen met Cuba, de linkse Antifabeweging en ‘waarschijnlijk China’ de verkiezingen heeft gehackt. De beschuldigingen zijn zo onzinnig dat zelfs Tucker Carlson, de uiterst Trumpgezinde presentator op Fox News, zijn kijkers op het hart drukt dat voor dergelijke beweringen geen snipper bewijs bestaat. Zelfs wanneer Trump openlijke pogingen onderneemt om Republikeinse bestuurders aan te zetten om de uitslag te herroepen, laat McConnell betijen. Hij verklaart alleen dat de president ‘het recht heeft om gerechtelijke stappen te ondernemen’.
Tegelijk heeft elke Republikein te lande donders goed door dat McConnell Joe Biden vooralsnog niet als president elect erkent. En wanneer McConnell een lijn uitzet, volgt elke Republikein. Enkele dagen na de verkiezing wordt hij unaniem herkozen tot fractieleider in de Senaat. Op een drietal vrijgevochten Republikeinse senatoren na heeft geen enkele verkozen Republikein Joe Biden als winnaar erkend. Die weigering om het democratische proces te respecteren brengt het systeem enorme schade toe. Volgens peilingen gelooft meer dan 70 procent van de Republikeinse kiezers dat de verkiezing niet eerlijk verlopen is. ‘Mitch McConnell kan dit toneel vrijwel onmiddellijk beëindigen’, zegt Gary Gerstle, hoogleraar Amerikaanse geschiedenis aan de Universiteit van Cambridge. ‘Als hij afstand neemt van Trump, zal de rest van het partij-establishment volgen. Maar zolang hij niet zeker is van zijn meerderheid in de Senaat (op 5 januari is er een extra verkiezing in Georgia, nvdr), heeft hij Trump nodig om het vuur op te poken, en zijn kiezers naar de stembus te krijgen.’
Magere Hein
Eigenlijk mist Mitch McConnell elke kwaliteit die nodig is om een succesvol politicus te zijn. De kleine Senaatsleider heeft de uitstraling van een gepensioneerde belastingambtenaar. Zijn zware Kentuckiaanse accent hoor je eerder op een landbouwbeurs dan in de opperste cenakels van de macht. ‘Zijn grootste kwaliteit is dat hij zich volledig bewust is van zijn beperkingen’, zegt Alec MacGillis, die met The Cynic in 2014 een opmerkelijke biografie schreef. ‘Het vreemde is dat McConnell er altijd van gedroomd heeft om fractieleider in de Senaat te worden. Als fractieleider hoef je niet populair te zijn, werk je achter de schermen, en bouw je macht op door anderen afhankelijk van jou te maken. Dat spel beheerst hij perfect.’
Vanaf zijn prilste politieke jaren toont McConnell zich geslepen, schaamteloos en meedogenloos. Als student profileert hij zich als aanhanger van de burgerrechtenbeweging van Martin Luther King. Wanneer hij zich in 1977 voor het eerst verkiesbaar stelt bij lokale verkiezingen, komt hij op voor abortusrechten en belooft hij meer inspraak voor vakbonden. Maar zodra hij aan de macht komt, spreekt hij zich uit tegen abortus, blokkeert hij elk vakbondsinitiatief en biedt hij tegenstand aan initiatieven die segregatie tegengaan. ‘Het is onmogelijk om te achterhalen wat zijn overtuigingen zijn’, aldus MacGillis. ‘Het is alsof je in een grote leegte staart.’
Zijn grootste kwaliteit is dat hij zich volledig bewust is van zijn beperkingen.
