‘Wie is er bang voor de Catalaanse stembus?’

Kevin De Laet van Vlinks blikt vooruit naar het referendum over de Catalaanse onafhankelijkheid. ‘Hoe reageert Europa als Catalonië de onafhankelijkheid uitroept?’

Nog een drietal weken, en dan zal een referendum beslissen of Catalonië een onafhankelijke republiek wordt. Een referendum dat meteen ook een serieuze proef voor de Europese Unie kan zijn. Want het is dan de eerste keer in de geschiedenis van die statenbond dat er mogelijk intern iets wijzigt aan de grenzen. En de eerste keer dat er binnen in die Unie een staat wordt geboren. Met Vlinks hebben we al meermaals gepleit voor een erkenning van dat referendum en de eventuele nieuwe staat die er uit voortkomt. Democratie impliceert immers zelfbeschikkingsrecht en dus het recht van elk volk om de eigen toekomst te kiezen. Maar ondertussen gaat de kwestie al voorbij het theoretische beginsel van zelfbeschikking.

In Spanje wordt momenteel immers een zeer vuil spel gespeeld, een spel dat de geloofwaardigheid van de democratie niet alleen in Spanje, maar in Europa zelf aantast. Dat spel was al lang aan de gang, maar het vergde blijkbaar een terreuraanslag om het aan het licht te brengen, tot zover dat zelfs de Belgische politie ongewild in dat spel betrokken raakte.

Recuperatie van een aanslag

Wie vandaag aan Barcelona denkt zal ongetwijfeld stilstaan bij de door IS opgeëiste, gruwelijke aanslag van enkele weken terug. Op zich heeft die aanslag niets te maken met de politieke crisis in Spanje en Catalonië. Maar de lichamen waren nog niet geborgen of in Madrid werd al volop ingezet op de recuperatie. Amper enkele uren na de aanslag verschenen de eerste tweets van Spaanse politici die de Catalanen verweten van ’te veel met de onafhankelijkheid bezig te zijn in plaats van met de terreurdreiging’. De volgende morgen verscheen in de Spaanse pers het gerucht dat een van de daders een ‘sterk aanhanger van de onafhankelijkheid’ was en zelfs actief militant in de ANC, de grote burgerbeweging in Catalonië die voor dat referendum ijvert. Daar bleek achteraf niets van te kloppen, maar ondertussen was het gerucht wel gelanceerd. Het doet denken aan de aanslag van 2004 in Madrid, toen ook in de richting van de E.T.A gekeken werd, terwijl vrij snel duidelijk was dat Al Qaeda de schuldige was.

‘Operatie Catalonië’

Een tactiek die sterk lijkt op “Operación Cataluña”, een schandaal dat dit jaar losbarstte toen aan het licht kwam dat de Spaanse overheid samen met enkele mensen uit de politietop en uit de media een lastercampagne had opgezet gericht tegen Catalaanse politici. Meest beruchte zaak in die “operatie” was dat de ex-burgemeester van Barcelona, Xavier Trias, werd beschuldigd van onaangegeven rekeningen in het buitenland te hebben, wat uiteindelijk een loze beschuldiging bleek. Maar dat was slechts één van vele gevallen van doelbewuste leugencampagnes. Het was de krant Público die de zaak uiteindelijk aan het licht bracht. In eender welke normale rechtstaat zou dit tot de val van de regering moeten leiden én de vervolging van de betrokken personen (stel u eens voor dat de Belgische regering zoiets zou doen tegenover oppositiepartijen). Maar het heeft er alle schijn van dat de regering van Mariano Rajoy er in geslaagd is die dans te ontspringen. Voorlopig toch, want de zaak zorgde in Catalonië wel voor alleen maar méér frustratie en dus een verdere breuk met het centrale gezag in Madrid.

