Khalifa Haftar is met zijn troepen bezig aan een opmars tot aan de Libische hoofdstad Tripoli. Stapsgewijs verovert hij olierijke gebieden en brengt hij de Europese eenheid verder in het gedrang.
De 75-jarige veldmaarschalk Khalifa Haftar is goed bezig om de agenda van de Verenigde Naties voor de toekomst van Libië overhoop te gooien. De bevelhebber van het Libische Nationale Leger (LNA) en de feitelijke machthebber van Oost-Libië staat aan de poorten van Tripoli en levert er slag met de milities die eerste minister Fayez al -Sarraj en zijn internationaal erkende Government of National Accord steunen.
De open oorlog is een flinke streep door de rekening van de geplande nationale verzoeningsconferentie die de VN volgende zondag in de stad Ghadames bij de Tunesische grens had opgezet. Volgens de Financial Times is die door de recente ontwikkelingen uitgesteld. Daar zou Al Sarraj en Haftar een stappenplan naar nationale eenheid en democratische verkiezingen worden uitgedokterd.
Het zou wel eens kunnen zijn dat een aanslepende burgeroorlog deze zomer nieuwe golven vluchtelingen naar de Italiaanse kusten jaagt.
VN-secretaris-generaal Antonio Guterres vloog zelfs in hoogsteigen persoon naar de standplaats van Haftar in het oostelijke Benghazi om hem van een aanval op Tripoli te doen afzien. Maar hij keerde van een kale reis terug. De resolutie van de VN- Veiligheidsraad die hem moest aansporen om zijn opmars stop te zetten, werd door Rusland tegengehouden. Naast Rusland kan Haftar rekenen op de steun van buurland Egypte, van de Verenigde Arabische Emiraten en zelfs van Saoedi-Arabië. Terwijl in Europa vooral Frankrijk zijn uiterste best doet om Haftar te vriend te houden.
Een kruistocht tegen de moslimterroristen
Khalifa Haftar heeft een bewogen militaire carrière achter de rug. Hij kreeg zijn militaire opleiding in het Egypte van Gamal Abdel Nasser (1918-1970) en in de toenmalige Sovjet-Unie. Als twintiger nam hij in 1969 deel aan de geslaagde staatsgreep van kolonel Moammar al-Khaddafi tegen de Libische koning Idris I. Later zou hij echter in ongenade vallen bij de kolonel nadat hij in 1986 samen met 300 van zijn manschappen bij een mislukte militaire operatie in Tsjaad gevangen werd genomen.
Sindsdien leefde hij in ballingschap in de Amerikaanse staat Virginia – toeval of niet – vlakbij het hoofdkwartier van de CIA in Langley. Tijdens de Arabische Lente van 2011 en de opstand, waarin rebellen met steun van een NAVO-luchtmacht Khadaffi ten val brachten en doodden, speelde hij geen rol op het voorplan. Het was pas tijdens de anarchie en chaos na de revolutie, toen tientallen clans en milities elkaar bevochten, dat hij naam maakte.
In 2014 richtte hij het Libisch Nationaal Leger op en lanceerde de operatie Karama (Waardigheid, nvdr.) die Oost-Libië moest zuiveren van jihadistische milities. Hij wist anti-islamistische groeperingen te verleiden tot een bondgenootschap dat ondanks een VN wapenembargo vanuit Egypte en de Verenigde Arabische Emiraten werd bewapend. Haftars grote voorbeeld is Abdel Fattah El-Sisi, de opperbevelhebber van het Egyptische leger die autoritair een einde maakte aan het chaotische bewind en het straatprotest onder president en Moslimbroeder Mohamed Morsi.
Ook Haftar heeft onder zijn eigen bondgenoten Saoedigezinde salafisten.
Na twee jaar strijd rekende Haftar af met de jihadistische milities van Ansar Al Charia in Benghazi, wat hem de erkenning door het parlement van Oost-Libië in Tobruk opleverde als bevelhebber van het leger. Maar in West-Libië – ook wel Tripolitania genoemd – kwam er een alliantie tot stand, de Fajr Libya of Libische Dageraad rond de Moslimbroeders en de milities van Misrata, die op de steun van Qatar en Turkije kunnen rekenen.
Zonder enig onderscheid zou Haftar voortaan de westelijke alliantie blijven afschilderen als ‘moslimterroristen’. Nochtans heeft die alliantie de extremistische Daech (IS) uit de Libische kuststad Sirte verdreven en heeft ook Haftar onder zijn eigen bondgenoten Saoedigezinde salafisten. Omgekeerd beschouwen de westelijke milities Haftar als een putchist die in de traditie staat van Khaddafi.
It’s the oil, stupid!
