Wie is Hassan Nasrallah, de Hezbollah-leider die een regionale oorlog in het Midden-Oosten kan ontketenen?

Hij is de zelfverklaarde vijand van Israël, en toch lijkt hij een nieuwe oorlog te willen vermijden. Wat drijft Hezbollah-leider Hassan Nasrallah?

Wanneer hij spreekt, valt het publieke leven in hele delen van Libanon ongeveer stil. Hoogdravend haalt hij Koranversen aan, en nog geen minuut later gaat hij tekeer als een taxichauffeur. Hoewel zijn toespraken uit veiligheidsoverwegingen steevast per videoverbinding gebeuren, heeft hij een bijna mystiek aura. Zijn beeltenis siert borden, sleutelhangers en internetmemes die ver buiten Libanon een breed publiek bereiken.

Des te opmerkelijker is de bedaarde, bijna zakelijke manier waarop Hassan Nasrallah zich dezer dagen tot zijn publiek richt. De man met de karakteristieke zwarte tulband, die al bijna 32 jaar lang Hezbollah leidt, lijkt dezer dagen de spotlights te mijden. Na de spectaculaire Hamasaanval op Zuid-Israël van 7 oktober duurde het bijna een maand voordat Nasrallah reageerde. Toen hij op 3 november dan toch het woord nam, benadrukte hij vooral dat Hezbollah niet van plan was om het conflict verder op de spits te drijven.

Zelfs toen Israël afgelopen week een spectaculaire droneaanval uitvoerde in een buitenwijk van Beiroet bleef Nasrallah verbazend op de vlakte. Bij die aanval werd Saleh Arouri gedood, de Hamasleider die gold als de grondlegger van Hamas’ gewapende vleugel. De aanslag is een regelrechte vernedering voor Hezbollah: Arouri werd gedood in een Hezbollahbolwerk, nota bene in een straat vernoemd naar de door Israël gedode oudste zoon van Hezbollahs leider. En toch beet Nasrallah op zijn tong toen hij twee dagen later een – al eerder geplande – speech gaf. Pas op het einde van zijn anderhalf uur durende toespraak vermeldde hij dat de aanslag ‘niet zonder antwoord of straf’ zou blijven. Ook in de televisietoespraak die hij op vrijdag gaf, blies hij warm en koud. Aan de ene kant noemde Nasrallah de huidige situatie ‘een historische kans om Libanees grondgebied te bevrijden’, maar tegelijk waarschuwde hij de Libanezen voor de gevaren van een escalatie.

Hezbollah is alomtegenwoordig. Je wordt erin geboren, gaat erin naar school, je werkt ervoor en sterft erin.

Hezbollah-funerarium

Het is een merkwaardige terughoudendheid voor de leider van een beweging die al decennialang de vernietiging van de staat Israël als een van zijn voornaamste bestaansredenen afficheert. Al 32 jaar staat Nasrallah bekend als de onbetwistbare nummer één van Hezbollah (letterlijk: ‘Partij van God’). Nauwelijks 31 jaar oud was hij toen hij Abbas Musawi opvolgde, de secretaris-generaal die in 1992 door het Israëlische leger werd gedood.

Onder Nasrallah ondergaat Hezbollah een opmerkelijke evolutie. Wanneer na de burgeroorlog verkiezingen worden georganiseerd, ontwikkelt Hezbollah – van oorsprong een door Iran getrainde sjiitische militie – een politieke tak, die aan verkiezingen deelneemt en ministersposten invult. ‘Nasrallah is als leider gekozen omdat hij als gematigd en tolerant te boek staat’, zegt Aurélie Daher, Libanonexpert aan de Université Paris-Dauphine. ‘In de Libanese politiek geldt Hezbollah als bereid tot compromissen en tolerant tegenover religieuze minderheden. Ook op diplomatiek gebied toont het vaak opvallend veel realisme. Het heeft bijvoorbeeld geen enkel probleem om openlijk samen te werken met Frankrijk.’

Naast zijn politieke werking ontplooit Hezbollah onder Nasrallah een uitgebreid netwerk van organisaties die onder andere gezondheidszorg, onderwijs en microkredieten aanbieden. De beweging heeft een eigen media-imperium, een jeugdbeweging en een netwerk van liefdadigheidsorganisaties. ‘Hezbollah is alomtegenwoordig in het leven van de gemiddelde Libanese sjiiet’, zegt Didier Leroy, Libanonkenner bij de Koninklijke Militaire School. ‘Je kunt geboren worden in een Hezbollah-kraamkliniek, je hele jeugd naar Hezbollahscholen gaan, een Hezbollahbeurs krijgen om te studeren. Je kunt je hele leven voor een aan Hezbollah gelinkte organisatie werken. Zelfs wanneer je sterft, is er een kans dat je in een Hezbollah-funerarium terechtkomt.’

Die alomtegenwoordigheid is belangrijk om de populariteit van Hezbollah te begrijpen, meent Leroy. ‘Libanezen hebben vaak weinig keuze, omdat de Libanese overheid zo slecht functioneert. Ik had in Beiroet ooit een taxichauffeur die maar liefst negentien kinderen en kleinkinderen had die op een of andere manier voor Hezbollah werkten.’