Politiechef op een t-shirt

De aanslag, die er eigenlijk volledig van los stond, is ondertussen de zoveelste splijtzwam geworden. Want was de poging om een van de daders aan de onafhankelijkheidsbeweging te linken nog niet genoeg, de dagen nadien botste het voortdurend. Was de onafhankelijkheidsbeweging niet rechtstreeks betrokken bij de aanslag, dan werd ze wel moreel verantwoordelijk gesteld. De hetze ging zelfs zo ver dat de Catalaanse politiechef Josep Lluís Trapero ongewild een mediarel veroorzaakte op een persconferentie, door op een vraag in Catalaans een antwoord in Catalaans te geven. Hij zei er ook bij dat hij in het ‘Castiliaans’ zou antwoorden op ‘Castiliaanse’ vragen. Journalisten uit Madrid waren daar boos om, Spaanse imperialisten zijn altijd razend als je hun taal ‘Castiliaans’ noemt i.p.v. ‘Spaans’. Trapero merkte op dat hij mensen gewoon antwoordde in de taal waarin ze hem vragen stelden, Spaans voor de Spaanstaligen en Catalaans voor de Catalaanstaligen, maar voor de Spaanse pers was dat een bewijs van Catalaanse koppigheid en die begon een moddercampagne in de kranten. Sindsdien groeide het hoofd van de Catalaanse politie onverwacht uit tot een nieuw icoon van de onafhankelijkheidsbeweging, zijn hoofd verschijnt nu zelfs op t-shirts.

Bijna-Staat

De New York Times en andere internationale media merkten op dat Catalonië zich in de aanpak van de aanslag al bijna als een soevereine staat gedroeg. Het waren Catalaanse hulpdiensten en politiediensten die ter plekke kwamen, het was de Catalaanse regering en het stadsbestuur van Barcelona die alles coördineerde, de regering in Madrid stond erbij en keek ernaar. Bovendien bleek dan ook nog eens dat de Catalaanse politie systematisch toegang tot belangrijke informatie wordt ontzegd door Madrid, informatie die de aanslag misschien had kunnen voorkomen. Men herinnert zich de “Belgische connectie” en de hele heisa rond het al dan niet doorspelen van belangrijke informatie tussen de Belgische, Spaanse en Catalaanse politiediensten, ook dit werd dus een communautair conflict. Allemaal kwesties die niet bepaald positief uitpakken voor het centrale Spaanse gezag, op amper een maand van het referendum.

Corruptie

De Partido Popular, Spanje’s machtige regeringspartij en historische opvolger van het Franco-regime, sukkelt ondertussen van de ene corruptieaffaire in de andere (men kan gerust stellen dat deze partij een van de meest corrupte in Europa is). Het werd zelfs zo bont dat premier Mariano Rajoy moet getuigen in een dossier rond partijfinanciering, nog terwijl hij zittend premier is, een primeur. Wederom een kwestie die in eender welke normale rechtstaat de regering in serieuze problemen zou brengen.

Stel u eens voor dat Charles Michel moet gaan getuigen over corruptiezaken binnen zijn partij, het is zeer de vraag of de regering dat zou overleven. Maar Rajoy speelt het spel slim, hij bespeelt de sowieso al gewillige media opdat hij wordt voorgesteld als de beschermer van het vaderland, het staatshoofd dat het hoofd biedt aan de separatisten (en sinds een paar weken ook “terroristen”, op gelijke lijn geplaatst). Al de corruptiezaken waar zijn partij in verwikkeld zit is worden zo onder de mat geschoven want de nationale eenheid is in gevaar. Ironisch genoeg overleeft zijn regering dus dankzij de Catalaanse separatisten. Met enig cynisme zou men kunnen zeggen dat het slechtste wat hem kan overkomen is dat de Catalanen toch “nee” zouden stemmen, want dan moet Rajoy een andere afleiding zoeken om zijn regering te handhaven…