Bij gebrek aan charisma is McConnell bereid om in campagnes stoten onder de gordel uit te delen. Wanneer hij in 1984 een gooi doet naar een Senaatszetel, neemt hij niemand minder dan Roger Ailes in de arm, de conservatieve stokebrand die later Fox News uit de grond zou stampen. Wanneer McConnell ontdekt dat zijn tegenstander een stemming heeft gemist omdat hij tegen betaling elders een toespraak gaf, bedenkt Ailes een campagnefilmpje waarin McConnell in een rood houthakkershemd met vier jachthonden op zoek gaat naar zijn tegenstander. De clip wordt een grote hit en doet de kansen keren. McConnell wint tot ieders verbazing met iets meer dan 5000 stemmen voorsprong. In de Senaat toont hij zich aanvankelijk gematigd, een dossiervreter die over de partijgrenzen heen deals kan sluiten. In tegenstelling tot veel senatoren, die vooral eigen ambities najagen en graag de spots opzoeken, benadert McConnell politiek als een teamsport. Naarmate de Republikeinse Partij steeds verder naar rechts zwenkt, schuift hij mee op.
Er is één onderwerp waarvoor McConnell in zijn 35 jaar als senator consequent op de barricaden klimt: zijn stellige overtuiging dat er niet genoeg geld in de politiek kan omgaan. Gelijk welke poging om de giften van grote bedrijven en miljardairs aan politieke partijen te reguleren, noemt McConnell een inbreuk op de vrijheid van meningsuiting. 35 jaar lang heeft hij elke poging om partijfinanciering aan banden te leggen hartstochtelijk aangevochten. Hij knoopt innige binden aan met de bedrijfswereld en met conservatieve multimiljardairs zoals Charles Koch. Ook die overtuiging is ingegeven door opportunisme. Als jonge politicus noemde McConnell bedrijfsgeld in de politiek nog ‘een kanker’. Maar toen hij in 1977 zelf campagne voerde bij de lokale verkiezingen in zijn thuisstad Louisville, had hij de lokale geldschieters aan zijn kant en besteedde hij een recordbedrag.
De manier waarop McConnell in eigen rangen zijn machtsnetwerk opbouwt, staat in schril contrast met zijn karige populariteit, ook binnen zijn eigen partij. McConnell heeft zich aan die realiteit aangepast. Als geen ander begrijpt hij dat het in hypergepolariseerde politieke tijden belangrijker is om door de tegenstand gehaat te worden dan door de eigen achterban te worden aanbeden. Weinig politici zouden blij zijn met bijnamen zoals Darth Vader of The Grim Reaper (Magere Hein). McConnell heeft ze zélf gekozen, en schept er een sardonisch genoegen in die beruchtheid te verspreiden. Toen in 2019 een lading drugs werd gevonden op een schip van het bedrijf van zijn echtgenote, kreeg hij van Democraten al snel de bijnaam ‘Cocaine Mitch’. McConnell liet de naam prompt op T-shirts drukken en financierde er zijn herverkiezingscampagne mee.
Obstructor-in-chief
Ondanks dat pantser van cynisme is McConnell een man met een missie. Hij deelt het historische ongenoegen onder Republikeinen over de manier waarop Amerika in de twintigste eeuw is geëvolueerd. In oorsprong waren de Verenigde Staten een zeer losse federatie, waar het zwaartepunt van de macht bij de staten lag. Maar sinds de New Deal, de Tweede Wereldoorlog en de Civil Rights Act is Washington een stuk machtiger geworden. McConnell onderschrijft de leuze van de Republikeinse lobbyist Grover Norquist, die ooit stelde dat hij Washington zo klein wil maken dat ‘we het kunnen verzuipen in een badkuip’. ‘Er is eigenlijk maar één partij die gelooft dat de overheid een rol hoort te spelen in het openbare leven en dat zijn de Democraten’, aldus MacGillis. ‘McConnell heeft geen ideologische of bestuurlijke doelen. Voor zijn achterban volstaat het als hij de tegenstander kan blokkeren.’