In december 2015 wordt onder toezicht van de VN in het Marokkaanse Skhirat de ‘Regering van Nationale Eenheid’ onder de leiding van Fayez Al-Sarraj gevormd en in Tripoli geïnstalleerd. Ze krijgt internationale erkenning, maar niet die van het Oost-Libische parlement in Tobruk. In tussentijd komt in Europa stilaan steeds meer erkenning voor Haftar en niet alleen omdat hij er gezien wordt als een dam tegen de jihadisten.
Wellicht even cruciaal daarbij is zijn verovering geweest van de belangrijke olieterminals en -havens van Ras Lanuf, Es Sider, Zuitina en El Brega, die voor de export instaan van de zogenaamde olie-halvemaan, het enorme olie- en gasrijke bekken ten oosten van Sirte. Dat gaf Haftar de macht de oliekraan naar Europa open en dicht te draaien. Hij speelde het aanvankelijk correct en liet de terminals van het staatsbedrijf National Oil Company (NOC) met hoofdzetel in Tripoli gewoon functioneren.
Maar Haftar beseft zeer goed dat hij op dat ogenblik driekwart van de totale olieproductie en -uitvoer van het land in handen had. En dat ook oliemaatschappijen als het Italiaanse Eni, het Franse Total, het Spaanse Repsol of het Amerikaanse Conocophillips, die met de NOC joint ventures hebben opgezet, voor de bescherming van hun installaties van hem afhankelijk waren. Vandaag bedraagt de Libische ruwe olieproductie 1,1 miljoen vaten per dag. Tegen de huidige olieprijs komt dat neer op 24 miljard dollar inkomsten per jaar. Libië heeft ook de grootste olievoorraden van het Afrikaanse continent.
In de zomer van 2018 liet Haftar voelen wat voor een machtig wapen de controle over de olie-exporthavens is. Hij richtte zijn eigen NOC op in Benghazi en liet de olie voor de NOC in Tripoli afsnijden, waardoor er opeens 800.000 vaten minder op de wereldoliemarkt kwamen, met alle gevolgen van dien voor de prijsvorming. Toch slaagde hij er niet in zelf olie uit te voeren, omdat zijn oliemaatschappij geen internationale erkenning genoot.
Haftar eist zijn deel in de olie en de geldreserves
Het is Haftar een doorn in het oog dat de regering- Al Sarraj in Tripoli de gigantische inkomsten van de NOC en de geldreserves van de Centrale Bank beheert. En dat terwijl ze in zijn ogen niet meer is dan een marionettenregering die de speelbal is van de milities in West-Libië. Uitgerekend deze regering heeft het lot van de bevolking in handen, omdat heel wat voedsel en basisgoederen moeten worden geïmporteerd en daarvoor moet de regering zijn petrodollars aanspreken.
Het Libische volk kreunt onder de sterk slinkende koopkracht als gevolg van de ontwaarding van de dinar.
Als die niet blijven binnenkomen, dreigt er schaarste, omdat nauwelijks vijf procent van het grondgebied voor landbouw geschikt is. Daarnaast lijdt het volk onder de sterk slinkende koopkracht als gevolg van de ontwaarding van de dinar. Die heeft een zwarte markt in het leven geroepen waar de plaatselijke munt voor een vijfde van zijn officiële waarde wordt verhandeld en waarvan de militieleden handig gebruik maken voor persoonlijk gewin. Samen met oliesmokkel is het een van hun belangrijkste bronnen van inkomsten, aldus een rapport van de International Crisis Group.
Uitnodiging op Elysée en in Palermo
Omdat Haftar sinds 2016 het grootste deel van het Libische territorium en de olie-export controleert, gingen de Franse president Emmanuel Macron en zijn minister van Buitenlandse Zaken Jean-Yves Le Drian vanaf 2017 pleiten voor een verzoening tussen Haftar en Al-Sarraj. In mei 2018 nodigde Macron beide kopstukken uit in het Elysée om samen onder toezicht van de Verenigde Naties een pad uit te tekenen naar verzoening en verkiezingen in het verscheurde land. Tot een ondertekende overeenkomst kwam het echter niet.
Dat Frankrijk Haftar zoveel krediet gaf, lokte bij de populistische regering in Rome woedende reacties uit. De Italiaanse belangen in haar voormalige kolonie zijn immers aanzienlijk. ENI, voor een derde in handen van de Italiaanse staat, vertegenwoordigt veruit de grootste buitenlandse oliebelangen in Libië. Maar nog belangrijker is dat de vorige regering van Paolo Gentiloni akkoorden met de regering-Sarraj en de westelijke milities heeft afgesloten om vluchtelingen het inschepen op de West-Libische kust te beletten en met haar marine actief de Libische kustwacht steunt om zo de stroom vluchtelingen op de Italiaanse kust in te dijken.
Tegenstanders vrezen dat Haftar alleen uit is op een militaire coup en de vestiging van een dictatuur.