11 september

Op 11 september zullen alweer, naar jaarlijkse gewoonte, honderdduizenden en misschien zelfs meer dan een miljoen Catalanen de straat op komen om de onafhankelijkheid om te eisen, of op zijn minst het recht om er over te stemmen in een referendum. Want er is wel degelijk een zeer grote steun voor een referendum, dat blijkt keer op keer uit opiniepeilingen. Ook heel wat potentiële nee-stemmers vinden dat er een referendum moet komen. Er is ook een grote meerderheid in het Catalaanse parlement voor een referendum te vinden, zij het met heel wat onenigheid over de modaliteiten ervan. Al enkele jaren op rij komt een brede burgerbeweging op straat op de “diada de Catalunya” in manifestaties die tot bij de grootste politieke betogingen uit de Europese geschiedenis kunnen gerekend worden, maar dat signaal wordt keer op keer weggewuifd door Madrid, en genegeerd door Europa.

1 oktober

Als het van die burgerbeweging afhangt wordt deze manifestatie van 11 september de laatste in z’n soort, want op 1 oktober trekken de Catalanen naar de stembus om definitief over de kwestie te beslissen. De beweging hoopt uiteraard vurig op een ja, maar ondertussen is de succesvolle organisatie van het referendum op zich al een doel geworden. Madrid wil immers van geen referendum weten en doet er alles aan om het te verbieden. Vervolging van politici en ambtenaren die het referendum helpen organiseren is één van de wapens, een ander wapen dat regelmatig wordt gebruikt als dreigement is “artikel 155” van de Spaanse Grondwet dat voorziet in de totale opheffing van de autonomie van een regio.

Anders gezegd: het simpelweg afschaffen van de Catalaanse regering en het Catalaanse verkozen parlement. Of Madrid dat ultieme wapen zal gebruiken valt nog te bezien, want als het dat doet gaat er een doos van Pandora open en kan de boel snel escaleren. De Catalaanse parlementaire meerderheid zal dat immers niet aanvaarden en zal toch doorzetten, wat in de feiten neerkomt op het nietig verklaren van de Spaanse grondwet. Het enige antwoord dat premier Rajoy dan nog kan hebben, is de repressie. Of zelfs de inzet van het leger.

Stembus versus tanks

Weinigen achten de kans nog reëel dat het werkelijk tot zo’n escalatie komt in het Europa van vandaag, maar men mag niet vergeten dat er nog steeds een sterke Franco-aanhang bestaat in de Spaanse politiek. en Niet in het minst in militaire kringen, waar al eerder openlijk werd opgeroepen om militair tussen te komen. Het oorspronkelijke staatsapparaat van het Franco-regime werd namelijk nooit uitgezuiverd. De Spaanse regering zal wellicht zelf niet enthousiast zijn om tot zo’n maatregel over te gaan, want dan kijkt heel de wereld toe hoe miljoenen mensen brutaal worden tegengehouden om te gaan stemmen. Tanks versus stembus: een beeld dat de wereld zou rondgaan. Dat Europa dat dan maar eens probeert uit te leggen, de volgende keer dat het klaagt over wat er in pakweg Turkije gebeurt.

2 oktober

Het scenario dat momenteel het meest realistisch lijkt is evenwel dat er op 1 oktober gewoon zal gestemd worden. In 2014 gingen al 2,3 miljoen mensen stemmen bij een illegaal referendum, nu zal dat wellicht nog meer zijn. Serieus gezichtsverlies voor de Spaanse premier Rajoy, die tot op de dag van vandaag volhoudt dat er niet zal gestemd worden. Maar uiteindelijk is het referendum op zich niet zijn grootste probleem. De echte strijd barst pas los de dag er op, in het geval het ja-kamp wint, want dan verklaart Catalonië zich onafhankelijk. Als er al tanks naar Barcelona rijden zal het dus eerder op 2 oktober zijn dan op 1 oktober. De vraag is dan, hoe reageert Europa? Primeert de democratische uiting van het volk, of is Europa dan toch geen haar beter dan Turkije, waar het zo graag naar met de vinger wijst? Voor Vlinks is de keuze alleszins wel duidelijk: estem amb tu, Catalunya, wij zijn met jou!

Kevin De Laet is kernlid van Vlinks.