Wanneer hij in 2006 de leiding neemt van de Republikeinse fractie in de Senaat zal hij die strategie consequent en principeloos aanhouden. Onder president Barack Obama werpt McConnell zich op als obstructor-in-chief, die elk initiatief van Obama met een vilein genoegen torpedeert. Door onophoudelijk te filibusteren slagen de Republikeinen ondanks hun ondertal erin om zowat elke benoeming of wetgeving eindeloos te laten aanslepen. McConnell moedigt Republikeinse senatoren aan om uitgebreid met de Democraten te onderhandelen, en vervolgens toch hun steun in te trekken. ‘McConnell maakte de correcte inschatting dat het Witte Huis de schuld zou krijgen voor de stilstand’, zegt MacGillis. ‘Hij snapt dat als je een bepaald wetsvoorstel maar lang genoeg laat aanslepen, de kiezers zich er uiteindelijk van afkeren.’
McConnells onophoudelijke blokkades missen hun doel niet. Obama slaagt er nauwelijks in een economisch relancebeleid te voeren, en wordt afgestraft bij de tussentijdse verkiezingen van 2010. De Republikeinen behalen een meerderheid in het Huis van Afgevaardigden én in de Senaat. Op enkele kleine budgetakkoorden na legt McConnell de Senaat volledig lam. Zijn meest notoire stunt volbrengt hij in 2016. Wanneer de conservatieve opperrechter Antonin Scalia onverwachts overlijdt, weigert McConnell de nominatie van Obama zelfs maar in overweging te nemen ‘omdat een nieuwe benoeming binnen het jaar voor de verkiezingen niet fair is’. Maar wanneer in september 2020 de progressieve rechter Ruth Bader Ginsburg overlijdt, laat McConnell als een hazewind de hyperconservatieve Amy Coney Barrett benoemen.
Veel van McConnells bereidheid om zijn schaamteloosheid tentoon te spreiden, heeft te maken met de uitdagingen waarvoor de Republikeinse Partij staat. Sinds 2000 behaalden de Republikeinen in slechts één van de zes presidentsverkiezingen de meerderheid van de stemmen. In zijn nieuwste boek Let Them Eat Tweets analyseert Jacob Hacker, hoogleraar politieke wetenschappen aan Yale University, de Republikeinse Partij als ‘een coalitie tussen plutocratie en rechts-populisme’. ‘Het Republikeinse establishment heeft het probleem dat zijn agenda uiterst onpopulair is’, aldus Hacker. ‘Ook de meeste Republikeinse kiezers willen geen belastingverlagingen voor miljardairs. De enige manier waarop Republikeinen de kiezers kunnen blijven overtuigen, is door elke verkiezing voor te stellen als een oorlog waarin het voortbestaan van Amerika op het spel staat.’ Hacker benadrukt dat het Republikeinse establishment de regie over die strategie al lang is kwijtgeraakt. ‘Ze hebben het beest gevoed dat hen heeft verslonden. Ze hebben hun achterban jarenlang gevoed met haat en raciaal ressentiment, en de machine heeft finaal Donald Trump uitgespuwd.’
In zo’n permanente strijd op leven en dood zijn scrupules niet aan de orde. Mitch McConnell steekt niet onder stoelen of banken dat hij het legitiem beleid vindt om zo veel mogelijk Democratischgezinde kiezers het stemmen moeilijk te maken. Het Democratische voorstel om van de presidentsverkiezing een nationale vakantiedag te maken (ze vallen altijd op een dinsdag), noemt McConnell ‘een Democratische machtsgreep’. ‘De Republikeinen zijn ervan overtuigd dat universeel stemrecht een bedreiging is voor hun partij’, aldus Hacker. ‘Ze weten dat ze alleen aan de macht kunnen blijven als ze er alles aan doen om te verhinderen dat zwarten en andere minderheden stemmen.’
McConnell begrijpt dat het nu belangrijker is om door de tegenstand gehaat te worden dan door de eigen achterban te worden aanbeden.