Die strategie bleek succesvol. De vicepremiers in de huidige regering, Luigi Di Maio (Vijfsterrenbeweging) en Matteo Salvini (Lega) verweten Macron in een verbaal offensief de Franse invloedssfeer in Afrika via Haftar te willen uitbreiden. Maar intussen probeerde eerste minister Giuseppe Conte zelf ook diplomatieke contacten te smeden met Haftar en zijn duit in het zakje te doen in de verzoeningspogingen van de VN. Hij nodigde al-Sarraj en Haftar uit naar Palermo samen met bemiddelaars van de Verenigde Naties. Maar tot zijn grote frustratie vertrok Haftar zonder ook maar één minuut te hebben onderhandeld met al-Sarraj. Hij kwam er naar eigen zeggen vooral spreken met de delegaties uit buurlanden Egypte en Tunesië.
Na de militaire controle over de Oostelijke en Centrale oliegebieden van het land zette Haftar eind vorig jaar zijn veroveringstocht verder door bondgenootschappen te smeden met milities in het zuiden waardoor hij ook de controle over de zuidelijke olievelden van El Feel en Sharara verwierf. Het sluitstuk van de economische omsingeling van de regering in Tripoli wordt wellicht Zawiya, de laatste oliehaven, op enkele tientallen kilometer van Tripoli, die nog door Sarraj-getrouwe milities wordt bewaakt.
Voorlopig ziet het er niet naar uit dat Haftar een makkelijke militaire overwinning zal boeken, vooral omdat Sarraj zich van de steun heeft verzekerd van de sterke milities van Misrata. Maar opportunistische groeperingen kunnen naargelang van het aanbod (al dan niet in cash) van kamp wisselen. Buitenlandse waarnemers vrezen een uitputtingsslag in Tripoli met vele honderden burgerslachtoffers, gevolgd door een humanitaire crisis. Nu al wordt slag geleverd in de zuidelijke buitenwijken en raken burgers steeds meer geklemd tussen de vechtende partijen.
Militaire coup ?
Haftar beweert dat hij de milities wil uitschakelen die de regering van Fayez al-Serraj in hun greep hebben. Abdullah Al-Mayhob, een commissievoorzitter van het parlement in Tobruk, verklaarde vorige week aan de Italiaanse krant La Stampa dat het de ‘corrupte en terroristische’ milities in Tripoli zijn die de wet dicteren en dat Sarraj hun gijzelaar is.
De milities van Haftar hebben geen bijster goede reputatie als het op het respect voor humanitaire rechten aankomt, zo blijkt uit verslagen van Human Rights Watch.
Sommige analisten menen dat Haftar zoveel mogelijk feitelijke macht op het terrein wil veroveren in de aanloop naar de geplande verzoeningsconferentie. Maar tegenstanders vrezen dat hij alleen uit is op een militaire coup en de vestiging van een dictatuur. Daarmee is de toon gezet. Een diplomatieke verzoening en een road map naar pacificatie lijkt verder af dan ooit. De internationale diplomatie draait overuren en de Egyptische president Sisi nodigde zondag Haftar voor overleg uit naar Kaïro.
Red alert in Italië
De Italiaanse regering blijft pal achter het vredesinitiatief van de VN en zijn speciale gezant Salamé staan, zo verklaarde eerste minister Conte afgelopen donderdag in het parlement. En hij blijft naar eigen zeggen contact houden met beide kampen in Libië. Zijn vicepremier Di Maio sloot elke militaire interventie van Italië onmiddellijk uit. Dat Frankrijk woensdag een gemeenschappelijke verklaring van de EU tegenhield waarin de Unie het militaire offensief van Haftar veroordeeld wordt en alle verantwoordelijkheid bij hem legt, was koren op de molen van Lega-leider Matteo Salvini, die er meteen steun van Macron aan Haftar in meende te herkennen.
Frankrijk wou naar eigen zeggen echter alleen de verklaring afzwakken en Macron blijft zijn steun toezeggen aan de door de VN erkende regering van Sarraj. De VN en de EU drukken vooral hun bezorgdheid uit over de humanitaire gevolgen voor de burgerbevolking. De milities van Haftar hebben geen bijster goede reputatie als het op het respect voor humanitaire rechten aankomt, zo blijkt uit verslagen van Human Rights Watch over hun verovering van Benghazi en Derna.
Bij de Italiaanse regering is er nog een bijkomende vrees, aldus La Repubblica. Wat als de milities waarmee Italië het op een akkoordje gooide om vluchtelingen van de Libische kusten weg te houden hun werk niet langer kunnen doen en de Libische kustwacht het patrouilleren onmogelijk wordt gemaakt?
Het gevolg zou wel eens kunnen zijn dat een aanslepende burgeroorlog deze zomer nieuwe golven vluchtelingen naar de Italiaanse kusten jaagt. Dan komt het ‘gesloten haven’-beleid van Salvini, waarmee hij humanitaire NGO’s de toegang tot de havens ontzegt, helemaal op de helling, aldus de krant. Op die manier is Haftar ook voor diens harde migratiebeleid een spelbreker van formaat.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