De nieuwe Nasser

Maar zijn populariteit verwerft Nasrallah vooral door zijn militaire vernuft. In 2000 slaagt Hezbollah erin om met guerrillatactieken het Israëlische leger zo veel schade te berokkenen dat het de bezetting van Zuid-Libanon beëindigt. Nasrallah is de eerste Arabische leider die erin slaagt om gebied op Israël te heroveren. Maar zijn grootste militaire succes boekt hij in de Israëlisch-Libanese oorlog van 2006, wanneer het Israëlische leger Zuid-Libanon aanvalt maar zulke zware verliezen lijdt dat het zich na 34 dagen terugtrekt. Aan Libanese kant vallen er tien keer zoveel slachtoffers, maar Hezbollah verkoopt de Israëlische terugtrekking als een overwinning. ‘Na 2006 was Nasrallah dé held van de hele Arabische wereld’, zegt Leroy. ‘Hij werd in één adem genoemd met Gamal Abdel Nasser, de mythische Egyptische president. Voor een sjiiet is dat een uiterst opmerkelijke verwezenlijking.’

Aan Nasrallahs persoonlijke engagement valt niet te twijfelen. In 1997 verliest hij zijn oudste zoon Hadi wanneer die als Hezbollahcommandant gedood wordt door het Israëlisch leger. De limiet van twee ambtstermijnen waaraan de secretaris-generaal van Hezbollah zich moet houden, wordt al snel afgeschaft. Zo compromisbereid hij zich opstelt in de binnenlandse politiek, zo stellig is Nasrallah in zijn houding tegenover Israël. Hezbollah behoort tot de zogenaamde ‘As van Weerstand’ waartoe onder andere Iran, Syrië, Hamas en de Jemenitische Houthi-beweging behoren. Het is een heterogene groep die ondanks de enorme onderlinge verschillen verenigd is in haar afkeer voor Israël. Tot op de dag van vandaag blijft Hezbollah elke vorm van vredesproces tussen Israël en Palestina afwijzen.

Toch blijkt Nasrallahs staat van genade niet onaantastbaar. Wanneer de Syrische revolutie van 2011 het regime van Bashar al-Assad aan het wankelen brengt, springt Hezbollah zijn bondgenoot te hulp. ‘De ingreep in Syrië heeft Nasrallahs reputatie in de rest van de Arabische wereld grote schade toegebracht’, zegt Leroy. ‘In plaats van een verzetsbeweging tegen Israël bleek Hezbollah nu plots een sjiitische agressor die soennitische burgers vermoordde.’

Economische malaise

Hezbollah geldt vandaag als de best bewapende militie ter wereld, met een slagkracht die die van het Libanese leger vele malen overtreft. Het beschikt over tienduizenden manschappen en raketten, drones en een grote hoeveelheid antitankwapens. Net als Hamas heeft het de voorbije jaren enorme ondergrondse tunnelcomplexen aangelegd, die bij een eventuele Israëlische grondoorlog ingezet kunnen worden.

Sinds het begin van de Israëlische operatie in Gaza heeft Hezbollah geregeld raketten op Israël afgevuurd en zijn militaire aanwezigheid aan de grens opgevoerd. Toch lijkt de logica vooralsnog defensief. ‘Nasrallah probeert een balans te bewaren’, zegt Daher. ‘Hij wil tonen dat hij aan de kant van de Palestijnen staat door een deel van het Israëlische leger aan de Libanese grens bezig te houden. Maar tegelijk wil hij geen drempel overschrijden die tot een zware Israëlische reactie zou kunnen leiden. Nasrallah wil absoluut een herhaling van 2006 vermijden, toen er meer dan 1200 burgerdoden vielen en 500.000 Libanezen op de vlucht sloegen.’

Want ondanks de militaire slagkracht lijdt ook Hezbollah onder de economische malaise in Libanon, waar de inflatie sinds 2020 voortdurend tussen de 100 en de 200 procent schommelt en partijen weinig appetijt hebben om beleid te voeren. ‘Hij snapt dat een regelrechte oorlog met Israël het voortbestaan van Libanon in gevaar brengt’, zegt Sabrina Mervin, Libanonkenner bij het studiecentrum voor de islamitische wereld IREMAM in Aix-en-Provence. ‘Nasrallah heeft geen enkel belang bij een conflict dat de hele regio in vuur en vlam kan zetten.’

Israël lijkt bovendien maar al te zeer bereid om die terughoudendheid onder druk te zetten. Op maandagochtend werd vooraanstaand Hezbollahcommandant Wissam Tawil gedood bij een Israëlische luchtaanval. Het maakt het niet bepaald gemakkelijker voor Nasrallah om zijn reactie te matigen.

Didier Leroy ziet nog een tweede reden waarom Nasrallah zich op de vlakte houdt. ‘Hij snapt dat Israël zichzelf verzwakt’, zegt hij. ‘De oorlog heeft de Israël al bijzonder veel geld gekost. Als deze oorlog voorbij is, zal het niet langer de bloeiende economie zijn van de voorbije vijftien jaar. Het zal niet meer zo sterk zijn als voorheen, en dat zal gevolgen hebben. In die logica heeft Hezbollah er alle belang bij om af te wachten.’