Een tweede strategie om als minderheid toch nog macht uit te oefenen, zijn de rechtbanken. Waar de grote maatschappelijke onderwerpen – abortus, het homohuwelijk, desegregatie – in zowat alle democratieën door een verkozen regering worden behandeld, gebeurt dat in Amerika via de rechtbanken. ‘Het Hooggerechtshof is vandaag eigenlijk een deel van de wetgevende macht geworden’, zegt Stephen Voss, hoogleraar politieke wetenschappen aan de Universiteit van Kentucky. ‘Het is de minst democratische, maar tegelijk de snelste en meest efficiënte route om beleid door te voeren. Je hoeft geen tegenstanders te overtuigen of compromissen te verdedigen. Vijf rechters in het Hooggerechtshof zijn genoeg om je wil aan het hele land op te leggen.’
Verstandshuwelijk met Trump
Het is moeilijk om twee politici te vinden die meer van elkaar verschillen dan Donald Trump en Mitch McConnell. Trump is een brulboei die leeft voor het podium, zijn publiek in extase brengt en zelfs het opkomen van de zon zou voorstellen als een van zijn beleidsdaden. McConnell is een dossiertijger die floreert in achterkamertjes en niet de minste drang voelt om met zijn verwezenlijkingen te paraderen.
Maar er is één overtuiging die McConnell en Trump delen: alles is geoorloofd om te winnen. En dus kneep McConnell de voorbije vier jaar zijn neus toe voor de tweets, de leugens, het racisme en de stuitende incompetentie, terwijl hij in stilte zijn agenda doorduwde. Het verstandshuwelijk werd beklonken met de aanstelling van Elaine Chao tot minister van Transport. Chao, McConnells tweede echtgenote, gebruikte haar positie prompt om McConnells thuisstaat Kentucky te bedienen. In 2017 krijgt McConnell een massale belastingverlaging door de Senaat. Maar zijn voornaamste triomftocht zijn de gerechtelijke benoemingen. Naast drie relatief jonge en uiterst conservatieve rechters in het Hooggerechtshof slaagt McConnell erin om meer dan tweehonderd rechters in lagere rechtbanken benoemd te krijgen. Die aartsconservatieve benoemingen zullen nog vele decennia hun stempel drukken op het Amerikaanse staatsapparaat.
Als wederdienst heeft McConnell Trump op cruciale momenten door dik en dun gesteund. Toen de Democraten begin dit jaar een afzettingsprocedure tegen Trump begonnen, legde McConnell de zaak lam. De Republikeinen gingen als één man achter de president staan, en de kwestie werd in enkele dagen van tafel geveegd. ‘McConnells bereidheid om weg te kijken heeft Trumps gedrag aanvaardbaar gemaakt voor veel Amerikanen’, zegt Gerstle. ‘Hij denkt dat hij Trump controleert, en dat hij hem heeft kunnen gebruiken voor zijn eigen doeleinden. Hij vindt het niet erg dat hij de doodgraver van de Amerikaanse democratie dreigt te worden.’
Er is een stille hoop dat McConnell Trump naar de uitgang zal begeleiden, zodra hij weet dat de Republikeinen hun meerderheid in de Senaat behouden. Als dat zo is, kan hij ook onder Biden zijn geliefkoosde spel spelen. Het geeft hem bovendien de mogelijkheid om al te progressieve figuren weg te houden van Bidens kabinet. Hoewel McConnell meermaals zijn persoonlijke appreciatie voor Biden heeft uitgesproken, lijkt hij niet geneigd om zich constructief op te stellen. ‘Waarom zou hij ook?’ zegt Hacker. ‘De Republikeinen zijn bij de verkiezingen niet afgestraft.’
Hacker waarschuwt dat het Amerikaanse systeem ook na Trump kwetsbaar zal blijven. ‘Ons politieke systeem kan niet om met een geradicaliseerde partij waarvan het electoraat zal blijven geloven dat de verkiezing gestolen is. Het is alsof we nipt uit een brandend gebouw zijn ontsnapt, maar tijdens die ontsnapping erachter zijn gekomen dat we kanker hebben. Ons democratische systeem is nog steeds in levensgevaar. Maar het is goed dat we alvast uit dat gebouw zijn ontsnapt.’
Alles over de Amerikaanse verkiezingen 2020
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
